Stoner en de marketing van literatuur

Literaire avonden zijn populair. Leesclubs zijn in. Niet alleen bij vrouwen boven de veertig maar ook bij jonge mensen. Ik schreef erover in De leesclub als hype. Onlangs werd het Literaturfest gehouden. En dat is echt iets anders dan een lezing met een kopje koffie van Arthur Japin of Kader Abdollah in de bieb. Schrijvers doen tegenwoordig van alles om hun boek te promoten en uitgeverijen bedenken steeds nieuwe tools om literatuur in de markt te zetten. Maar hoe kan het dan dat een serieus literair werk als Stoner, waarvan de schrijver (John Williams) in 1994 overleden is, een universiteitsroman nota bene, in zo korte tijd zo’n megasucces is geworden? In de VS maar ook in verschillende Europese landen waaronder Nederland.

Het Literaturfest of Das Magazin festival wordt georganiseerd door Das Magazin, het hipste, modernste
en mooist vorm gegeven literaire tijdschrift in Nederland. Je kunt je opgeven voor één van de dertig leesclubs waarin het laatst verschenen boek van een schrijver wordt besproken. De auteur is er vanzelfsprekend bij. De leesclubs waren in een mum van tijd uitverkocht. Daarna is er in De Melkweg in Amsterdam, tot diep in de nacht, een after party. Bijna alle schrijvers zijn er, van Buwalda tot Weijts, van Brusselmans tot Thomése, van Dautzenberg tot Enter, van Koch tot Van Dis, van Connie Palmen tot Ester Gerrtitsen en van Hanna Bervoets tot Sarah Hall. De zaal is afgeladen vol. Dj’s, spots, bars, beats. Veel jonge mensen . Modieus geklede twintigers. Literaire hipsters, waaronder vele mooie meisjes.

Er zijn meer literaire festivals (zoals het rondreizende Waumans en Victoria’s Groot Internationaal Literair Varieté Spektakel, - laatstelijk op Oerol Terschelling) maar Literaturfest is een echt nieuw fenomeen, waar de letteren fun, sexy en spraakmakend zijn. Geen muisstille zaal, geen eerbiedige stilte, maar veel gejoel en gelach. Slimme uitgevers spelen daar natuurlijk weer op in. Sinds vorig jaar organiseert Atlas/Contact de ‘literaire hangplek’ KALF in het Amsterdamse café De Koe. De schrijvers van Lebowski (de uitgever van de Nederlandse vertaling van Stoner) lezen onder de naam Archievers voor uit hun nieuwste werk in het hippe hotel V, en deze zomer ook op Lowlands. Nooit langer dan vijf minuten en afgewisseld door rappers van het label Topnotch. Het moet snel en gevarieerd zijn op een aantrekkelijke locatie. Ook Kluun heeft in de gaten dat er iets nieuws aan de hand is, want hij organiseert nu – naast zijn inmiddels wat oubollige Nightwriters – een Ink + Drink in Bar 22. In Amsterdam is er ook Literanita, een tweemaandelijks avondje in huiskamercafé De Nieuwe Anita, Cox Tales in café Cox gepresenteerd door Arjen Lubach, en Lamoer, een thema-avond in bar/podium Bitterzoet (zoals The Great Great Gatsby Show). Misschien heeft het allemaal te maken met het afschaffen van subsidies, waardoor elitaire literaire avonden verdwijnen en nieuwe creatieve initiatieven genomen worden. Vooral door jonge mensen . Zoals ook op het gebied van film en theater. Dat een roman in korte tijd een hype wordt, is meestal voorbehouden aan literatuur light of literatuur van een bepaalde tint. In het geval van Stoner gaat het echter om een tamelijk obscure vertaalde klassieker uit 1965, die zich afspeelt in het beperkte milieu van de universiteit van Columbia. Schrijver John Williams

is al lang dood. Vanaf de heruitgave in 2006 begon Stoner in de VS een hit te worden. De roman werd in Nederland in DWDD aangeprezen en Grunberg liet zich er lovend over uit in een Voetnoot. De omslag van de Nederlandse uitgave kreeg een prijs. Deze cover is opmerkelijk. Ze laat de nobele kop

zien van een oude man met gegroefd gelaat en baard. Type Hemingway, Bukowski of Bunker, maar het is beslist niet de kop van de wat klunzige lange boerenzoon William Stoner. Nou is Lebowski typisch zo’n uitgever die – o.a. met de optredens van Archievers - het imago van hip, jong en underground wil creëren. Dat is hoofdpersoon William Stoner helemaal niet maar het portret van de cover straalt wel iets uit van oud, rauw en doorleefd en dat is kennelijk wel weer in bij de groep waar Lebowski op mikt. Hoe dan ook: Stoner is in een half jaar tijd een enorme hit geworden. Twitteraars melden dat ze met deze Stoner naar bed gaan. Toch kan zo’n cover de hype in Nederland (en elders) natuurlijk niet verklaren. Zou het succes dan toch weer gewoon met de inhoud te maken hebben?

