Zelf koranlezen

VOORWOORD

Dit boek wil er aan bijdragen dat een gewone Nederlandse lezer zelfstandig de koran kan lezen, en in staat gesteld wordt zich een eigen oordeel te vormen over dit heilige boek van de islam.

Moderne westerlingen worden al decennia lang bedreigd door een tsunami van nieuwe boeken over van alles en nog wat. Het is niet bij te houden. Thrillers, romans, non-fictie: elke boekenwinkel puilt uit. Het zijn allemaal boeken voor een paar dagen of een paar uur, die daarna al dan niet liefdevol op de plank worden gezet, en onthouden of vergeten.

De afgelopen twintig jaar komt er met die stortvloed van nieuwe boeken ook wel eens een koranvertaling mee. Het is niet dan normaal dat een westerse lezer zo’n vertaling in een boekwinkel oppakt. Hij wil zo’n vertaling, net als de andere boeken die in de boekwinkel te koop liggen, in ten hoogste een paar dagen gelezen hebben. Dat zal niet lukken, en zelfs met een gedegen voorbereiding blijft zoiets een lastige opgaaf. De koran is nu eenmaal een moeilijk boek. Waarom is dat zo?

Eigenlijk is de koran, net zo min als de bijbel, een boek in de moderne zin van het woord. De koran en de bijbel zijn tot stand gekomen in een wereld waar geen boekwinkels in onze zin van het woord bestonden, en de bibliotheek een wereldwonder was. Het idee dat je in een paar uur of een paar dagen een nieuw boek gelezen kon hebben is de wereld waarin de koran zijn opmars begon geheel vreemd. De koran is dan ook geen boek voor een paar uur of een paar dagen. De koran houdt evenmin rekening met het bestaan van wat de boekhandel ‘tientallen concurrerende titels’ noemt. De koran wil in het leven van de mens het enige Boek zijn, met een hoofdletter.

De moderne schrijver van een modern boek verwacht dat een moderne lezer een paar uur of een paar dagen met zijn moderne nieuwe boek bezig zal zijn. Dat moet, afhankelijk van de beschikbare tijd van de lezer, en de aanwezigheid van eventueel noodzakelijke voorkennis, voldoende zijn. Over meer investering gaat het niet. Het lijkt weinig, maar een schrijver verlangt en verwacht niet meer dan dat. Sterker nog, het doet een schrijver goed als hij hoort dat een lezer een paar dagen of een paar uur uittrekt om zijn boek eens rustig te lezen. Er zijn immers tegelijkertijd tientallen andere boeken uitgekomen, en de schrijver weet dat. Iedere letter van de tekst van zijn boek impliceert dat.

Ook hier is het bij de koran weer anders. De koran is eigenlijk geen leesboek, maar een voorleesboek. De koran dient voorgedragen te worden. Maar let op. Het oplezen van de koran hoort het leven van een mens ingrijpend te veranderen. Het is maar goed dat de andere duizenden boeken in de openbare leeszaal die aspiratie niet ook koesteren. En het is goed dat moderne lezers die verwachting dan ook niet hebben wanneer ze een boek openslaan. Het zou wel erg vermoeiend worden, als elk boek ons er toe zou willen brengen om ons leven en onze maatschappij van de grond af aan te willen heropbouwen. Lezers en schrijvers verwachten dat ook niet. Boek en lezer zijn het daar van te voren over eens. Maar ja, soms loopt het anders dan de afspraak was.

Een gewone westerse lezer weet dat er boeken zijn die hij wel en boeken die hij niet gelezen heeft. Aan de boeken die hij wel gelezen heeft, wil hij als oppassend multicultureel en loyaal staatsburger er soms best nog wel eentje toevoegen, zeker wanneer daaruit blijkt hoe intercultureel gevoelig hij wel al niet is. ‘Deze week, lieve kinderen, wordt het, ter vergroting van ons begrip voor de culturele diversiteit, niet het Jungle Book van Rudyard Kipling, wat trouwens ook al best een aardig inzicht in al die verschillende culturen geeft, maar de koran.’

