In Utopia (1516) beschrijft de humanistisch filosoof Sir Thomas Moore de tirannie en corruptie in Engeland aan het begin van de zestiende eeuw. Vervolgens schetst hij de ideale samenleving. Op het eiland Utopia is iedereen gelukkig en gelijk, want er is geen privébezit, volgens Moore de bron van alle maatschappelijke ellende. Daarna zijn er nog heel wat utopieën ontworpen en uitgeprobeerd. Het Brook Farm-experiment in de negentiende eeuw in de Amerikaanse staat Massachusetts bijvoorbeeld, en de Amerikaan David Thoreau (1817-1862) schreef over zijn utopische leven in de bossen. Frederik van Eeden vernoemde zijn kolonie Walden in de buurt van Laren/Bussum naar diens experiment. “In de kolonie van Van Eeden hadden we misschien kunnen gaan”, schreef Nescio. Maar toen de titaanjes er op een zondag heen waren gelopen, zagen ze “een heer, in een boerenkiel, met dure gele schoenen (…) in innige aanraking met de natuur. (…) Toen dorsten we niet verder en liepen maar weer naar Amsterdam terug”. De trek naar buiten en de verheerlijking van het platteland ontstonden in een tijd van beginnende industrialisatie en verstedelijking. Toen deze goed op gang waren gekomen, verheerlijkte de modernistische avantgarde de technologische vooruitgang in nieuwe utopieën. In 1992 haalde het Stedelijk Museum de belangwekkende tentoonstelling De grote Utopie naar Nederland, handelend over de Russische avantgarde, die door Stalin hardhandig de kop werd ingedrukt. In de bijbehorende dikke catalogus staan de ontwerpen van kunstenaars als Tatlin en Malevich. Over de laatste is nu een prachtige tentoonstelling te zien in het Stedelijk. De eerste ontwierp een vliegtuig voor iedereen. In zijn novelle Blokken toonde Bordewijk waartoe een absolute verheerlijking van een geїndustrialiseerde samenleving en een perfect georganiseerde monolitische staat kunnen leiden. “Hoekig, vierkant, koud”, is het er. De massa’s drommen er bijeen in grote volkspaleizen. Elk verzet wordt in de kiem gesmoord. We weten wat er van de SU terecht is gekomen. En nog verder naar het oosten is er na de Lange Mars sprake van de Grote Ombuiging.
Terwijl de bus langs kale weilanden reed, langs verlaten industrieterreinen, zag ik een scène voor me uit de tv serie The shock of the new (1991) van Robert Hughes waarin hij de modernistische avantgarde uit de eerste helft van de vorige eeuw weer tot leven brengt. Architect Le Corbusier ontwierp en realiseerde in de twenties in Marseille een groot modern betonnen flatgebouw op massale pijlers. Een gemeenschapshuis, een woonvorm waarin de bewoners gebruik konden maken van allerlei gezamenlijke voorzieningen. Maar die bewoners wilden liever een zo groot mogelijke ruimte voor zichzelf en moesten niets weten van gemeenschapsruimten waarin ze ideaal met elkaar zouden kunnen verkeren. Binnen de kortste keren werd in de ogen van Le Corbusier zijn architectonische utopie bezoedeld door de gebruikers ervan. In de zeventiger jaren leefde de utopie weer op in de hippie idealen, nieuwe ontwerpen van volksdemocratie en een ‘terug naar de natuur’ van de babyboom generatie. ‘Ruige paradijselijke oorden’ ontstonden her en der, zoals bij ons die in het Amsterdamse havengebied. Inmiddels zijn ze opgeslokt en achterhaald door verdere urbanisatie, volksverhuizingen en een ‘terug naar de realiteit’ van nieuwe generaties. Aan volksdemocratie wordt vorm gegeven in referenda , op internet en in realityprogramma’s . In Utopia van het kwakkelende SBS krijgen nu vijftien mensen een nieuwe kans om een utopie te verwezenlijken met behulp van een prepaid mobiele telefoon met beperkt beltegoed en een klein bedrag aan cash om mee te beginnen. Op het modderige stukje braakliggende grond – weer bij Laren/Bussum - staan een paar kale loodsen, er is een weilandje, een stal met twee koeien en een kippenhok. De deelnemers kunnen weg maar ze hebben wel – naar draagkracht – een behoorlijke borgsom betaald. Vijftien mensen mogen van John de Mol vanuit het niets opnieuw beginnen. Maar wie wil er nu een jaar lang kijken naar ultiem geluk? Elke tv- en filmmaker weet dat de kijker daarin niet is geїnteresseerd. De Mol lijkt eerder te mikken op het tegendeel of op broeierige scènes zoals die nu al op de site van het programma te bekijken zijn. Maar als de deelnemers aan Utopia SBS 6 werkelijk willen redden, dan zullen ze toch meer moeten laten zien dan zo’n armzalige badscène.
Eenmaal in Laren en na gedane zaken besloot ik een bezoekje te brengen aan dat modderige stukje grond, waarop het ploeteren wordt voor een paradijs. Alles was afgezet. Honderd camera’s zullen de gelukszoekers op dit voormalige asielterrein gaan volgen, waaronder een piloot, een tandarts en een manager. Weer de elite die een paradijs gaat creëren? Waarom niet een bakker, een thuiszorgster en een vrachtwagenchauffeur? Krijgen we een nieuwe Ruud,’terror’ Jaap of Britt Dekker?
Van de toekomstige bewoners viel nog geen spoor te ontdekken. Wel waren er veel kabelsjouwers, cameramensen, productieleiders en andere crew in de weer. Ze gingen volledig op in hun gewichtige taken. Ik durfde ze niet aan te spreken. Toen ben ik maar weer terug gegaan naar Amsterdam. Maandag 6 januari ga ik kijken. Zo voyeuristisch ben ik wel. Maar voor hoe lang?
Na een week utopia vind ik het heel boeiend dit stukje te lezen waarin het programma in een historisch perspectief wordt geplaatst. We gaan zien welke idealen als eerste sterven.
BeantwoordenVerwijderen