Groeiende ongelijkheid

De Franse econoom Thomas Piketty schreef zijn Le Capital au XXIe siècle (2013) op het juiste moment. Van de Engelse vertaling (maart 2014) waren in Engeland en de VS binnen een maand 200.000 exemplaren verkocht. Piketty werd een superstar op Amerikaanse tv kanalen. Begin 2015 verschijnt de Nederlandse vertaling van wat wel Het nieuwe Kapitaal wordt genoemd, maar dan leesbaar. Daarvoor nog is Piketty uitgenodigd in de Tweede Kamer. Zijn uitgebreide onderzoek naar groeiende inkomensongelijkheid in de negentiende eeuw en nu wordt ter rechter zijde van de PvdA met argusogen bekeken. Vooral VVD en PVV hebben meer op met Ayn Rand (1905-1982) die in de jaren zestig en zeventig in de VS opschudding veroorzaakte met haar aanval op altruïsme en pleidooi voor ‘ethisch egoïsme’. Ze was voorstandster van weinig tot totaal geen bemoeienis van de overheid. Toneelgroep Amsterdam speelt nu een indrukwekkende voorstelling op basis van haar roman The fountainhead (1943).

Na jaren lang in anonimiteit vele oude en nieuwe vermogens- en inkomensstatistieken te hebben
verzameld en geanalyseerd heeft de 43-jarige Piketty met zijn gelijkheidsstudie in één klap wereldroem vergaard. Door vriend en vijand is hij tot een klassieker gebombardeerd, zoals destijds Keynes overkwam. In beide gevallen wordt het oordeel eerder geveld op basis van politieke overtuigingen dan op grond van steekhoudende argumenten. Linkse economen als Paul Krugman putten zich uit in loftuitingen voor Piketty’s werk, terwijl economen van rechtse signatuur hem bestempelen als de moderne Marx en als huiseconoom van president Hollande. Dat zijn studie zoveel aandacht heeft gekregen in de VS heeft ongetwijfeld te maken met de grootste recessie in tachtig jaar en de excessen in de financiële crisis, die veel Amerikanen aan het twijfelen hebben gebracht over de Amerikaanse Droom, volgens welke iedereen vooruit kan komen in het leven als hij of zij maar hard genoeg werkt. En in het meer egalitaire Europa brokkelen sociale voorzieningen, pensioenen en werkgelegenheid af, waardoor meer mensen met afgunst kijken naar rijke landgenoten en protesteren tegen gouden handdrukken en exorbitante bonussen.

Toen de Berlijnse Muur viel, was Piketty achttien jaar oud. In een interview met Vrij Nederland maakt hij duidelijk, dat hij geen enkele sympathie voor of heimwee naar communistische regimes voelde. Hij zag de lege winkels in het Oostblok en besefte dat we particulier bezit nodig hebben, voor economische doelmatigheid, en voor onze persoonlijke vrijheid. Niettemin komt hij op basis van zijn economische analyses tot de conclusie, dat in het kapitalisme de rijken alsmaar rijker worden en de armen armer. Net als in de negentiende eeuw. Alleen in de dertig jaar na 1945 nam de ongelijkheid af, waardoor er een middenklasse met enig bezit kon ontstaan. Piketty’s op veel cijfermateriaal gebaseerde theorie komt erop neer, dat rendement op kapitaal groter is dan de economische groei en de stijging van de inkomens uit arbeid (4 tot 5 tegenover 1,5 %). In de meeste West-Europese landen is 60 % van het totale vermogen in handen van 10 % van de bevolking, terwijl de onderste helft van de bevolking niet meer dan 5 tot 10 % van het totale vermogen bezit. In de VS is dat 75% voor de 10 % rijksten en 2 % voor de onderste helft. In Nederland is de inkomensongelijkheid relatief laag, maar de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) waarschuwde in haar rapport van 4 juni j.l. voor een al te grote inkomensongelijkheid. Ook het IMF en andere internationale organisaties hameren de laatste tijd op de economische en sociale schade van grote welvaartsverschillen. IMF-directrice Christine Lagarde sprak op een conferentie over het kapitalisme in de City van Londen over het feit dat het kapitalisme er steeds minder voor iedereen is. Anderen hadden het over de noodzaak van een nieuw soort kapitalisme: het inclusieve kapitalisme of het kapitalisme voor iedereen. Steek je geld in bedrijven met een visie voor twintig jaar in plaats van voor twaalf weken, luidde het devies aan beleggers.

