Geen Marina’s meer in Zwitserland

De angst van mensen om alles kwijt te raken door iets wat van buiten komt. Daarover gaat volgens de Belgische filmregisseur Stijn Coninx, bekend van zijn films rondom de komiek Urbanus (Hector en Koko Flanel) en zijn strijdbare sociale epos Daens (genomineerd voor een Oscar), zijn nieuwe film Marina. In dit geval betreft het duizenden Italianen die in de jaren vijftig naar België kwamen om in de mijnen te gaan werken. Het verhaal van een Italiaanse jongen (Rocco Granata) die van de ene op de andere dag emigreert naar een voor hem volkomen vreemd land en uiteindelijk beroemd wordt door zijn hit Marina. Mooi design, charmant spel van de Vlaams-Italiaanse Matteo Simoni, vertegenwoordiger van een generatie die helemaal geen Italiaans meer spreekt, en sfeervolle scènes, waarin de Roccovertolker met een hese stem en accordeon rokerige cafés op zijn kop zet. Maar het is soms ook een mierzoete film. Nee, dan Die andere Heimat / Chronik einer Sehnsucht, het vier uur durende prachtige epos van Edgar Reitz, in feite een proloog op zijn eerdere tv serie Heimat – Eine Deutsche Chronik. Over de geschiedenis van een familie in het fictieve dorpje Schwabbach in de streek Hunsrück. Ging het in de serie over de oorlogstijd, de jaren zestig en de jaren na die Wende, in zijn nieuwe epische vertelling, weer grotendeels in zwart-wit, behandelt Reitz de jaren veertig in de negentiende eeuw, toen op het Duitse platteland armoede, honger en ziekten heersten. Het was de tijd van de grote emigratie naar Brazilië, het beloofde land ‘waar met Kerstmis de rozen bloeien’. In één van de indrukwekkendste scènes zien we hoe in het landschap van de Hunsrück een stoet emigranten met paard en wagen op weg naar Rotterdam een lange stoet met gestorven kinderen kruist. Die trek naar elders, waar het beter zou zijn, wordt in veel films en romans beschreven. Onlangs nog in Dit zijn de namen van Tommy Wieringa, La Superba van Ilja Leonard Pfeiffer en De afvallige van Jan van Aken (zie Driemaal migratie). In januari wijdde de VARA aan het verschijnsel migratie een driedelige documentaire, op basis van Het land van aankomst van Paul Scheffer. De uittocht naar het beloofde land. In allerlei variaties en in heel verschillende tijdsperioden. In Zwitserland heeft nu de uitslag van een referendum bepaald, dat er een quotum moet komen voor ‘vreemdelingen’. Mensen van elders uit Europa. Alle partijen die de afgelopen tijd de handen ineen sloegen om de EU met de komende verkiezingen de definitieve nekslag te gaan toebrengen, juichen om het hardst. Zie hoe het ook kan. Zwitserland is hun grote voorbeeld. Maar is hun vreugde realistisch? Wie schiet er met de uitslag van dit referendum wat mee op?

In 1992 had de Zwitserse Volkspartij SVP het via een referendum voor elkaar gekregen dat Zwitserland buiten de EU bleef tot ontzetting van de toenmalige regering. Het heeft tien jaar gekost om
via bilaterale overeenkomsten weer aansluiting op de Europese markt te vinden. De SVP speelde de laatste jaren in op onvrede over immigranten die de arbeids- en woningmarkt zouden bedreigen. Maar juist in de grote steden, waar de meeste buitenlanders wonen, heeft de meerderheid tegen het voorstel gestemd om de immigratie uit de EU aan banden te leggen. De voorstanders (50,3 procent!) wonen in regio’s waar weinig te merken is van de instroom van burgers uit andere Europese landen. In de kanton Appenzell (erg vóór) bijvoorbeeld wonen nauwelijks buitenlanders. In de stedelijke gebieden, waar buitenlandse bedrijven werk en geld opleveren, beseft de meerderheid dat buitenlanders onontbeerlijk zijn voor de Zwitserse economie. Een krappe meerderheid van de Zwitsers is tegen wat zij ‘massa-immigratie’ noemen. Daarmee bedoelen ze de immigranten uit Europa (de meeste komen uit Duitsland en Italië!). Deze 50,3 procent wil dus geen vrij verkeer van mensen maar wel van geld. De vreemdeling willen ze niet maar wel zijn euro’s. Het bankgeheim kan daarbij natuurlijk onder geen beding in de ban.

