Geweten op non-actief

Amnesty International is het oorspronkelijke doel uit het oog verloren.

Het is een oud verhaal, maar het kan geen kwaad het nog eens te vertellen. Op een dag ergens begin jaren ’60 las advocaat Peter Benenson de krant in de Engelse ondergrondse. Zijn oog viel op een klein bericht waarin werd vermeld dat twee studenten uit Portugal – in die tijd nog een fascistische dictatuur dat een smerig wereldrijk in Afrika bestuurde – waren veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf voor het uitbrengen van een toost op de vrijheid in een openbare gelegenheid in Lissabon. Nadat hij er even over had nagedacht, besloot hij actie te ondernemen en zijn open brief betreffende “gewetensgevangenen” werd gepubliceerd op de voorpagina van de Londense Observer. Misschien heeft u nooit gehoord van deze micro-gebeurtenis met macro-gevolgen, maar ik durf te wedden dat u wel heeft gehoord van Amnesty International, de grote boom die ontsprong aan deze vrucht. Haar ‘takken’ – de ontelbare lokale groeperingen die in het leven werden geroepen – waren verantwoordelijk voor de invrijheidstelling van veel politieke gevangenen terwijl ze veel van de regimes die hen gevangen hielden en houden in verlegenheid hebben gebracht.

Zoals bij alle grote ideeën, was het Amnesty-concept wonderbaarlijk eenvoudig. Elke lokale afdeling werd gevraagd een minimum van drie gewetensgevangenen te steunen: een uit een NAVO land, een uit het Warschau Pact en een uit de Derde – of neutrale – Wereld. Na een tijdje ontwikkelde de organisatie ook richtlijnen die zich verzetten tegen het uitvoeren van de doodstraf of marteling in welke gevallen dan ook, maar de definitie van ‘gewetensgevangene’ bleef het centrale gegeven. En het hield een voorwaarde in dat de gevangene in kwestie precies dat moest zijn: een persoon die gevangen zat voor het uiten van een mening. Amnesty steunde geen mensen die geweld gebruikten of verdedigden.

De organisatie is mij en miljoenen anderen dierbaar, inclusief vele duizenden mannen en vrouwen die gevangen zitten of zaten en slecht behandeld worden vanwege hun moed als dissidenten, en zij die hun vrijheid hebben herkregen als gevolg van Amnesty International's nooit aflatende werk. Haar degeneratie en verpolitikisering is derhalve een morele crisis met wereldwijde gevolgen.

Amnesty International heeft onlangs Gita Sahgal, een van haar belangrijkste medewerkers, op non-actief gesteld. Sahgal gaf tot voor kort leiding aan de “gender unit” van de organisatie. Het is vrij simpel haar bezorgdheid samen te vatten in haar eigen woorden. "Om samen op een podium te verschijnen met de beroemdste Britse Taliban-supporter, die we behandelen als een verdediger van mensenrechten,” zo schreef ze “is een enorme beoordelingsfout.” Je zou denken dat het hier een onomstreden bewering betreft, maar het was de aanleiding haar onmiddelijk op non-actief te stellen.

De achtergrond is al evenzeer schrikbarend eenvoudig samen te vatten. Moazzem Begg, een Brits staatsburger, werd in Pakistan gearresteerd nadat hij Afghanistan was ontvlucht in de nasleep van de inval in 2001. Hij werd gevangen gezet in Guantanamo Bay en daarna in vrijheid gesteld. Sindsdien is hij het boegbeeld geworden van een splinterorganisatie die zichzelf Cageprisoners noemt. Begg ontkent zijn verleden als Islamistische activist niet. Het was trouwens dit activisme dat hem in Afghanistan deed belanden. Hij komt niet terug op zijn bewering dat de Taliban de best mogelijke regering was voor Afghanistan. Asim Qureshi, een ander vooraanstaand lid van Cageprisoners, heeft tijdens protesten georganiseerd door de extremistische groepering Hizb-ut Tahrir (verboden in veel moslimlanden) de jihad verdedigt. Cageprisoners verdedigt ook figuren als Abu Hamza, de leider van de moskee die onderdak bood aan Richard "Shoe Bomber" Reid en vele andere gewelddadige en criminele types die in een open rechtszaak zijn veroordeeld wegens weerzinwekkende vergrijpen die helemaal niets te maken hebben met de vrijheid van meningsuiting. Toch voegt Amnesty International Begg toe aan delegaties die zich bij de Britse regering inzetten voor de mensenrechten. Als Saghal zegt dat Cageprisoners een programma heeft dat "veel verder gaat dan dat van een gevangene pur sang” dan is dat nog zeer zacht uitgedrukt. Maar toch was dat genoeg om haar op non-actief te stellen. Terwijl ik dit schrijf, ondervindt ze problemen om een advocaat te krijgen om haar te verdedigen. Dat is – tot nu toe – het prestige van Amnesty International. "Hoewel gezegd wordt dat we iedereen moeten verdedigen ondanks wat ze hebben gedaan,” zo zegt ze, “lijkt het erop dat je geen verdediging verdient van onze burgerrechtenfirma’s als je een seculiere, atheïstische, Aziatische Britse vrouw bent.”

Die situatie zou heel goed kunnen veranderen en ik hoop dat dat het geval is. Maar Sahgal heeft niet helemaal gelijk. Amnesty International werd niet in het leven geroepen om iedereen te verdedigen, ondanks de daden die ze begaan hadden. IRA-bommengooiers en Rode Khmer-moordernaars en de Generaals Pinochet en Videla waren geen Amnesty-gevangenen toen ze uiteindelijk met justitie werden geconfronteerd. Het bestaansrecht van deze nobele organisatie was de verdediging en bescherming van diegenen die te lijden hadden vanwege het uiten van hun denkbeelden. Ik neem aan dat dit in theorie denkbeelden zou kunen inhouden die beweren dat vrouwen bezit horen te zijn, dat homoseksuelen, Joden en Hindoes afgeslacht dienen te worden en alle andere fijne jihadistische reutemeteut. Maar zoals we hierboven al hebben gezien verdedigt Cageprisoners diegenen die een paar stappen verder zijn gegaan dan het verdedigen van deze zaken. Het is werkelijk ongelooflijk dat Amnesty een platform zou verlenen aan mensen die wat dit betreft verdacht zijn en het is ronduit schandalig dat het een zeer gewaardeerd medewerker op non-actief stelt omdat ze uiting geeft aan haar diep gewortelde en oprechte bezorgdheid.

Het andere zeer waardevolle aspect van Amnesty’s begindagen was haar vrijwilligersprincipe. Het was allemaal een zaak van vrije individuen die hun tijd en geld gaven om de rechten van anderen te verdedigen. Sommige schattingen gaan uit van meer dan 2 miljoen leden wereldwijd op dit moment. Het is nu aan ieder lid dat de originele statuten serieus neemt om donaties op te schorten totdat Begg is verwijderd om zijn eigen fijne organisatie op te richten en tot Sahgal haar functie heeft herkregen.

Gita Saghal's supporters hebben inmiddels een Web site, die meer materiaal bevat betreffende Amnesty’s verraad aan haar basisprincipes. Ik raad u aan deze site te bezoeken.

Christopher Hitchens

Verschenen op Slate, Feb. 15, 2010

Vertaling: Kees Bakhuyzen, Hoeiboei