Om schadelijke inkomensongelijkheid te voorkomen acht Piketty een progressieve kapitaalbelasting nodig. En openbaarmaking van alle banksaldi in de hele wereld (Zwitserland voorop). In de Europese Unie een kapitaalbelasting van 0 % voor vermogens onder de 1 miljoen, 1 % voor vermogens tussen de 1 en 5 miljoen, en 2 procent voor daarboven. Zo’n maatregel acht hij ondenkbaar zonder verdere politieke integratie. Geen belastingconcurrentie meer tussen de lidstaten en multinationals mogen niet langer aan de fiscus ontsnappen.

Dit alles is natuurlijk een doorn in het oog van rechts-liberale partijen. Wientjes vond dat de WRR de plank had misgeslagen met haar rapport. De VVD reageerde als door een adder gebeten op de analyse en voorstellen van Piketty. Onlangs sprak Yaron Brook, directeur van het Ayn Rand Institute in Californië, in het Crea-gebouw in Amsterdam. Hij gruwelt van Piketty’s idee om grote inkomensongelijkheid te bestrijden. Als vurig verdediger van Rand’s gedachtengoed , ook wel ‘objectivisme’ genoemd, pleit hij voor verregaande individuele vrijheid en autonomie. Martin Bosma ziet Rand’s werk als inspiratiebron, en Mark Rutte noemt haar de ‘grote geest’ van zijn liberalisme. Volgens Brook heeft niet het kapitalisme de groeiende ongelijkheid en de crisis veroorzaakt maar juist de bedilzieke overheid. De overheidsregulering heeft gefaald. Het kapitalisme werkt gewoon. Het heeft een einde gemaakt aan ons miezerige leventje van arm boertje. Hij hield bij Crea een gloedvol betoog om de waarde van het kapitalisme uit te leggen. De vrije markt kan en zal zichzelf reguleren, puur uit eigen belang. Hij is mordicus tegen een verzorgingsstaat. Niemand heeft de plicht om voor een ander te zorgen. We moeten af van de gedachte dat iemand die zichzelf wegcijfert goed is, en degene die winst maakt slecht. Rand’s gedachtengoed druist in tegen het christendom, tegen het gelijkheidsdenken in Europa, tegen het confusianisme in Azië. We zijn er het beste aan toe, als iedereen zijn eigenbelang nastreeft. Voor Brook is het ‘objectivisme’ de ware filosofie van de liefde. Alleen door mensen met rust te laten, kunnen ze vooruitkomen en hun dromen realiseren.

Oud-Denker des Vaderlands, Hans Achterhuis, beschouwt Ayn Rand als moeder van het neo-liberalisme. In zijn boek De utopie van de vrije markt (2010) bespreekt hij Atlas Shrugged, die andere omvangrijke roman van Rand, die in 1926 vanuit Petersburg naar de VS was geëmigreerd. Als meisje had ze de Russische Revolutie meegemaakt. Eenmaal in de VS ontwikkelde ze een utopie van het kapitalisme. Atlas Shrugged, door Achterhuis het ‘Kapitalistisch Manifest’ genoemd, geldt in de VS als het meest invloedrijke boek na de bijbel, en is de grote leidraad voor bijvoorbeeld de Tea-Party. Rand creëert daarin een kapitalistische samenleving waarin elke relatie een marktrelatie is. Hebzucht is goed en altruïsme uit den boze. De roman is in 2011/2012 in twee delen verfilmd. Het derde deel zou in 2014 moeten uitkomen. Fountainhead is al in 1949 verfilmd. Toneelgroep Amsterdam speelt nu, in het kader van het Holland Festival, een bewerking van dit verhaal, waarin het gaat om twee architecten, waarvan de één weigert concessies te doen aan opdrachtgevers en de ander kiest voor commercieel succes en maatschappelijk aanzien. Vrijheid, onafhankelijkheid en autonomie tegenover afhankelijkheid, opportunisme, toegeven aan het compromis. Modernisme tegenover traditie. Daar doorheen speelt een liefdesgeschiedenis waarin dezelfde tegenover elkaar geplaatste ideeën een rol spelen. In de roman van zo’n 800 pagina’s, met vele personages en een vertelde tijd van twintig jaar, is het duidelijk waar de sympathie van Rand ligt. Bij de egoïstische vrijheid. Zij idealiseert egocentrisme en beschimpt solidariteit, die alleen maar wederzijds bederf teweeg brengt. Regisseur Ivo van Hove heeft van de ideeënroman meer een spel van mensen van vlees en bloed gemaakt. In een subliem decor. Hij legt de nadruk op het dilemma van de kunstenaar: trouw aan zichzelf blijven of doen wat het publiek wil. En hij brengt niet zo’n schematische tweedeling aan als Rand doet. In dat opzicht beviel de toneeluitvoering mij beter dan het boek.

