Godsdienstkritiek: twee soorten reacties

Tijdens het inmiddels al half klassieke programma waarin Ebru Umar eens flink los gaat op de Nederturken en de storende nachtelijke oproep tot het gebed in Turkije, laat de theoloog en presentator Andries Knevel zich ontvallen dat het christendom al drie eeuwen gewend is aan kritiek, wat kennelijk impliceert dat de islam zo ver nog niet is, en dat we het de moslims voorlopig nog niet kunnen aandoen om de islam te bekritiseren. Bovendien zou het bij de islam en de moslims gaan om een achterstand van maar een paar eeuwen.

Is dat wel zo, van die drie eeuwen gewenning? In de begintijd wordt toch elke godsdienst bekritiseerd,
zo niet uitgejouwd of erger? Denk aan de geschiedenis van de Mormonen of desnoods Scientology. Ook het christendom heeft het in de beginperiode flink voor de kiezen gekregen, de beroemdste en waarschijnlijk venijnigste criticus van het Christendom was ene Celsus, ± 170 van onze jaartelling. 

Celsus is niet vermoord door een militante christelijke terrorist, integendeel, de kerkvader Origines heeft zijn betoog weerlegd in een beroemd boek, ‘Tegen Celsus’. Als Origenes dat boek niet geschreven zou hebben, zou vandaag de dag niemand enig idee hebben wat Celsus van mening is geweest.

Lang nadat Keizer Constantijn (± 330) het christendom tot de dominante godsdienst van het Romeinse rijk had gemaakt, al was het alleen maar omdat de meerderheid van zijn onderdanen inmiddels vrijwillig christen was geworden, is er nog even een heidense keizer aan de macht geweest, Julianus de Afvallige, die van 361 tot 363 geregeerd heeft.

Hij noemde de christenen ‘Galileeërs’, om te benadrukken dat het christendom niet meer voorstelde dan het geloof van een sekte van primitieve lokale vissers, die het aan elke verfijning en geletterdheid ontbrak. Hij nam een reeks van antichristelijke maatregelen. Ook Julianus is niet door een christen vermoord, maar gesneuveld op het slagveld in een oorlog tegen de Perzen. Veel van wat hij geschreven heeft, is bewaard gebleven, dankzij het werk van christelijke kopiisten en bibliothecarissen.

Mohammed (570-632?) en zijn volgelingen hebben anders op kritiek gereageerd. Nadat ze Mekka veroverd hadden (630?) hebben ze de daar aanwezige islamcritici vermoord. Van een enkeling is de naam nog wel bekend: de bejaarde Aboe Afak, de zwangere Asmaa bint Marwaan.

Met de jodenman Ka’b ibn al-Ashraf en de mannen van de joodse stam Qurayza had Mohammed al eerder bloedig afgerekend. Ze zijn onthoofd. De oudste islamitische bronnen berichten het allemaal zonder enige schaamte. Het wordt nog steeds naverteld, en tot voorbeeld gesteld—alles wat Mohammed deed is een voorbeeld voor zijn volgelingen, Koran 33:21. Mohammed spreekt de joden bij die gelegenheid aan als ‘apenbroeders’, ikhwaan qirada, zie Mohammeds biografie van de hand van Ibn Ishaq (± 750).

Jezus van Nazareth en Paulus van Tarsus, de scheppers van het christendom, zijn om het voorzichtig uit te drukken niet bedeesd wanneer ze hun critici dan wel tegenstanders op de korrel nemen, maar van moord is nergens sprake, wel van virtuoze scheldpartijen en beledigingen: ‘adderengebroed’, ‘witgepleisterde graven’, zie de bronnen en vermaak u.

Ook bij de afhandeling van het probleem van interne vijanden in later eeuwen blijkt een groot verschil te blijven bestaan. De islam roept op tot (informele) executie van afvalligen en van iedereen de profeet beledigt, bijvoorbeeld door de koran te verbranden.

Het christendom daarentegen behelpt zich vanaf de 12de-13de eeuw met de Inquisitie, die nu al eeuwen niet meer bestaat. De islam kent anderzijds vanaf het begin in de 7de eeuw tot op de dag van vandaag nagenoeg ononderbroken onderlinge oorlogen tussen Soennieten en Shi’ieten. Die oorlogen vinden in het hele territoir van de islam plaats. Dat is echt andere koek dan de ‘kruistocht’ tegen de Katharen in Zuid-Frankrijk, ergens diep in de Middeleeuwen.

De theoloog en presentator van variété-programma’s bij de staatsomroep Andries Knevel vergiste zich dus. De islam heeft vanaf het allereerste begin in Mekka en Medina van de volgelingen van Mohammed krachtige, bloedige en gewelddadige maatregelen geëist tegen andersdenkenden en critici, en doet dat nog steeds. Het christendom is inderdaad gewend om voor rotte vis en een geloof voor halfdebiele ‘vissersmensen’ te worden uitgemaakt, niet alleen de afgelopen drie eeuwen maar al bijna twee millennia lang.

Godsdienstkritiek is geen uitvinding van de Verlichting, maar het klopt wel dat godsdienstkritiek sinds de Verlichting een historische, filologische en archeologische wetenschappelijke ondergrond gekregen heeft. Ook dat laatste kan niet worden aangetroffen in het islamitische cultuurgebied. Als theoloog en presentator Knevel dat bedoelde, heeft hij gelijk.