Ook de huidige Zwitserse regering is niet blij met deze referendumuitslag. Ze heeft wel drie jaar de tijd om de quotering in wetten om te zetten. Maar niemand heeft er een idee van hoe dat zou moeten gebeuren. Op grond van welke criteria? Op basis van beroep of het land van herkomst? Of op grond van de uitslag van inburgeringsexamens? Waarin vragen gesteld worden als: Hoeveel pieken en dalen kent de Mont Blanc? Zijn Italiaans sprekende Zwitsers meer tegen de komst van Italianen dan Duits sprekende Zwitsers tegen de komst van Duitsers? Of: Kun je je Zwitserse horloge beter op een koekoeksklok afstemmen dan andersom? De echte hamvraag is natuurlijk: Hoe gaan buitenlandse bedrijven en instellingen reageren? Wat zal de tegenactie van de EU zijn? Zevenenveertigkommazeven procent stoort zich niet aan het feit dat al sinds enige tijd Portugezen de Zwitserse wijn oogsten en dat Noord-Afrikanen de bussen besturen en heeft zich nu gerealiseerd dat de invoering van quota Zwitserland naar alle waarschijnlijkheid veel geld zal gaan kosten. De voorstanders hebben een vrij irrationele keuze gemaakt. Zoals ook het tromgeroffel waarmee het PVV rapport gepresenteerd is dat zou aantonen dat het Nederland heel wat geld oplevert, als het uit de EU zou treden, verre van rationeel is. De aannames waarop dit rapport gebaseerd is, zijn door niemand echt hard te maken.

In Het land van aankomst beschrijft Scheffer uitgebreid hoe in de loop van de geschiedenis van de VS quota voor immigratie zijn ontwikkeld, op rationele en irrationele grondslag, hoe ze weer zijn verruimd of geheel afgeschaft, zijn aangescherpt en weer zijn verworpen. De Engelse econoom Paul Collier wil in zijn net in het Nederlands vertaalde studie Exodus: Hoe migratie onze wereld verandert het vraagstuk van de migratie van een rationeel fundament voorzien. Hij probeert te voorkomen dat het onderwerp alleen maar voer wordt voor vooroordelen of simplistische politieke retoriek door op basis van recent economisch en sociaal-maatschappelijk onderzoek te beredeneren in welke gevallen de deur dicht zou moeten, halfopen en wanneer beperking van migratie nergens goed voor is. Steeds bezien vanuit zowel de migranten als het land van aankomst. In La Superba verhaalt Pfeiffer hoe Italianen werden geronseld naar Noord- en Zuid-Amerika te gaan. Een overtocht onder erbarmelijke omstandigheden, die zich nu herhaalt van Afrika naar de laars van dit voormalige emigratieland (in de loop van tien jaar circa twintigduizend verdronken ‘gelukszoekers’ in de Middellandse Zee). Wieringa en Van Aken vertellen het verhaal van volksverhuizingen als enige overlevingskans voor de betrokkenen, of uit verlangen naar iets beters. Sehnsucht heet dat laatste in de filmische vertellingen van Reitz, een naam die in Brazilië ook voorkomt, want de cineast komt zelf uit de Hunsrück waar vandaan zovelen emigreerden naar het land van de echte kerstroos. En zonder de instroom van Italianen in de zwarte smerige mijnen van België hadden we Marina niet gekend, een vier miljoen maal verkochte hit, talloze malen over de hele wereld gecovered, en had België nu geen president gehad. Allemaal irrationele bespiegelingen natuurlijk. Maar zeker niet irrationeler dan de overwegingen van die vijftigkommadrie procent van de Zwitserse bevolking en de uitgangspunten van het in opdracht van de PVV door het bureau Capital Economics gemaakte rapport over uittreding van Nederland uit de EU. In Australië kennen ze trouwens geen rr (referendum en rapporten) ter uitsluiting van ‘vreemdelingen’ maar een pr die door de Australische immigratiedienst in de vorm van een strip on line is gezet. In treurige shots zien we een immigrant – na een zware overtocht - omkomen in heimwee. De campagne is de wereld ingestuurd onder het motto “No way. They will not make Australia home”. Het logo is de kaart van Australië met daar een hele grote dikke vette rode streep doorheen. Allemaal bedacht en uitgevoerd door een overheid die daar zelf door migratie terecht is gekomen. Smakeloos.