Inferno (een trieste Mohammedscene)

De nieuwste pageturner van Dan Brown is, zoals voorspeld, hét zomerboek van 2013 geworden. Inmiddels zijn er van Inferno wereldwijd al meer dan 10 miljoen exemplaren verkocht. Bij de critici werd het boek redelijk goed ontvangen. Brown is geen schrijver van mooie literaire zinnen, maar het is misschien juist wel de platheid van zijn verteltrant die je meesleept in de vaart van het verhaal. Sommige critici vinden zijn laatste boek teveel een reisgids voor kunstliefhebbers. Wat mij betreft is dat juist een sterk punt. En passant leidt hij zo immers miljoenen lezers rond langs het werelderfgoed van Florence, Venetië en Istanboel. Niet zo gek wanneer je bedenkt dat Brown naast schrijver ook kunsthistoricus is. Behalve een spannend verhaal is Inferno een boek dat je aan het denken wil zetten over een maatschappelijk probleem: de explosieve groei van de wereldbevolking. Onlangs werd bekend dat op 18 december 2015 de verfilming van Inferno zal worden gelanceerd.


De oerversie van Inferno werd natuurlijk geschreven door Dante Alighieri, zo’n 700 jaar geleden. Het was het eerste deel van zijn Divina Commedia, de Goddelijke komedie. Het verschijnen van Browns boek was voor mij aanleiding om Dante’s epos te herlezen, en wel in de prachtige vertaling van Rob Brouwer. Dante’s Inferno bestaat uit 33 canti (zangen), van 100 terzinen (driedelige verzen). De dichter Dante wordt door zijn antieke collega Vergilius vergezeld op een expeditie steeds verder naar de diepste krochten van de hel.

In het boek van Dan Brown speelt zoals gebruikelijk Robert Langdon de hoofdrol. Eigenlijk een soort avontuurlijke alter ego van de schrijver zelf, want Langdon is hoogleraar kunstgeschiedenis, en net als Brown geboren op 22 juni 1964 in Exeter (New Hampshire, VS), en ook altijd gekleed in een Harris Tweed-jasje, kakibroek en instappers.

In het begin van het boek zijn we getuige van een college van Langdon, waarin hij uitleg geeft over de Malebolge, de achtste kring van Dante’s hel, waar de bedriegers zijn verdoemd:
“Van boven naar beneden hebben we de verleiders, die worden gegeseld door demonen… de vleiers, die zich wentelen in menselijke uitwerpselen… de simoniebedrijvers, half begraven, met hun benen in de lucht… de waarzeggers, met hun hoofd achterstevoren gedraaid… de corrupte politici in kokend pek… de hypocrieten, gehuld in zware loden mantels… de dieven, gebeten door slangen… de valse raadgevers, verteerd door vuur… de tweedrachtzaaiers, in stukken gehakt door demonen… en ten slotte de leugenaars, onherkenbaar verminkt en aangetast door ziekte.”

Dante zelf gaat er nog dieper op in. In de negende kloof van de Malebolge verblijven de schismatici, de scheurmakers, de tweedrachtzaaiers. In het zangerige poëem van de dichter klinkt het zo:

“Geen vat zou door verlies van duig of klamp 
zoals degeen die ‘k nu zag, openvallen: 
gespleten van zijn kin tot aan zijn reet. 

Tussen zijn benen hingen ingewanden, 
hart, lever, longen, en, het smerigst nog, 
de zak die wat de strot passeert, tot stront maakt. 

Terwijl ‘k vol afschuw hem bekeek, zag hij 
mij aan en reet zijn borst met beide handen 
uiteen en zei: ‘Zie hoe ‘k mij openscheur, 

ziehier Mohammed, deerlijk toegetakeld; 
en voor mij uit, ’t gezicht van kuif tot kin 
gespleten, en in tranen, wandelt Ali. 

Ook de anderen die u hier ziet, wierpen ooit 
obstakels op en strooiden bij hun leven 
het zaad voor schisma’s: dát verscheurt hen nu!” 

Deze trieste Mohammedscene is door grote kunstenaars als Botticelli, Blake, Doré, Rodin en Dali in beeld gebracht. Eén van de oudste versies is het fresco van Giovanni da Modena in de Sint-Petroniusbasiliek in Bologna. In zijn weergave van het Inferno uit 1410 heeft hij zich rechtstreeks laten inspireren door de tekst van Dante.

Moslims hebben niet zo veel op met dit Italiaanse cultureel erfgoed. Sommige beroepsmoslims gaan zelfs zo ver dat ze de vernietiging van het fresco eisen. In 2001 schreef de Unie van Italiaanse Moslims een protestbrief aan de paus en aan aartsbisschop Biffi van Bologna. Vervolgens verzamelden zich duizenden mohammedanen voor een protestbijeenkomst bij de grootste moskee van Rome. Een pikant detail is dat het uitgerekend dezelfde kardinaal Biffi was die erover had geklaagd dat een invasie van moslims het christelijke Europa bedreigde; hij stelde voor dat Italië zijn immigranten voortaan beter kon beperken tot de rooms-katholieke landen in de wereld in plaats van nog meer moslims aan te trekken. Zogenaamde gematigde moslims hebben zich overigens gedistantieerd van de actie tegen Da Modena's fresco. Ze wijzen erop dat je een verrekijker nodig hebt om de profeet in zijn benarde positie te herkennen. Dan kun je je nog eerder ergeren aan Dante die Mohammed in de achtste kring van zijn Inferno plaatst. Inderdaad, stellen de boze moslims, in scholen met veel moslim-immigranten zou Dante van het onderwijsprogramma in de Italiaanse lessen moeten worden afgevoerd.

Nog geen jaar na de protestbrief werden er vijf aan Al Qaida gelieerde moslimterroristen gearresteerd, die op het punt stonden de Sint-Petroniusbasiliek op te blazen. Ook in 2006 werd er een aanslag op de basiliek verijdeld, toen de Italiaanse autoriteiten zeven Noord-Afrikanen het land uitzetten. Ook deze muzelmannen uit Marokko en Tunesië, die al maanden werden geschaduwd, zouden contacten hebben gehad met de terreurorganisatie Al Qaida.


Kort voor zijn dood in 2011 signaleerde Christopher Hitchens dhimmi-zelfcensuur bij de Yale University Press. Doré’s prent van de Mohammedscene werd gecensureerd uit het boek Cartoons that shook the world, over de Jyllands-Postencartoons. De uitgever wilde het boek wel publiceren, maar dan zónder de gewraakte karikaturen, en zónder de prent van Doré. Hitchens: “There’s a lot of artistic censorship in the future if this sort of thing is allowed to set a precedent.”

Toon Verberg