Prachtrede

Prachtrede

Gehouden voor het zich schrijvers noemend gepeupel op 1 november 1972

Vrienden, kollegaas, zeer geachte aanwezigen,

Men schijnt thans van de kunst, en van de literatuur in het bizonder, te eisen, dat zij de maatschappij hervormt. Ik zou ten eerste wel eens willen weten, wat men onder een zodanige hervorming wenst te verstaan, en ten tweede, hoe de literatuur die zou kunnen bewerkstelligen. Ik vrees dat, als men met deze krankzinnigheid ernst zou pogen te maken, er van dat reeds grotendeels uit onmacht en geknoei bestaande geneuzel, dat men 'de Nederlandse literatuur' noemt, in het geheel niets zou overblijven.

Alles wat talent, ontwikkeling en intelligentie bezit, wijst elke maatschappelijke dienstbaarheid van de kunst af, als een in oorsprong kalvinistiese, dat wil zeggen theokratiese en totalitaire eis. Kunst heeft in haar diepste wezen niets met de maatschappij te maken. Daar waar men anders dekreteert, komt aan alle scheppende kunst een einde, zoals in het Duitsland van Hitler, het Rusland van Stalin en Bresjnew, het Cuba van de behalve schrijvers voor het gemak meteen ook maar de homoseksuelen vervolgende Fidel Castro, of zoals in het China van de Grote Leider Mao, verzinner van de enormste banaliteiten die ooit uit enig brein de drukpers hebben gehaald, of zoals in het land van die gérant van de georganiseerde armoede en het maatschappelijk failliet, de eeuwig redevoeringen afstekende karpatenkop Tito in dat internationale uniform der zelfgenoegzame bruutheid en domheid, dat wijlen Jan Greshoff zo treffend gekarakteriseerd heeft als 'het maarschalkspak, dat om zijn bast hangt als een zak'.

Kunst heeft geen nut, is niet maatschappelijk, en is evenals haar tweelingzuster de religie, in maatschappelijk opzicht a-moreel.

Kent kunst dan in het geheel geen moraal? De kunst heeft een eigen moraal, die met de strafwet of de heersende vooroordelen van de maatschappij niets van doen heeft. Welk een oppassend, en vooral, een zich aanpassend bestaan de kunstenaar in zijn dagelijks leven moge leiden - en hij doet er mijns inziens zeer verstandig aan, zulk een uiterlijke aanpassing na te streven - in zijn atelier of aan zijn schrijftafel is hij aan geen andere moraal dan aan die van de Kunst zelve onderworpen, die goed acht, wat tot de totstandkoming van een voldragen kunstwerk bijdraagt, en slecht, wat tot onvoldragen, mislukte kunst leidt.

Als de kunst een eigen moraal heeft, en als mijn werk, zoals deze bijeenkomst de indruk zou kunnen geven, kunst zou zijn, wat en waar is dan die eigen moraal?

Hoe groot de verschillen mogen zijn in kwaliteit en intensiteit, ik geloof dat zo ongeveer alles wat ik geschreven heb, doortrokken is van één moraal, die zich niet bekommert om bijvoorbeeld de verdeling van het nationale inkomen en die zich al evenmin kopzorg maakt over 'de plaats van de kunstenaar in het produktsieproces'. Bij alle, overigens weinig uiteenlopende motieven die mijn werk bevat, behelst het eigenlijk maar één enkel thema, één idee, één moraal: Verlossing. Verlossing uit wat men gemakshalve, en vermoedelijk abusievelijk, 'de werkelijkheid' pleegt te noemen.

Ik leef niet in een tijdvak, dat voor mijn ideeën veel begrip toont. Ik moet ze daarom, handig verborgen in avontuur, aksie en anekdote aan de man brengen. Meer en vaker dan iemand wiens ideeën in de mode zijn, moet ik mijn vakmanschap en kunstenaarschap tot het uiterste inzetten, omdat ik datgene wat ik te zeggen heb, te berde moet brengen in een vorm die de inhoud als het ware bij de lezer binnensmokkelt.

Vijf en twintig jaar na de voltooiing van De Avonden voltooide ik, op 16 juni 1972, mijn jongste geruchtmakende liefdesroman Lieve Jongens, die, Deo Volente, in het voorjaar van 1973, zal verschijnen. Zo dit boek Lieve Jongens, gebonden en ingenaaid, de aandacht zal trekken en een sukses worden - en ik meen de verwachting te kunnen uitspreken dat het zeker zo veel aandacht zal trekken en zelfs een veelvoud van het sukses zal hebben van De Avonden 25 jaar geleden - dan zal het zijn faam krijgen niet als het boek over het Eeuwige Moederschap Gods, maar als het boek met 'die smeerlapperij met een jongen in een kerk', of als het boek 'met die scheet in een wijnglas'.

Alles wordt heel anders uitgelegd dan je ooit zoudt hebben kunnen voorzien. Net zo min als Darwin gezegd heeft dat de mens van apen afstamt, heb ik ooit beweerd dat God een ezel is - al behoef je natuurlijk maar even om je heen of in de spiegel te kijken om te zien dat het wellicht toch zo is. Ik ben in eerste en laatste instantsie een religieus schrijver, en een in wezen religieuze problematiek doortrekt mijn gehele werk, maar het heeft zo moeten zijn, dat men mij voor een godslasteraar houdt en heeft uitgekreten. Het banale, het bijkomstige en het uiterlijke winnen het nu eenmaal altijd van het wezenlijke, blijvende en diepste innerlijk van enig kunstwerk, als het gaat om wat de aandacht verwerft en blijft vasthouden. Niet anders zal het gaan wat betreft de waardering van mijn nieuwe, over enkele maanden te verschijnen boek Lieve Jongens, waaruit ik u thans, ter verhoging van de feestvreugde, een fragment uit het 7de hoofdstuk zou willen voorlezen. Tijger en ik zitten daarin bijeen met zekere 18-jarige Freddie L., waarop ik tot in het krankzinnige verliefd ben geworden, en met diens 29 jarige, ietwat dove en zeer ijverzuchtige vriend Albert S., die ik gemakshalve maar 'de oude' noem. Er wordt gedronken.

Gerard Reve

Uit Verzameld Werk - Gerard Reve
Deel 6
pagina 440-443
Uitgeverij L.J. Veen
Amsterdam/Antwerpen