Het kwaad onder het mes

Naar Medea en Macbeth kunnen we kijken. Of naar The Joker en Hannibal Lecter. We weten dat het fictionele figuren zijn. Dus kunnen we tot in detail meegaan in hun gruweldaden. Ze stillen in zekere zin onze fascinatie voor geweld, het grensoverschrijdende, het verbodene. Maar wat als we worden geconfronteerd met een afbeelding van een kwade genius uit de werkelijkheid? In 2012 verfilmde de Belgische regisseur Joachim Lafosse het drama van Geneviève Lhermitte die haar vijf kinderen vermoordde op 28 februari 2007 (zie Drama in Wallonië). De commotie bij de première was groot. Ook toen Maurizio Cattelan in 2001 Hitler afbeeldde als een devoot man, op zijn knieën, de handen gevouwen, schijnbaar om vergiffenis vragend. Toen het portret Myra van Markus Harvey, de vrouw die vijf kinderen seksueel misbruikte en vermoordde, in de Royal Academy in 1997 werd tentoongesteld, werden de ramen ingegooid. Marlene Dumas maakte de gemoederen los met portretten van Mohammed B. en Osama bin Laden, waarop beide terroristen met een zachte alledaagse blik staan afgebeeld. Kwaad fascineert maar moet wel in de veilige zone van de fictie blijven. Krijgt het kwaad uit de werkelijkheid een al te menselijk gezicht, dan breken de protesten los. Dat ondervindt ook de Belgische schrijfster Kristien Hemmerechts die in haar nieuwste boek De vrouw die de honden eten gaf in de huid kruipt van Michelle Martin, de ex-vrouw van seriemoordenaar Marc Dutroux. Toen Martin in 2012 vervroegd vrijkwam, betoogden boze burgers voor het Waalse klooster waar zij onderdak vond. De nabestaanden van Dutroux’slachtoffers vinden, dat Hemmerechts Martins daden goedpraat. Belgische recensenten weten niet wat ze met het boek aan moeten en Vlaamse boekhandelaren weigeren de roman in hun winkel te leggen. Ook Wallonië zal op z’n kop staan, als de Franse vertaling ten doop wordt gehouden.

Tweehonderd pagina’s lang zitten we in het hoofd van Odette, “de meest gehate vrouw van België”. Haar levensfeiten komen overeen met die van Martin. De vertelster zit in de gevangenis, veroordeeld wegens medeplichtigheid aan de misdaden van haar ex-echtgenoot M. Het eigenlijke verhaal is een
terugblik op haar leven, dat van M en van hun verhouding. Haar miserabele jeugd komt aan bod, haar labiele moeder, de ontaarde moeder van M die in Congo opgroeide. Haar eigen moederschap. Van M kreeg ze drie kinderen. Al in het begin van haar monoloog refereert Odette aan die andere vrouw. “De meest gehate vrouw van België. Zo noemen ze mij. Veel gehater dan die vrouw die haar vijf kinderen heeft vermoord.” Die vrouw voert ze verschillende malen op als de meest overtreffende vorm van het kwaad. Bijna ter verontschuldiging van zichzelf. Het hele land haat háár maar dat monster zijn ze blijkbaar vergeten. Terwijl zij toch een goede moeder is. We worden meegevoerd in haar klaagzang, waarin duidelijk wordt, dat ze zichzelf als slachtoffer van M beschouwt. Hij is degene geweest die haar als slaaf gebruikte, die haar mishandelde en voor wie ze de meest vreemde klussen moest opknappen. Zoals ze zich liet manipuleren door haar moeder, zo liet ze zich begoochelen door haar echtgenoot, een gevoelsarme bruut die geen controle heeft over zijn lustgevoelens. M gaf haar het idee dat ze de moeite waard was, hij sleepte haar mee in zijn machtsspel. De combinatie van geweld en hitsigheid maakte haar zowel bang als opgewonden. Ze zag hun verhouding als een heilig verbond. Aan de perverse dwang daarvan viel voor haar niet te ontkomen. “Niet hem moest ik gehoorzamen, maar zijn penis.” “Het vuil wond me op.” Hemmerechts schetst via Odette’s monoloog een inktzwart beeld van hoe ouders met hun kinderen kunnen omspringen, hoe fouten in de opvoeding levensgrote gaten slaan. Ze beschrijft scherp en hard de naargeestige sfeer van een verdorven verhouding, de armzalige woonomstandigheden, de akelige familiebanden.

De vrouw die de honden eten gaf is zeker geen apologie. Hemmerechts laat zien, dat Odette en M aan elkaar gewaagd zijn. Schuldbesef kennen ze niet. Schuld zoeken ze bij anderen, niet bij zichzelf. Odette presenteert zichzelf als slachtoffer voor wie geen andere rol mogelijk was dan die van verslaafd te zijn aan een erotische bruut. Toch stoot je als lezer op tal van punten waarop zij anders had kunnen en moeten handelen. Hemmerechts laat haar hoofdpersoon wel beweren dat ze geen andere mogelijkheid had maar tussen de regels door toont de schrijfster, dat het betoog van Odette tekortschiet. De titel alleen al verwijst daarnaar. Wanneer M in voorarrest zit, moet Odette de honden eten geven. En ook de meisjes. Ze weet dat er in de kelder twee meisjes zitten te verhongeren. Maar ze ontkent het. Ze verdringt het voor zichzelf. Ze laat ze verkommeren. In haar retrospectief valt geen woord van berouw, er is geen greintje verantwoordelijkheidsbesef. Ze kon de zorg voor de kinderen in de kelder er ook niet nog eens bijnemen. Soms lijkt het alsof ze dit ontkenningsmechanisme in de gaten heeft maar in een volgende passage is dat besef al weer verdwenen. Dan is er alleen nog maar angst, of lafheid, of egocentrisme. Wreedheid ook. En een donkere zinnelijkheid die de twee met elkaar deelden.

Duidelijk is dat Hemmerechts in haar land heel wat verontwaardiging heeft gewekt door in de huid te kruipen van deze ‘gehate vrouw’. Het is in ieder geval een verhaal dat de tegenstrijdigheden in een verdorven ziel, slachtoffer of niet, op een scherpe manier blootlegt en een zaak behandelt die in België uitermate traumatisch is. Veronderstel dat hier een auteur de gedachtewereld van de moordenaar van Pim Fortuyn in een roman zou verwerken. De commotie zou er niet minder om zijn.