Een boek raakt de kern

In plaats van over de thesen van Sarrazin te discussiëren, geeft de regerende klasse de schrijver een politiek ”berufsverbot”.

Een psychoanalyticus zou van repeat performance kunnen spreken, een dwangmatig herhaalde realiteitsweigering. Dat is in ieder geval de indruk, die zich de laatste tijd vaker met het oog op het gedrag van de politieke klasse in Duitsland opdringt. Toen de voormalige SPD-voorzitter Kurt Beck in oktober 2006 op de problematiek van de Duitse ”onderklasse” wees, overtroffen vertegenwoordigers van de politieke klasse van zowel rechts als links elkaar onmiddellijk met de bijna reflexachtige bewering dat er toch helemaal geen onderklasse in het land van het sociale partnerschap zou bestaan.

Dat was een volstrekt verbluffend bizar verkeerd oordeel, want alle menselijke samenlevingen bezitten een hiërarchische orde, kennen boven en beneden. De Bondsrepubliek vormt hier uiteraard geen uitzondering op. Iedereen in het koor van de Beck-critici zou uit de drie omvangrijke armoede- en rijkdomrapporten van de regering zonder moeite de concrete realiteit van de zeer zeker stabiele onderklasse hebben kunnen halen, in plaats van haar bestaan te ontkennen. (de moeizame poging om dit bestaan met het moderne begrip van de ”precairiteit” te redden, mislukte vanwege de niet reële kunstmatigheid van dit woord.) Er werd direct stevige kritiek geuit met doorslaande argumenten (Zeit nr. 48/06). Maar geen van de verdedigers van de fictie van het land zonder onderklasse was openlijk bereid om zijn irriterende vergissing te corrigeren.

Nog opzienbarender en belangrijker is de blokkade, waarmee kwetsbare persoonlijkheden van deze politieke klasse op Thilo Sarrazins omstreden boek Deutschland schafft sich ab met een bijna klassieke discussieweigering hebben gereageerd. Nog voordat het boek überhaupt door de uitgever was uitgebracht, uitten zij – met de bondskanselier, de president, de president van de Duitse centrale bank en de SPD-voorzitter Sigmar Gabriel aan het hoofd – alleen op grond van enkele voorgepubliceerde delen van het boek in hun eigen persorganen (zonder te vragen wie daar volgens welke criteria deze passages had uitgezocht) hun bijtende kritiek.

Plotseling dook de roep naar het ontslag van Sarrazin uit het bestuur van de Duitse centrale bank op in de stijl van een politiek ”berufsverbot”, nog voordat zijn argumenten aan een kritisch controle onderworpen konden worden. Toch moesten er eerst 463 pagina’s van een niet altijd gemakkelijk te begrijpen tekst, aangevuld met bewijsmateriaal van talloze statistieken, worden gelezen.

De overhaast geuite vernietigende kritiek diende blijkbaar al in het voorveld van deze inspanning dusdanig te interveniëren dat in principe iedere rustige discussie in de kiem werd gesmoord. Dat was in de kern zo’n enorme aanval op de vrijheid van meningsuiting en op de van openbare discussie afhankelijke gemeenschap door de politieke machthebbers, zoals de Bondsrepubliek de afgelopen decennia nog nooit had beleefd. In zoverre gaat het bij deze discussie inderdaad ook om de grenzen van de vrijheidsrechten.

Ongeacht deze blokkadehandeling werden er binnen enkele weken tot begin oktober 1,1 miljoen exemplaren van het boek van Sarrazin verkocht. Tot Kerstmis zouden dat er 2 miljoen kunnen worden. Als men dit vermenigvuldigt met bewezen lezersaantallen van 12 mensen per exemplaar, zouden er ongeveer 24 miljoen lezers met de inhoud van dit boek in aanraking kunnen komen. Zo’n explosieve bestsellerbeweging is er tot nu toe in Duitsland niet geweest. De politieke klasse zal moeten reageren op deze opgestuwde interesse, zoals intussen is af te lezen aan Sigmar Gabriels nieuwe eis naar een vastberadener integratiepolitiek tot aan de uitwijzing van integratieonwillige personen en haatpredikers.

Zonder twijfel zijn er in Sarrazins boek niet echt weinig omstreden thesen of directe interpretatiepogingen, die tegenspraak of discussie vereisen – en volgens de auteur hier ook voor zouden moeten zorgen. Omdat ik van genetica überhaupt niet veel afweet, zou ik nooit resultaten vertrouwen die men als leek van deze wetenschap kan lenen zonder ze zelf te kunnen controleren. Dat zal op de meeste lezers ook van toepassing zijn. Voor een strikte argumentatie volstaat het volgens mij volledig om te steunen op de invloed van sociaal-culturele en politieke factoren.