De roman Stoner gaat over een ongeletterde arme boerenzoon, geboren in 1891 op het platteland van Missouri. Op aanraden van zijn vader gaat hij landbouwkunde studeren aan de universiteit van Columbia. De verplichte colleges Engelse letterkunde verontrusten hem. Hij maakt van de literatuur zijn eigenlijke vak, waarmee hij zich vervreemdt van zijn ouders. Schrijver Williams presenteert zijn verhaal door meteen te vertellen, dat zijn hoofdpersoon een onbetekenende man is die tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn doctorsgraad haalt maar het zijn hele leven niet verder brengt dan universitair docent Engelse letterkunde aan dezelfde universiteit waar hij studeerde en dat hij snel vergeten is, als hij in 1956 overlijdt. Een betekenisloos leven. Het is een curieus begin dat nieuwsgierig maakt. En de lezer wordt niet teleurgesteld door de ingetogen, sobere, serene en soevereine stijl waarin dit verhaal van een ogenschijnlijk mislukt leven verteld wordt. Vertaler Edzard Krol merkte op: “In alle boeken die ik vertaal, stuit ik op zinnen die ik het liefst zou willen schrappen. Bij John Williams vond ik er niet één. “

Stoner vat liefde op voor de literatuur en wordt een gepassioneerd leraar. Hij wordt verliefd op de benepen bankiersdochter Edith die hem in hun verstikkende huwelijk manipuleert. Ze krijgen een dochter. Prachtig zijn de passages waarin Stoner in zijn studeerkamer een stille harmonie met Grace (let op haar naam) ervaart. Maar Edith maakt ook hun dochter tot onderwerp van strijd. Stoner wordt verliefd op een medewerkster van de universiteit maar hun gepassioneerde liefde dreigt de inzet van een schandaal te worden en zij vertrekt. Stoner is dan al verwikkeld geraakt in een conflict rond een goedgebekte maar frauduleuze student, die de protégé blijkt te zijn van een machtige collega. Stoner kan niet tegen onrecht, gaat de confrontatie aan, al weet hij dat hij die onherroepelijk zal verliezen. Alleen een oude studievriend, inmiddels decaan, steunt hem. Kort na zijn pensionering sterft hij anoniem. Opmerkelijk is, dat Stoner in dit leven, waarin zich – tot het einde toe - mislukking aan mislukking rijgt, geen cynicus wordt. Hij aanvaardt stoïcijns wat hem in zijn leven gebeurt. Te gelaten soms, te lijdzaam, denk je als lezer. Steeds weer ontglipt hem verkregen geluk, maar Stoner (let op de naam) gaat door. Daarbij zet Williams de tegenstrevers van zijn hoofdpersoon niet als karikaturen neer. Zeker zijn vrouw Edith niet. Tijdens het stervensproces van Stoner dat Williams prachtig beschrijft, laat ze zich zelfs van een onvermoede kant zien. Stoner is het bescheiden levensverhaal van een bescheiden mens, op superieure wijze verteld.

De roman Stoner is niet interessant door de tijd waarin de hoofdpersoon leeft. De Eerste Wereldoorlog, de drooglegging, de economische crisis in de jaren dertig, de aanval op Pearl Harbour – Stoner hoort ervan via derden maar is er zelf niet meer dan zijdelings bij betrokken. Hij richt zich op gezin en werk en op de tijdloze literatuur. Hij verzet zich niet tegen wat anderen hem aandoen, hij is niet vechtlustig maar hij geeft ook niet op. Hij raakt niet verbitterd maar berust, ook door wat hij steeds weer met passie terugvindt: zijn leraarschap in de schone letteren. Die ervaring houdt hem ondanks alles gaande. 

Misschien heeft het succes van deze roman dan toch te maken met tegenwoordig te pas en te onpas misbruikte karakteriseringen als ‘echt’ en ‘authentiek’. Het tegendeel eigenlijk van wat je zo vaak tegenkomt in al die marketingstrategieën die ontworpen zijn om literatuur aan de man en de vrouw te brengen.