Heeft Karel Martel Frankrijk gered?

Afgelopen zomer op vakantie in Frankrijk kocht ik in Poitiers een boekje van de hand van Élisabeth Carpentier: Les Batailles de Poitiers. Carpentier was jarenlang professor in de geschiedenis aan de universiteit van Poitiers. Hieronder een fragment uit het concluderende hoofdstuk.

HEEFT KAREL MARTEL FRANKRIJK GERED?

Het is om verschillende redenen zeer aanvechtbaar om het op deze manier te stellen: - omdat in de 8e eeuw Frankrijk als zodanig nog niet bestond, alleen Gallië bestond nog maar, verdeeld in rivaliserende eenheden; - omdat deze bewering een waarde-oordeel bevat, ten faveure van Karel Martel en ongunstig voor zijn tegenstanders; - en tenslotte omdat we niet weten of die tegenstanders werkelijk het plan hadden om Gallië te veroveren.

Maar dit is slechts een woordenspel. Frankrijk is immers de erfgenaam van Gallië. Het lot van Frankrijk, maar evenzeer dat van Europa, zou totaal anders geweest zijn wanneer het vanaf de 8e eeuw in plaats van christelijk islamitisch zou zijn geworden. Men mag het betreuren of men kan zich erover verheugen, maar het is een feit. Gezien vanuit een westers standpunt leek het oprukken van de islam onstuitbaar. Maar vanaf het eerste treffen, behaalden de Fransen van Karel Martel bij Poitiers een overwinning die men kan beschouwen als beslissend en definitief, aangezien er daarna geen enkele veldtocht van de Arabieren meer naar het hart van Gallië is geweest. Dus in deze zin kan men zeggen dat Karel Martel Frankrijk heeft ‘gered’.

Ziedaar het werkelijke fundament van de symbolische waarde van de slag bij Poitiers: wat de beweegredenen van de twee tegenstanders ook geweest mogen zijn, en hoe groot of klein de veldslag ook geweest is, deze unieke veldslag in het hart van Frankrijk is het symbool geworden van het zegevierende verzet tegen de islam en tegen de Arabieren van Gallië/Frankrijk en, daarmee van Europa en de christenheid tegen de islam en tegen de Arabieren. Later, in de 16e eeuw, werd de slag bij Lepanto (1571), op vergelijkbare wijze het symbool van het verzet van het christelijke Europa tegen het tweede grote offensief van de islam, deze keer door de Ottomaanse Turken.

De slag bij Poitiers is geen mythe, het is een symbool. En dit symbool heeft nu nog een sterkere betekenis gekregen omdat de confrontatie tussen de christenheid en de islam sindsdien altijd is blijven bestaan. Aan het begin van het derde millennium is de problematische verhouding tussen het Westen en de wereld van de Arabische muzelmannen nog steeds brandend actueel. De islam verwerpt elke invloed van het westerse ‘model’. Wat betreft de westerlingen, zij hebben zich nooit zo uitgesproken over het islamitische gevaar of over de Arabische dreiging: maar de verwijzing naar de slag bij Poitiers als symbool is nog steeds actueel.

Henk