Zou het vaak zo gaan? Hoe het ook zij, er zijn in Nederland tienduizenden koranvertalingen verkocht, en het is absoluut zeker dat die voor het merendeel ongelezen in de kast staan. Wie dat zo wil laten, moet dat vooral zo laten. Maar het roept toch iets van onbehagen op. Boeken horen op zijn minst gelezen te worden, wat er ook in staat. Maar bij de koran zal dat lezen zonder voorbereiding haast zeker niet kunnen lukken. Er is voorkennis nodig om de koran enigszins te kunnen volgen: bij een boek uit een andere eeuw en een ander werelddeel is toch eigenlijk ook niets anders te verwachten. Die voorkennis is te vergaren door zonder gêne allerlei kruimels van informatie weg te pikken bij Arabisten, theologen, moderne godsdienstwetenschappers, semitisten, nieuwtestamentici, imams, historici en sharia-geleerden. Al die kruimels opnieuw aan elkaar geplakt heten dan misschien koranwetenschap. Het is moeilijk te zeggen. Maar het nieuwe plaksel kan helpen de koran te beginnen te begrijpen.

Dit boek is geschreven voor Nederlanders die weinig of niets van de islam weten. Moslims mogen uiteraard over de schouders van de doelgroep meelezen, maar het boek richt zich niet tot hen. Zij weten het meeste al. Met wat ze nog niet wisten, zullen ze mogelijk enige moeite hebben. Niet alleen omdat het niet past dat een moslim iets leert over de islam of de koran van een niet-moslim, maar ook omdat het vaak taalkundige en historische bespiegelingen betreft die buiten het blikveld van de islamitische orthodoxie vallen. De grote leiders van de islamitische orthodoxie hebben vele verdiensten, maar begrip voor wat buiten hun blikveld valt hoort daar niet bij.

Ook de manier waarop de bijbelwetenschap steeds te hulp wordt geroepen om de koran in het juiste perspectief te krijgen, zullen moslims mogelijk hoogst ongebruikelijk vinden. Iedereen moet evenwel bedenken dat een godsdienst beter niet rechttoe rechtaan de strijd kan aangaan met wetenschap die klopt. Dat loopt voor de godsdienst altijd op een teleurstelling uit. En valse wetenschap, die niet klopt, verdwijnt vanzelf weer, want wetenschap hoort controleerbaar te zijn, wordt ook gecontroleerd, en verdwijnt weer als er iets niet in de haak is. Er is dus niets aan de hand, de ware godsdienst heeft van valse wetenschap niets te vrezen. Valse godsdienst kan daarentegen nagenoeg het eeuwige leven hebben, want godsdienst is, haast per definitie, oncontroleerbaar.

Voor het onderzoek van John Wansbrough (1928-2002) en Christoph Luxenberg (een pseudoniem) gepubliceerd werd, was de westerse universitaire koranwetenschap niet veel meer dan het charmant in westerse termen navertellen van de stellingen en de beweringen van de islamitische koranwetenschap. Er waren wel altijd bewonderenswaardige individuele geleerden die hun twijfels geuit hebben over deze vorm van ‘koranwetenschap’, zoals John Burton en Patricia Crone, maar de hoofdwerkzaamheden van deze beiden lag toch elders. Aan de westerse universiteiten is uiteraard, gezien het coöptatie-karakter van wetenschappelijke benoemingen, de uitsluitend uit de islamitische traditie gedistilleerde koranwetenschap nog steeds de norm. Dat zal wel niet lang meer zo blijven.

Na een inleiding over de vraag welke factoren het nu precies zijn die de koran tot zo’n moeilijk boek maken (hoofdstuk 2-4), volgt een uitgebreide bespreking van een aantal gedeelten van de koran (hoofdstuk 5 en 6, over soera 93 tot 114). Die bespreking van koranteksten wordt geleidelijk aan steeds minder detaillistisch.

Daarna worden de punten behandeld die het debat over de islam zo grimmig maken, althans voor zo ver de koran iets over die punten zegt (hoofdstuk 7). Vervolgens komen er nog enkele kwesties aan bod die niet mogen blijven liggen, zoals de druiven-of-maagden controverse (hoofdstuk 8). Hoofdstuk 1 gaat over de andere teksten, naast de koran, die binnen de islam haast even veel gezag uitoefenen als de bijbel binnen het protestantse christendom.

Rest de hoop uit te spreken dat wie dit boek heeft uitgelezen daarna ook inderdaad in staat is zelf de koran door te lezen.

HansJansen

Zelf koranlezen - Hans Jansen
Uitgeverij De Arbeiderspers
Amsterdam - Antwerpen
2008
16 euro 95

Bol.com