Dan begeeft men zich in ieder geval niet op het gladde ijs om op de zogenaamd zekere erfelijk biologische these te vertrouwen, dat intelligentie voor ”50 tot 80%” (overigens een enorm verschil) erfelijk bepaald zou zijn. Dan komt men niet op het dwaalspoor terecht om intelligente mensen door een sociaaldarwinistische politiek bijna te willen fokken. (ook Sarrazin weet toch, dat zulke fokprocessen juist in Duitsland sinds de ervaring met de nazidictatuur die op deze manier zijn doel van de ”raszuiverheid” wilde bereiken – terecht op heftige afkeuring stuiten – ergo ook de uitleg van zijn talrijke andere argumenten moeilijker maakt.)
Dan komt men niet in de valkuil terecht om tot nu toe achtergebleven lagen van de bevolking, bijvoorbeeld migranten, een stabiel laag, overgeërfd IQ toe te dichten.

Juist de Duitse hervormingsuniversiteiten met hun onvermijdelijke regionale aantrekkingskracht hebben toch sinds de jaren-70 bewezen, dat talrijke talenten uit de enorme pool van grote families, waarin tot nu toe niet werd gestudeerd, uit deze families konden worden gezogen en naar de top konden worden gepromoveerd. Geen mens weet welke rol erfelijke intelligentie daarbij heeft gespeeld, het nieuwe onderwijspolitieke aanbod gaf kennelijk de doorslag. Wanneer Sarrazin, in het begin een veelbelovende economiehistoricus, zelf zulke ervaringen op universiteiten zou hebben kunnen opdoen in plaats van zijn beroepsleven als hoge bestuursman in de gesloten wereld van de hoge bureaucratie door te brengen dan zou hij het intelligentie- en promotieprobleem vermoedelijk soepeler hebben beoordeeld.

En toch: alleen met kritiek op echte en zogenaamde zwakke punten van Sarrazins boek is het blijkbaar niet gedaan. De massale weerklank is namelijk niet in de eerste plaats te danken aan de fascinatie voor erfelijke biologie en intelligentieonderzoek, ook al gaat de voorkeur van Sarrazin eerder uit naar data. Veelmeer bevat het boek meerdere belangrijke problemen. Een onbevangen, weloverwogen, verstandige discussie zou zich al lang op zulke punten van kritiek met succes hebben geconcentreerd. Waarom wordt er niet eindelijk vrijelijk door alle partijen gediscussieerd over het hoofdstuk over sociale ongelijkheid (47 pagina’s)? Waarom wordt het hoofdstuk over onderwijspolitiek (67 pagina’s) niet behandeld? Waarom wordt het hoofdstuk over de demografische ontwikkeling (60 pagina’s), waarover Biedenkopf, Miegel, Birg en andere bevolkingswetenschappers al jarenlang tevergeefs schrijven, niet eindelijk op de discussieagenda gezet? De uitkomsten van Sarrazin zijn toch allemaal provocerend genoeg geformuleerd. Het hoofdstuk over immigratie (75 pagina’s),waarin intellectueel en emotioneel gezien de scherpste kritiek en de meeste springstof zit, hoeft niet zijn best te doen om aandacht te krijgen.

Het hartstochtelijke hervormingspleidooi van een sociaaldemocraat

Blijkbaar heeft Sarrazin in zoverre de kern geraakt door wijdverbreide angsten toegespitst te articuleren en daarmee een verbluffende echo te veroorzaken. Ook hier geldt dat niet weinig argumenten uitstekend geformuleerd en de statistische bevindingen moeilijk te weerleggen zijn. Decennia lang heeft de Duitse immigratiepolitiek niet gelet op kwalificatie, taalkennis, integratiebereidheid, dit in tegenstelling tot klassieke immigratielanden zoals de VS, Canada en Australië. Miljoenen werden zonder afweging van de sociale kosten volgens het principe ”privatisering van de winsten” geïmporteerd.

Nu staat onvermijdelijk de ”socialisering van de verliezen” voor de deur, die alleen in miljarden berekend kunnen worden. In plaats van eindelijk zonder schroom te discussiëren over de integratieproblemen, verstoppen de meeste critici zich tot nu toe achter de hoge muren van hun bezwaren tegen Sarrazins teruggrijpen op de erfelijkheidsbiologie. Wie heeft zijn zorgen m.b.t. de toekomst van de Duitse samenleving bereidwillig erkend, wie heeft er begrip geuit voor Sarrazins kritiek op zwaarwegende nalatigheden, wie heeft het leesplezier van een ontwikkelde burger gewaardeerd, wie heeft het hervormingspleidooi van een bijna hartstochtelijke sociaaldemocraat gewaardeerd?

De discussie over Sarrazins boek moet eindelijk in een andere stijl worden gevoerd: weliswaar toegespitst op kritiek, maar ook open voor de behandeling van tot nu toe verdrongen problemen – niet in de laatste plaats om niet radeloos tegenover de massale weerklank te staan (alsof nieuw ontvlamde vreemdelingenhaat daarvoor een universele verklaring zou zijn). Na het schandaal rondom de ontkenning van de onderklasse en na de realiteitsweigerende verkeerde bestrijding van de eerste fase van de Sarrazin-discussie verdient de tweede fase het dat in vrije meningsuiting mogelijk alle aangesneden problemen met pragmatische liberaliteit en frisse openhartigheid worden behandeld.

Hans-Ulrich Wehler

Bron: http://www.zeit.de/2010/41/Wehler-Sarrazin

Vertaald uit het Duits door E.J. Bron