Pauselijke allergie

Wederom maakte een abdicatie de tongen los. Tweemaal in drie weken is ook wel veel. Sloten zich in het eerste geval de rijen in een gezamenlijke lofzang op de verdiensten van onze vorstin, nu staan de kranten vol van ironische commentaren. Het Vaticaan is een bolwerk van corruptie en intriges, waarin alleen Antoine Bodard de weg nog lijkt te kennen. En abdicatie of niet, ipod-priester Roderick Vonhögen roemt nog steeds het moedige en vernieuwende twittergedrag van kerkvader Benedictus XVI. Bij mijn weten dateert zijn eerste tweet van 12 december 2012, en die paar boodschappen van veertig tekens kunnen nog niet voor een duizendste bevatten, wat de Roomse Kerk de laatste tijd aan schandalen heeft moeten opbiechten. Wat kan een nieuwe paus, zwart of niet, nog doen om het bezoedelde imago van nog altijd de grootste religie ter aarde enigszins te herstellen? In de antwoorden klinkt soms nauwelijks verholen leedvermaak door. In een min of meer geseculariseerde westerse maatschappij blijkt het verschijnsel ironie op dit vlak nog wel degelijk te bestaan.

In zijn column in de Volkskrant wil Bert Wagendorp ons doen geloven, dat een nieuwe paus – na te
zijn verkozen – moet plaats nemen in een hoefijzervormige stoel, zodanig dat enkele collega-kardinalen eigener hand kunnen constateren of hij wel van het mannelijk geslacht is. Duidelijk moet zijn, dat hij ballen heeft en dat ze goed hangen (testiculos habet et bene pendentes). Dan pas kan de witte rook de schoorsteen uit. Dit keer misschien voor een zwarte paus, waarmee Reve al rekening hield. Peter Turkson uit Ghana scoorde bij de bookmakers tot nu toe het hoogst.

Max Pam verwees in diezelfde krant het klotenverhaal van Wagendorp naar het rijk der fabelen, en wel aan de hand van een bespreking van De Pausen, een dikke pil van John Julius Norwich, die toegang kreeg tot de archieven van Het Vaticaan. Deze protestant ontmaskerde meer mythes ten aanzien van tweeduizend jaar pontificaat, zoals het verhaal van de enige vrouwelijke paus Johanna, die in 857 tijdens een processie door de mand viel omdat zij ineens moest bevallen. Volgens Norwich is er één keer sprake geweest van een abdicatie. Celestinus V sloot zich als een kluizenaar op in een houten cel. Een kardinaal liet er een spreekbuis naar aanleggen, waardoor hij de stem van God simuleerde die zijn vervanger op aarde te verstaan gaf, dat hij moest aftreden wilde hij niet in het hellevuur belanden. Dat Benedictus XVI ook zoiets is overkomen, zou natuurlijk een mooi nieuw verhaal zijn, al waren de speculaties over de belangen bij een abdicatie in diverse kranten niet van de lucht.

In de NRC maakte Stefan van Dierendonk, auteur van de autobiografische roman En het regende brood – 2012 - waarin hij het leven beschrijft van een priester die allergisch blijkt te zijn voor de hostie, een overzichtelijk to do lijstje voor de nieuwe paus. Hij stelt vier voorwaarden waaraan de nieuwe kerkvader moet voldoen, wil deze hem als ex-priester terugwinnen. Een offer brengen aan de arme medemens. Concreet: geef alle kerkelijke stenen terug, te beginnen bij Het Vaticaan. Bedank moeders. Besef weer waar je vandaan komt. Vrouwen moeten de kerk weer zacht, warm, dankbaar en vruchtbaar maken. Vind nieuwe woorden voor een nieuwe wereld. Verduister niet langer de goede boodschap en maak geen afgod van iets onbenulligs als een stukje rubber, een mannelijk lid of een glutenmolecuul. Die glutenmolecuul heeft Van Dierendonk zelf ook behoorlijk dwars gezeten. Een priester die allergisch is voor de hostie, geconsacreerd of niet, dat is een geestig gegeven. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. Als twaalfjarige jongen diende ik op een internaat ‘s morgens om half zeven de mis in een crypte waar diverse priesters voorgingen in een mis aan een klein altaar. Sommigen waren er in tien minuten mee klaar, anderen konden op hun nuchtere maag maar niet door die taaie hostie, geconsacreerd of niet, heen komen. Als ik eraan denk, komt ook mij het zuursel weer in de mond.

In de Volkskrant probeerde historicus Dirk-Jan van Baar de ironie van vele commentaren op ‘s paus’ abdicatie te herleiden tot de ongelovige linkse kerk. Die moet volgens hem niets hebben van instituties maar is tegelijkertijd tegenwoordig niet te beroerd om er alles van te verwachten of zelfs te eisen. Gevolg: een permanente desillusie die steeds gevuld moet worden met nieuwe hoop. En die moet dan ook nog eens van buiten Europa komen, dus van buiten de eigen ‘schuldige’ wereld. Nooit geweten dat alleen de zogenaamde linkse kerkgangers afstand zouden nemen van religies, “zo weinig zinnigs over godsdiensten te melden hebben en er graag de draak mee steken”. Volgens Van Baar kan de moderne mens de kerk van Rome alleen nog volgen door er als maar een wereldlijke betekenis aan te geven. Ik dacht nu juist dat de geschiedenis van tweeduizend jaar pontificaat vooral duidelijk maakt, dat het geestelijke daarin pas op de laatste plaats komt en dat veel pausen verwikkeld zijn geweest in wereldlijke gevechten om de macht. Met koningen, keizers, sultans en wie al niet.

In Elsevier zag ik een plattegrond van Het Vaticaan, die tot de verbeelding spreekt. Hij zou dienst kunnen doen als illustratie bij een mooie thrillerachtige roman over deze moderne multinational. Bij voorkeur geschreven door Umberto Ecco. Voor de verbeelding van de elfde eeuw waarin keizer Otto en paus Silvester de verstrengeling van geestelijke en wereldlijke macht belichamen, leze men de prachtige roman De valse dageraad van Jan van Aken (zie ook Over Vikingen en Arabieren – historische romans van Jan van Aken).