De voorstelling maakte me ook duidelijk, waarom de fascinatie van een PVV-man als Bosma voor Ayn Rand op twee benen hinkt. Zijn egoïsme (in de betekenis van Rand) geldt met name ‘vreemdelingen’. Zijn andere been rust voor een (groot) deel op wat Rand als de verderfelijke tegenpool daarvan beschouwt.

7 opmerkingen:

  1. De studie van Piketty is te onweerlegbaar: te makro, teveel polysemantische variabelen. Zinloos dus.

    P.´s project deed mij qua reikwijdte denken aan (oude) pogingen om te berekenen hoeveel Nederland aan zijn Indonesische kolonie heeft verdiend. Men is er nooit uitgekomen.

    Nooit hadden zoveel mensen - ook onze armsten - het in onze contreien zo goed. Mag dan volgens P. gelden dat:

    ´In de meeste West-Europese landen is 60 % van het totale vermogen in handen van 10 % van de bevolking, terwijl de onderste helft van de bevolking niet meer dan 5 tot 10 % van het totale vermogen bezit.´

    Maar omvat die rijke 10% steeds dezelfde mensen? Als je morgen rijk geworden bent, mag je dan niet later weer arm worden? Van krantenjongen tot millionair, en terug, mag die dynamiek niet; veronderstelt continue welvaart geen permanent werkende democratische ongelijkheid?

    P´s pamflet lijkt vooral van politiek-ideologische betekenis. Hij haat ongelijkheid en streeft naar een tyrannieke, onvruchtbare gelijkheid. Misschien is hij zo opgevoed.

    PS Ik las ook nog van P., of eerlijker όver P., dat hij in een dalend geboortecijfer de dreiging van een toenemende ongelijkheid ziet. Dus nu een wereldramp gaan bevorderen om aan een beetje meer gelijkheid te komen? Luguber.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Rijke mensen zijn mensen die in staat zijn gebleken de samenleving toegevoegde waarde te leveren. ( Burgers stonden vrijwillig in de rij bij Apple)
    Rijke mensen zijn misschien niet aardig, of verstandig, maar in ieder geval wel slim.
    Om nu te stellen dat het goed is om slimme mensen die bijdragen aan een betere samenleving te straffen middels onteigening, duidt op waanzin.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Piketty's werk wordt voornamelijk erg gewaardeerd door mensen die deze crisis niet hebben zien aan komen.
    Onderontwikkelde mongeaulen Der Tweede Kamer bijvoorbeeld of de schrijvende pers, de vriendjes van Clown Wientjes incluis. Immers is het makkelijk om een groot publiek te krijgen. Een bestseller zegt iets over de verkoop, niets over de inhoud.

    Destijds in de USSR, toen het ijzeren gordijn nog in volle werking was, was er sprake van communistische wiskundige stellingen en anti-communistische.
    In het Nederland van vandaag beogen de Gilsings hetzelfde te doen. Ongelijkheid van inkomens is slecht voor de economie, luidt het en "Ongelijkheid in vermogen is slecht voor de economie !"
    Dat het opheffen van deze ongelijkheid de oplossing is moge duidelijk zijn.
    Goh das toevallig.
    Laat deze 'wetenschappelijke stelling nu net hetzelfde zijn als de idealen van het socialisme, het moderne christendom en in tegenspraak met Bijbelse inhoud.
    Enig bewijs of wetenschappelijke onderbouwing is in deze onverkwikkelijke affaire niet te bespeuren.
    Dat is ook niet nodig. Het gaat hier niet om kwaliteit gelijk maar om kwantiteit. Het gaat hier niet om precisie, maar gewoon hard schreeuwen !
    Gewoon zeggen dat er linkse economen en anti-linkse economen bestaan dan is in één klap wetenschap vervangen door politiek en een vuiltje weggewerkt.

