De 50 beste gedichten

Gerard Reve - Droom (1962)

Vannacht verscheen mij in een droomgezicht mijn oude moeder,
eindelijk eens goed gekleed:
boven het woud waarin zij met de Dood wandelde
verhief zich een sprakeloze stilte.
Ik was niet bang. Het scheen mij toe dat ze gelukkig was
en uitgerust.
Ze had kralen om die pasten bij haar jurk.

Ergens midden jaren '80 bezocht ik een discussiebijeenkomst in de Oude Manhuispoort te Amsterdam. Onderwerp was de poëzie van Gerard Reve, in het bijzonder de literaire waarde van deze gedichten en hun mogelijke plaats in de vaderlanse letteren. Verschillende poëziekenners c.q. -critici lieten hun licht schijnen over de gedichten van Reve en al snel werd duidelijk dat hier twee sterk contrasterende visies tegenover elkaar stonden. Aan de ene kant bevond zich een criticus die de poëzie van Reve beschouwde als een interessante maar tegelijkertijd niet meer dan komische bijzaak. Al te veel aandacht verdienden deze gedichten dan ook niet, zo beweerde hij. Aan de andere kant werd de visie verdedigd dat deze gedichten niet alleen een belangrijke plaats innamen binnen het werk van Reve, maar dat ze ook school hadden gemaakt binnen de Nederlandse letteren. Namen staan mij nog zeer vaag bij, maar ik heb daaromtrent te weinig zekerheid om die hier te noemen.
Voor alle duidelijkheid vermeld ik hier nog dat het de tijd was van het opkomende 'anti-racisme' en Reve stond wat dat betreft voor velen in een verdacht licht. Misschien was hij ooit een groot schrijver geweest, maar veel van wat hij deed en had gedaan was toch niet echt serieus te nemen. Of het van groot belang is weet ik niet, maar ik heb het idee dat dit aspect een rol speelde binnen de algehele waardering die Reve midden jaren '80 ten deel viel.

Ik denk dat de twee visies die hier verdedigd werden terug te voeren zijn op de verwachtingen die iemand heeft. Als poëzie iets is wat vooral door kenners op wetenschappelijke wijze moet worden bestudeerd, dan zal de poëzie van Reve je weinig aanspreken. Maar voor mij is dat niet de functie van poëzie. Een gedicht moet je treffen omdat het fraaie zinnen bevat en een beeld oproept dat alleen op deze wijze onder woorden kon worden gebracht. Omdat het mooi en ontroerend is, niet een keer, maar tien, honderd keer.
Natuurlijk, de poëzie van Reve bevat een aantal gedichten die vooral bijzonder komisch zijn, maar die verder met poëzie niet al te veel te maken hebben. Een zeer fraai voorbeeld is Het ware geloof (1965):

Als de kardinaal een scheet heeft gelaten, zeggen ze:
'Sjonge jonge, wat ruikt het hier lekker,
net of iemand lever met uien staat te bakken,'
Dat soort katholieken, daar ben ik niet dol op.

Maar tegelijkertijd bevatten de Verzamelde Gedichten van Gerard Reve een aantal gedichten die prachtig zijn, ontroerend en zeer treffend onder woorden gebracht en die inmiddels zijn gaan behoren tot de canon van de Nederlandse poëzie. Droom is ook komisch, maar anders dan in Het ware geloof betreft het hier een lief soort humor, teder en troostend tegelijk.

In 1997 bezocht ik een literaire avond in het Limburgse Steyl. Reve was de belangrijkste gast en hij hield twee lezingen. Na de pauze las hij twee hoofdstukken uit zijn toentertijd meest recente werk Het boek van het violet en de dood, maar voor de pauze was het tijd voor de gedichten. 'Goedenavond jongens en meisjes. Ik ga jullie een aantal gedichten voorlezen die iedereen misschien wel kent, maar die toch altijd weer fijn zijn om nog een keer te horen'. Bij veel van de gedichten, zoals Het ware geloof, kon Reve zijn karakteristieke lach nauwelijks onderdrukken, maar bij Droom werd de toon anders. Op een licht plechtige wijze, met een stem die vooral tederheid uitdrukte, las hij dit eerbetoon aan zijn in 1959 overleden moeder. Het was een van de mooiste momenten van de avond. Evenzozeer is Droom voor mij een van de mooiste gedichten, niet alleen binnen het werk van Reve, maar binnen de gehele vaderlandse literatuur.

Kees Bakhuyzen