Antifascisten toen en reaguurders nu

Hun theaterstuk Jeremia is niet onopgemerkt gebleven. Tijdens de première op 7 februari j.l. zat de weduwe van Hans Janmaat op de eerste rij. De dag erna bezochten Martin Bosma en Joost Niemöller de voorstelling. Volgens de makers Marjolein van Heemstra (1979) en Sedettin Kirmiziyüz (1982) vonden ze de voorstelling die antifascisten van toen confronteert met reaguurders van nu, ‘overwegend mooi’. Kritiek was er ook, vooral uit linkse hoek, bijvoorbeeld op Joop.nl.

Van Heemstra en Kirmiziyüz staan te boek als erudiete theatermakers, type ‘linkse Gutmenschen’. In hun voorstelling gaan ze op zoek naar opvattingen over vrijheid van meningsuiting. Zo komen ze terecht bij Wil Schuurman, de vrouw van Hans Janmaat, leider van de Centrum Democraten, bij antifascisten die zijn mening letterlijk en figuurlijk bestreden, maar ook bij reaguurders, verzenders van haatmails (in Nederland zo’n 35.000 per dag) en extremistische moslims. In hun vlotte, slimme en goed
doordachte voorstelling, vol gereconstrueerde ontmoetingen, feiten en geestige associaties, brengen ze heel wat gevoelige onderwerpen ter sprake, en confronteren ze standpunten met elkaar op een manier die soms verwarring bij de toeschouwer zaait. Ze voeren al of niet bestaande personages op, die achter deze standpunten schuilgaan en komen erachter, dat deze niet eendimensionaal zijn maar verschillende kanten hebben. De twitteraar Gekke Toon die vindt dat Kirmiziyüz moet oprotten naar zijn eigen land of – op zijn verjaardag – dood moet, blijkt het blonde meisje Geert te zijn met een schildpad als huisdier. Met de buurvrouw van Van Heemstra, die haar ongezouten mening over buitenlanders en andersdenkenden in het trappenhuis ventileert, kun je ook gezellig praten. De antifasciste Godelieve staat nog steeds achter de actie van toen, waardoor de vrouw van Janmaat zodanig gewond raakte, dat een been geamputeerd moest worden. De makers tonen deze weduwe als een innemende vrouw.

In maart 1986 staken antifascisten de fik in een hotel in Kedichem waar de Centrum Democraten bij elkaar kwamen. Het was een ongeplande uit de hand gelopen actie. Met hun leider Hans Janmaat (1934-2002), die de multiculturele maatschappij de wacht aanzegde, wilde het zogenaamd weldenkende deel van de samenleving niets te maken hebben. Hij werd doodgezwegen, bedreigd en veroordeeld. Janmaat had niet het recht op vrije meningsuiting, waarop iedereen zich tegenwoordig beroept, het recht op het vrije woord dat nu ook vaak het recht op beledigen betekent. In hun voorstelling confronteren Van Heemstra en Kirmiziyüz de blinde vlek van de antifascisten met de schrijnende realiteit van weduwe Schuurman. Ze analyseren het gebrek aan nuance in de ‘linkse kerk’ van toen.

Ik hoorde op een feestje ooit een tamelijk hooggeplaatste PVDA’er zeggen: had ik maar een taal om kritiek te uiten op mijn eigen club. Van Heemstra en Kirmiziyüz hebben met hun respectievelijk verbale vondsten en beeldend vermogen die taal gevonden in een meeslepende theatervertoning. Niemöller en Bosma vonden de voorstelling mooi. Maar ze uitten ook kritiek: de makers hadden zich nadrukkelijker vóór Janmaat moeten uitspreken. Dat doen ze niet. Gelukkig. Leden van de Centrum Democraten gebruikten geweld en werden daarvoor veroordeeld. De wereld is intussen trouwens veranderd. Niets is meer alleen maar wit of alleen maar zwart. De politieke kleur van je standpunt kan in de ogen van deze theatermakers per keer veranderen. We hoeven niet persé het hele pakket van één kerk of één richting zo maar over te nemen. Maar dan is het wel nodig dat je je voortdurend informeert. Dat doen de makers van Jeremia, de naam van de klagende profeet in de bijbel die de Joden waarschuwde voor de Babyloniërs, in hun meeslepende voorstelling ter plekke, op het toneel, zoals nog tot en met april te zien is(speellijst troubleman.nl).