    Beweren dat Rand egoïsme verkondigt. Egoïsme is iets dat een ander schade berokkend, terwijl het werk van Ayn duidelijk maakt dat het immoreel is om je eigen leven, met of zonder dwang, op te offeren ten gunste van een ander of voor een gemeenschappelijk doel. ( de mens onderworpen aan de staat. In het Arabisch: islam).
    Rand, niet de Gislings, haat de realisatie van de Sovjet Modelburger. Rand is voor natuurlijke vrijheden van het individu, Gisling weet het zo net nog niet. Rand is anti-fascist, Gilsing twijfelt.
    In de ogen van velen is solidariteit hetzelfde als zelfopoffering.
    Zelfopoffering kan men eisen. Solidariteit, net als liefde, komt van binnenuit in alle vrijheid zonder dwang of oplegging. Niet bij Gilsing. Bij hem is dat plicht van de modelburger, een voorwaarde voor de socialistische heilstaat.
    Bij Rand geldt dat aangepraat altruïsme tot zelfvernietiging leidt.
    Altruïsme is de eeuwige en onvoorwaardelijk Barmhartige Samaritaan en dat is in scherp contrast met de inhoud van de bijbel. In tegenstelling tot de meeste moderne christenen heeft St. Augustinus de bijbel wèl gelezen.
    Bosma wegzetten als een neo-liberaal getuigt van een beperkt politiek inzicht. Bosma is conservatief en misschien zelfs wel een anarchist. Anarchisme, daar waren de voorlopers van de linkse kerk, de provo's dol op.

    Wat gevaarlijke mensen zoals Gilsings, neo-liberalen, policor, dwepers met de bijbel en niet de Bosma's, kwijt zijn geraakt, is de opvatting dat je vooral je naaste met rust dient te laten. Dat is de beste bescherming voor je eigen vrijheid.
    En dat doe je niet door de samenleving onwetenschappelijk prietpraat op te leggen. Dat is tirannie. En daar zijn Gilsing en Rutte niet vies van.
    'Laissez faire' staat er in de Bijbel geschreven.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. "´In de meeste West-Europese landen is 60 % van het totale vermogen in handen van 10 % van de bevolking, terwijl de onderste helft van de bevolking niet meer dan 5 tot 10 % van het totale vermogen bezit.´"
    En dat geldt ook voor Noord Amerika.

    Er zijn op de aardbol geen andere plekken aan te wijzen waar mensen zo welvarend en gelukkig zijn als in die gebieden.

    BeantwoordenVerwijderen

  5. Ondernemer O heeft voor zijn productie personeel nodig en roept ze op. Dat is er (schijnbaar) genoeg en moet hij selecteren. Onder wie zich als kandidaat-werknemers hebben gemeld, bevinden zich A. langdurig werklozen, invaliden, geestelijk gestoorden, oude mensen, anderstaligen, en B. gezonde, vakbekwame jongelui. O kiest uit B. en voldoet zo aan Rands´ opvatting van egoïsme. En nu is hij immoreel, niet-solidair, eigenlijk een gemene vent. Zo´n kerel als Bosma, bah, of een VVD-er. Je moet er niet aan denken.

    Na O.´s keuze gaat zijn onderneming floreren en iets van zijn toegenomen winst sijpelt nu ook door naar het type van mensen dat hij toen niet heeft aangenomen, of komt terecht bij lui die anders nooit hun waar op de markt hadden kunnen afzetten (artiesten en zo).

    Maar had O. primair zijn arbeiders uit categorie B. gerekruteerd, was hij - laat zich uitrekenen- failliet gegaan en had niemand wat. Wel had O. dan de altruïstische, de altijd goed bedoelende persoon kunnen blijven uithangen, tegenover de economische succesvolle O. die mensen brood en leven schonk even permanent een geldbeluste schurk gevonden. Hoe dan ook! Wie wil er nog ondernemer worden? Waarom worden klagers zelf geen ondernemer? Te stom? Te goed?

