Gerard Reve in 1987 over Harry Mulisch

'Le Verbe', 1 Augustus 1987

Lieve Netty en Bert,

In het veelgelezen dagblad De Volkskrant stond gisteren, Vrijdag 31 [Juli], een groot artikel over H.M., geïnspireerd door een nogal grondige aanval op het werk van genoemde schrijver in Propria Cures, deze gelanceerd ter gelegenheid van des schrijvers 60ste verjaardag.
Ik vermoed dat die aanval willekeurig is, vooral omdat zij wel wat laat komt. Het kenmerk van het werk van collega M. is tevens de sleutel tot het succes ervan: een weliswaar gelikt en clichématig, maar daarbij zeer doelmatig taalgebruik in die zin, dat die taal precies zo oppervlakkig is als het medegedeelde. Het gaat er terzake het nastreven van succes niet om, diepzinnig werk te maken, maar wel werk dat de indruk maakt van diepzinnig te zijn. Een imbeciel die M. leest, gevoelt zich na lezing een geleerde die over alles kan medepraten. Alle deuren die door M. worden ingetrapt staan al sinds onheugelijke tijden open. Ook het ontbreken van een thema is een voordeel. Bij mij ontdekt de lezer tot zijn schrik wie hij zelf is: een kinderverkrachter, een moordenaar, een sadist, en ga maar door. Maar wie wil dat ontdekken? Je moet er gein in hebben. Ik vertel de mensen dat ze de eeuwige Hel verdienen, en dat het een heel aanvechtbare zaak is, dat Godt door Zijn genadedaad ons heeft verlost. Mulisch vertelt de lezer, dat die, gezien het imperialisme en de multinationals, volkomen het recht heeft op twee frauduleuze sociale uitkeringen tegelijk en gek is als hij nog huur en de energierekening betaalt. Terecht schrijft collega W.F. Hermans dat collega H.M. een optimist is.

Toch is het werk van H.M. gedateerd, omdat lijdende mensen er niets aan hebben. Het is werk voor mensen die het leven 'enig' vinden. In de 60er jaren begon die soort zich te manifesteren, maar omdat het een mensensoort is die steeds ontevredener wordt, wordt vroeg of laat ook H.M. op straat nedergeslagen, diens woning en automobiel vernield en zijn boeken als 'burgerlijk' eerst gedumpt en tenslotte per kilo vermalen.

Er is een verschil tussen het katholicisme en het marxisme. De katholieke heilsverwachting is wijselijk bedoeld voor gebruik binnenshuis; men moet bij dat gebruik nooit de door de arts voorgeschreven dosis overschrijden, en de boel buiten het bereik van kinderen houden. De katholieke leer behelst een realistisch wereldbeeld van ongehoorde schoonheid, omdat het pessimistisch is. Als het enigszins kan, moet alles blijven zoals het is.

Het marxisme kent eigenlijk noch een wereldbeeld noch een mensbeeld, en is daarbij irrationeel en optimistisch. Alles wat bestaat moet veranderd worden, wat in de practijk uitloopt op verwoesting en vernietiging van alles, en van zo mogelijk alle mensen. De mens houdt naar zijn aard meer van slopen dan van bouwen, dus vrijwel iedereen is marxist, en slechts weinig mensen zijn katholiek. Er 'moet iets gebeuren'. Waarom eigenlijk? Dat vraagt niemand zich af.

Het curieuze is, dat het marxisme tegelijkertijd wèl en geen enkele invloed op de geschiedenis heeft. Zijn de hongersnood, het economische, culturele en morele failliet dat het marxisme brengt door de marxisten gewild of niet? Ik denk dat de mens krijgt wat hij zoekt, te weten de Dood. De R.K. Kerk vindt dat wij daarop rustig dienen te wachten, de marxisten echter vinden dat wij die eensgezind ('schouder aan schouder') tegemoet of desnoods achterna moeten rennen. Het is heel vreemd. Steeds meer mensen in een uniform steken, en steeds meer 'vijanden van de revolutie' opsporen en ter dood brengen. Maar kan iemand een 'vijand van de revolutie' zijn? Wat is dat, 'de revolutie'? Misschien is het marxisme een door Godt nog net op tijd geschapen middel tegen overbevolking, veel beter dan condooms of consulatiebureaux. In 1937 begon men in het Vaderland Aller Arbeiders aan een volkstelling. (Le Figaro heeft een boeiende rubriek, gewijd aan 'Vijftig Jaar Geleden'.) Er weren, door traagheid en inefficiëntie van het eigen propagandasysteem, onverhoeds uitkomsten van die volkstelling gepubliceerd, maar dat hield al gauw op, en nu wordt er met geen woord meer over gerept. Op grond van allerlei, elkaar niet veel ontlopende schattingen zouden er ongeveer zoveel mensen moeten zijn, een calculatie waarbij de gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog en de Spaanse griep niet vergeten werden. Maar ziet: er waren 32 miljoen mensen, die er wel behoorden te zijn, maar die er niet waren! Vier keer de toenmalige bevolking van Nederland, en ruim 5 maal de in de Tweede Wereldoorlog vergaste Joden! Waar een wil is, is een weg, wil ik maar zeggen.

Mulisch die propageert deze gang van zaken, en de middelbare scholieren kiezen onaniem een boek van hem voor hun eindexamen, omdat er niets aan te begrijpen valt. Ook op de faculteiten
Nederlands in Parijs en in Londen is H.M. de favoriet der docenten, omdat er niets is dat je moet onthouden of duiden. En hij is 'voor de armen en verdrukten, waar ook ter wereld', net zoals, blijkens haar eigen verklaring, de Franse schrijfster van L'Amant, die kortelings de helft van een chique hotel buiten Parijs gekocht heeft, als eigen woning, om daar in alle rust te kunnen schrijven. Een heel zonderling boek: je denkt dat de inhoud een soort 1 April grap is, maar alle Fransen en de gehele critiek vinden het een diep boek, waarin de grenzen van het menselijk bestaan op niet mis te verstane wijze worden afgetast.

Ach, je denkt wel eens ergens over na, waar of niet? Ik ben tegen de armen en de zwarten, alsook tegen suikerzieken, en misschien schrijft H.M. wel een artikel tegen me, of zegt hij iets tegen mij op de Verrekijk bij 'Sonja'. Maar we moeten dat op niet àl te doorzichtige wijze provoceren, want hij heeft een soort radar die hem waarschuwt voor valkuilen. (Vind je het niet goed, dat ik toch weder even in Hoofdstuk 12 die bezorgdheid te berde breng, met het oog op de titel?)

Zestig jaar al, onze H.M.! Je moet er zin in hebben. Met heel katholiek Nederland roep ik hem een welgemeend 'Proficiat!' toe.
Veel liefs van Matroos en jullie
Gerard.

*Lucas Ligtenberg en Bob Polak stelden bij gelegenheid van Mulisch' zestigste verjaardag (27 juli 1987) een bloemlezing samen uit de stukken die in de loop van de tijd in Propria Cures waren verschenen tegen Harry Mulisch: Bestrijd het leed dat Mulisch heet. Propria Cures over een zestigjarige. In de Volkskrant van 31 juli werd het boekje besproken door Willem Ellenbroek.
** De schrijfster van L'amant (1984) was Marguerite Duras.
*** Sonja Barend had een populaire talkshow bij de VARA.
.
Uit: Gerard Reve - Moedig Voorwaarts
Brieven aan Bert en Netty de Groot
1974-1997
Bezorgd door Nop Maas
Pag. 413-416
Uitgeverij L.J. Veen
Amsterdam/Antwerpen
2007

Bestellen?