Wie weet, heb ik hierin wel gelijk

(...) Dat er daarginds honger, gebrek, massale corruptie, onderdrukking van iedere vrijheid van meningsvorming, bloedige vervolging van ieder ander geloof dan dat van de kerk van Marx en Lenin, en een middeleeuwse inquisitie heersten, bewees juist dat er daar een grote, de mensheid bevrijdende omwenteling aan de gang was!

Ik schreef in het voorgaande, dat het sterven der mensen misschien wel de enige werkelijke verandering is, die zich op de aardbodem voltrekt. Wie weet, heb ik hierin wel gelijk, want bijna een halve eeuw later, nu iedereen de feiten kan kennen, komen de kinderen en kleinkinderen van dominee Snethlage, of hoe ze nu mogen heten, nog met precies dezelfde juichverhalen over de grootse opbouw in de rode martelstaten aandragen. En nog steeds doet hetzelfde deksel van de zogeheten 'dialectiek', dat op elk potje past, evenveel opgeld als toen: dat wíj niet in de rij behoeven te staan en dat wíj geen gebrek en
zeker geen nijpende armoede meer kennen; dat wij vrijheid van  vergadering, van drukpers, van kunst, van politieke meningsuiting, van staking en van demonstratie hebben, en dat zij daarginds niets van dit alles kennen, bewijst juist dat wij het slecht, en zij het goed hebben, dat wij degenen zijn die onderdrukt en vervolgd worden, en zij juist niet: ja, als je het maar 'dialectisch' en in het 'historiese' verband en, vooral, van 'alle kanten' wilt zien. Dat een Russiese schrijver als Amalrik zes jaar concentratiekamp krijgt en, terwijl hij nog gevangen zit, er nog eens drie jaar bij, bewijst volgens de kortelings met zijn Nobelprijs voor Nederland & Koloniën in Noord- en Zuid-Holland wereldberoemd geworden cafénicht  H.M., dat daarginds 'de literatuur tenminste serieus wordt genomen' en dat het daar, in tegenstelling tot hier,  pas echt goed gaat. Maar laat ik nu niet verder afdwalen, hoewel ik toch in zekere zin binnen de orde van dit boek blijf (dat immers over geloof moet handelen), als ik schrijf dat het een illusie is te menen dat de mens van nu verlichter en wijzer zoude zijn dan die van honderden en duizenden jaren geleden: de mens van nu schijnt mij, meer dan ooit tevoren, bereid om alles, hoe krankzinnig en absurd ook, te geloven.

Gerard Reve, uit Moeder En Zoon, hoofdstuk 2,  Verzameld Werk 4, L.J. Veen.