    In wat Rand predikte is onze Bernard de Mandville (1670-1733) haar ruimschoots voorgegaan. Hij preekte dat ondeugd de eigenlijke bron van het algemeen welzijn is, terwijl de deugd die juist kan schaden. ´Een losbandig persoon handelt uit slechte neigingen, maar dit levert werk op voor kleermakers, dienstknechten, parfumeurs, koks en dames van lichte zeden, die op hun beurt weer bakkers, timmerlui enzovoort nodig hebben.´ ‘Vices privées, bénéfices publics’ was M.´s analytische leuze.

    Met of via Piketty zijn we dus weer in een eeuwenoude discussie verzeild geraakt.
    Leren wij daarvan allereerst, of hoogstens, dat Socialisten en andere hardnekkige pleitbezorgers van de Armoede het wel nooit zullen leren. Hun feodale (anti-vrije markt) instincten blijven hen parten spelen. Ordinaire, kleptomane afgunst is moralistisch voortreffelijk gemaskeerd hun drijfveer. En die is de echte VICE, niet Mandeville´s.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. "Ondernemer O heeft voor zijn productie personeel nodig en roept ze op. Dat is er (schijnbaar) genoeg en moet hij selecteren. Onder wie zich als kandidaat-werknemers hebben gemeld, bevinden zich A. langdurig werklozen, invaliden, geestelijk gestoorden, oude mensen, anderstaligen, en B. gezonde, vakbekwame jongelui. O kiest uit B. en voldoet zo aan Rands´ opvatting van egoïsme."

    Rand verkondigde niet egoïsme maar eigenbelang: " 'Ik leef voor niemand, en ik vraag niemand om voor mij te leven"

    ... en ik vraag niemand om voor mij te leven.
    Het nastreven van eigen belang gaat vóór het eigenbelang van de ander. Zelfs als dat ten koste gaat van het belang van die ander ( maar niet hoef).
    Immers 'solidair zijn' is een vrijwillige keuze, niet een ( van bovenaf opgelegde) plicht of een vereiste voor zelfverwerkelijking.
    Eigenbelang hoeft niet noodzakelijker wijs ten koste te gaan van het belang van de ander.
    Recht op zelfbeschikking, nergens onderworpen te zijn aan iets anders dan jezelf was vroeger in het vaandel van 'links' geschreven.
    Maar Links heeft haar eigen idealen allang verraden. Zo komt links niet meer op voor homo- en vrouwen rechten, staat het toe dat mede-Nederlanders op Jodenjacht gaan.
    Immers links verwelkomt de Islam ( Arabisch voor onderwerping) als een waardevolle aanvulling voor de samenleving.
    Links vindt dat 'baas in eigen buik 'niet meer voor elke vrouw geldig is. De man beslist via zijn geloof over de vrijheid van zijn vrouw, is in Nederland nu geldig.

    Zíjn vrouw, want o.a. dankzij GroenLinks, CDA en PvdA ( maar sluit de VVD ook niet uit), kunnen sommige mannen beschikken over het wel en wee van hun (toekomstige) vrouw.

    Dankzij de linkse kerk kan er nu betaald worden voor het bezit van een (of meerdere) vrouw !

    Dankzij de PvdA is gedwongen vrouwenbesnijdenis, gedwongen huwelijk, eerwraak, ondergeschiktheid van de vrouw aan de man, in Nederland dagelijkse praktijk.

    Verraders van Nederlands cultureel erfgoed zoals Gilsing er slechts één van is, wijzen heel vals naar Bosman.

    Het is niet Bosman die gedwongen huwelijken stilzwijgend goedkeurt, maar de PvdA.

    Dus wie is hier de fascist en de egoïst ?

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Toneelgroep Amsterdam vindt het niet bezwaarlijk als mensen die niet naar hun toneelspel komen kijken toch opgelegd krijgen mee te delen in de kosten.
    Dat is geen ethisch egoïsme maar gewoon egoïsme.

    Het lukt 'links' als 'rechts' nog steeds om anderen voor hun idealen te laten werken.

    BeantwoordenVerwijderen