De absurde slapstick van Wim Helsen

“(...) spijtig eigenlijk dat politiekers zoveel met politiek bezig zijn

in plaats van met ons

en wij zoveel met onszelf

en met al onze moeilijke problemen

in plaats van

ja in plaats van wat eigenlijk (...)”

                                  De absurde slapstick van Wim Helsen

In zijn nieuwe programma Spijtig Spijtig Spijtig heeft de Belgische cabaretier Wim Helsen het helemaal niet over politiek. Eén keer raffelt hij een volzin af over het geweld in Syrië. Spijtig. Om daar direct overheen te gaan met de constatering: zo, dit was het politieke gedeelte van het programma. En: dat is Wim Helsen.. snel, direct, kort aan de bal, trefzeker of een soortgelijke ironische typering van zichzelf. Het is één van de vele terzijdes die allemaal weer te maken hebben met elkaar en de absurde situatie waarin de verteller van het verhaal zichzelf gemanoeuvreerd heeft. Het is verbale en theatrale slapstick van grote klasse. Anderhalf uur lang sleurt Helsen zijn publiek moeiteloos mee in een buitenissige logica waarmee hij elke wending en elke nieuwe situatie in het verhaal weer aannemelijk weet te maken. 

Spijtig, spijtig, spijtig is Helsens vierde soloprogramma, waarin hij zich ontwikkeld heeft tot een meester in het maken van iets uit helemaal niets. Want wat gebeurt er nu eigenlijk? Helsen creëert een figuur, een volstrekt onsympathieke man, een zonderling, een warhoofd, een pestkop, en hij slaagt erin
het publiek  zich toch een beetje in dat ontevreden type te laten herkennen. Dit inmiddels klassieke Helsenpersonage staat in dit programma gewoon te wachten totdat er een urinoir vrijkomt. Stapt er plotseling een man op hem af met de vraag: “Staat u ook in de wachtrij? “  Onze (anti)held had – totdat hem deze vraag gesteld werd – helemaal niet het idee in een ‘rij’ te staan. Maar ontkennen is geen optie, want dan raakt hij zijn plaats in de zojuist ontstane rij kwijt. Dan begint de ergernis. Is die vent soms een wachtrijfetisjist? Iemand die erop kickt altijd en overal wachtrijen te maken. De vele bochten waarin de Helsenfiguur zich letterlijk en figuurlijk wringt om uit deze situatie te geraken, zijn ronduit hilarisch, waarbij timing en commedia dell’arte stijl nog beter uit de verf komen dan in vorige solo’s. Helsen is de enige echte acteur onder de cabaretiers. 

In 2003 kreeg Wim Helsen (zie ook Pralines en waterzooi) de Neerlands Hoop prijs en in 2009 de Poelifinario, prijs voor beste cabaretier, voor zijn derde programma Het uur van de prutser, dat ook op tv te zien was. Hij speelde de hoofdrol in de film Dirty mind en hij trad op in Nederlandse en Belgische tv-progrmma’s. In VARA laat bijvoorbeeld, en in het humoristische populair-wetenschappelijke programma  Onder de tram, eveneens van de VARA. In 2011 was hij te zien in het tv-programma Geen probleem met Theo Maassen en Stefaan van Brabandt. In datzelfde jaar speelde hij een rol in de Belgische tv serie De ronde, en daarvoor had hij al een eigen talkshow op de Belgische tv zender Canvas , getiteld Het programma van Wim Helsen, waarin hij op geheel eigen wijze bijzondere gasten ontving, samen met Sien Eggers. In de studio met publiek besprak hij de gasten met Sien Eggers voor en na zijn bezoek aan hen in hun afzonderlijke kamertjes waar ze op hem zaten te wachten. Ik herinner me twee broers die al jaren lang oefenden met het gooien van messen door de een op de ander. Een circusact waarmee ze nog nooit naar buiten waren getreden, bang dat die een de ander zou raken. Helsen loste het op door zelf plaats te nemen voor het plankier en de messen langs hem heen te laten gooien wat wonderwel lukte. Vaak waren het in die kamertjes even absurde situaties als in zijn soloprogramma’s.

In Spijtig, spijtig, spijtig weet Wim Helsen ons anderhalf uur bezig te houden en te vermaken zonder die wc-ruimte te verlaten. In een interview verklaarde hij, dat het hem erom te doen is ons zieke denken bloot te leggen aan de hand van zijn personage dat zo ernstig flipt op dat ene zinnetje van de man die de wc ruimte binnenkomt. Zoiets gebeurt in het echt niet, maar volgens hem is de redenering die het personage dan in zijn gedachten opzet alledaags. Absurd maar alledaags. Helsen wil ons laten zien hoe iemand zichzelf in de weg kan zitten als hij zich louter en alleen beperkt tot zijn eigen zienswijze. Dat eigen perspectief is ontstaan uit nood, uit de nood om te verwijten en te veroordelen, en die nood komt voort uit angst voor wat hem kan gebeuren. Hoe groter de angst om zelf buiten de boot te vallen, hoe groter de nood om anderen eruit te duwen. Volgens Helsen zijn het onbegrip en de vasthoudendheid waarmee we ons daarin vastbijten niet voorbehouden aan lieden van de PVV of bittere mensen. Dat zit in ons allemaal. Hij vergroot theatraal en op absurde wijze uit wat er dagelijks mis gaat tussen mensen en groepen mensen. Daarin past ook, dat hij het publiek bestraffend toespreekt. Hij speelt met gekte, manipuleert het publiek, laat zien dat hij alles in scène zet maar improviseert ook. 

Helsen begint zijn voorstelling met heel rustig te vertellen, wat zijn personage voor een  ongelooflijk gierige, hufterige, exhibitionistische en sadistische moordenaar is om vervolgens in dat personage te duiken en te vragen: Mag ik dan ook eens mijn versie van het verhaal vertellen? En dan begint die heetgebakerde man, dat snel op zijn teentjes getrapte individu te vertellen wat er voor ongehoords allemaal is gebeurd. Het brein slaat volkomen op hol. We worden meegesleurd in een universum waar het voortdurend spitsuur is. Het is buitengewoon grappig allemaal en ongehoord absurd humoristisch. Maar het is ook een theatrale uitvergroting van een bekend verschijnsel in onze tijd.  En de vraag die uiteindelijk overblijft is of de uitspraak ‘schuldig’ of ‘spijtig’ moet zijn. 

Het doet soms denken aan de analyses van zijn landgenoten, de psychiaters Paul Verhaeghe en Dirk de Wachter, die in hun veel verkochte boeken Identiteit respectievelijk Borderline times het onbehagen van de moderne mens op de onderzoekstafel leggen. Verhaeghe constateert, dat de identiteit van de mens tegenwoordig behoorlijk verstoord is, volgens hem als gevolg van het neo-liberalisme. En De Wachter past zelfs de 9 DSM criteria van de persoonlijkheidsstoornis borderline toe op de hedendaagse samenleving om te concluderen, dat die 9 kenmerken in allerlei moderne tendensen zijn terug te vinden. Een chronisch gevoel van leegte, worsteling met de eigen identiteit,  zinloos geweld, instabiele relaties, slaaf van impulsen, depressie, zwart wit denken en zo meer. 

Laat Wim Helsen het niet horen. Hij zou onmiddellijk ook de wereld van de  psychotherapie en zijn beoefenaars op een absurdistische manier in zijn voorstelling verwerken. 

Spijtig, Spijtig, Spijtig is nog tot en met juni 2013 afwisselend in Nederland en Vlaanderen te zien.