Is de staat in staat terug te betalen wat de staat geleend heeft?

Als ik een huis koop en ik betaal dat niet bij de overdracht uit eigen middelen, maar laat het met behulp van een hypotheek door een bank ‘financieren’, dan kijkt de bank naar mijn inkomen, en naar de kwaliteit van het huis dat ik wil kopen. Zal het huis bij een onverhoopte gedwongen verkoop wel genoeg opleveren om de hypotheekschuld af te lossen? Verdien ik wel genoeg om het niet zo ver te hoeven laten komen? Ook wordt er naar mijn gezondheid en mijn opleiding gekeken: is het gezien mijn gezondheid en mijn opleiding redelijkerwijs te verwachten dat ik in staat zal zijn mijn lening terug te betalen?

Grootschalige afwijkingen van zulk beleid, of fouten bij de talrijke inschattingen die er bijhoren, leiden tot ellende. In Amerika bleek dat de gewone manier van doen bij huizenfinanciering te interpreteren was als rassisme – althans door wie dat zo begeerde te interpreteren. Bij Amerikanen die niet blank genoeg waren, vielen de resultaten van al die inschattingen vaak zo uit, dat er geen financiering verstrekt kon worden. Daarom heeft de regering ingegrepen want de statistieken lieten een huidskleurverschil zien. Huidskleurverschil is rassisme, en dat moet bestreden worden. De vraag is alleen altijd: Hoe? Wel, door in de markt in te grijpen.

Ingrijpen in de markt, dat is de bestaansgrond van een moderne regering, althans in de beleving van de linkse kerk in al zijn denominaties, van SP tot VVD. Ingrijpen in de markt ‘om de zwakkeren te beschermen’ is een van de populairste hobby’s van humane bestuurders – niet alleen uit zorg voor de zwakkeren maar ook omdat het werkgelegenheid schept: elke marktverstoring moet weer gecorrigeerd worden door nieuwe ingrepen in de markt, met bijbehorende regelgeving en controle, en het ambtenarenapparaat groeit op die manier als vanzelf verder. Belangrijker nog, ook de macht van de regeerders wordt als vanzelf groter.

Hypotheken zijn normaal gesproken een van de veiligste vormen van beleggen, want niemand wil onvrijwillig zijn huis uit. Maar dankzij het wel heel humane Amerikaanse hypotheekbeleid bleken er in de loop van 2007-2008 ineens desalniettemin een ongeteld aantal ondeugdelijke hypotheken rond te slingeren die nooit afbetaald zouden gaan worden en waarvan het onderpand niet voldoende waarde had om er de restschuld mee af te lossen.

Wie aan de bank in goed vertrouwen geld had uitgeleend (andersgezegd: ‘wie zijn geld bij de bank op een spaarrekening had gezet’) opdat de bank dat geld zou kunnen doorlenen aan de huizenkopers – zo iemand moest nu vaststellen dat de bank zijn spaargeld had laten verdwijnen door het op onbezonnen wijze aan de verkeerde huizenkopers ter beschikking te stellen. Op is op, en van een humane maar lege hypotheekbank kan je verder niets meer verwachten. Dat, vele malen vermenigvuldigd en herhaald, was, kort gezegd, de eerste bankencrisis.

Sneu genoeg inderdaad, maar het was nog maar het voorspel. Nu gaat de echte klap komen, al kan het nog wel een tijdje duren voor de bijl valt. De staat heeft geld geleend, waarbij de uitleners, net als een hypotheekbank, een zekere inschatting gemaakt hebben van de terugbetaalcapaciteit van die staat. Gezondheidstoestand, arbeidslust en opleidingsniveau van de bevolking zijn daarbij voorname criteria, hoewel ook de verwachtingen over politieke en maatschappelijke stabiliteit een rol spelen, en de manier waarop het belastingsysteem werkt.

Wat voor situatie ontstaat er nu als na afsluiting van de leningen de samenstelling van de bevolking ingrijpend verandert, en, bijvoorbeeld, alle Friezen door Somaliërs vervangen blijken te zijn? Friezen en Somaliërs hebben gemiddeld een verschillend opleidingsniveau, en hun gezondheidstoestand verschilt. Het is moeilijk denkbaar, maar misschien is ook de arbeidslust niet gelijkelijk over deze beide groepen verdeeld.

En, in een ander geval, wat te doen als de bevolking krimpt zoals in bv. Portugal, Italië, Griekenland, Spanje en Frankrijk? Dan komt er minder belasting binnen, en is het lastig terugbetalen. Of (maar je kan het je haast niet voorstellen dat een verstandige en verantwoordelijke overheid het toestaat, het gaat hier om een gedachtenexperiment) hoe ontwikkelt de terugbetaalcapaciteit van de staat zich als er massa-immigratie van laagopgeleiden plaats vindt? Of als hoogopgeleiden in grote aantallen het land verlaten waardoor de gemiddelde arbeidsproductiviteit afneemt? Kan de staat dan nog wel voldoende belasting bij elkaar schrapen om de leningen af te lossen en de rentes te betalen?

De spaarders die hun geld aan die humane hypotheekbanken hadden uitgeleend, zijn hun geld kwijt. Maar ook regeringen kunnen soms heel humaan zijn bij het verstrekken van uitkeringen en het toelaten van kansarme immigranten. Is het mogelijk dat spaarders, door hun geld uit te lenen aan zulke humane regeringen, hun geld even zo goed voorgoed kwijt zullen raken?

Het gaat dan natuurlijk niet in hoofdzaak om de kleine particuliere spaarders-voor-hun-oude-dag die de klos worden, al is dat als het voorkomt akelig genoeg. Pensioenfondsen (waar werknemers gedwongen hun spaarpenningen deponeren) en banken zijn in dit verband ook spaarders. Wat moeten zulke fondsen, als die humane regeringen failliet dreigen te gaan als waren het slechtgeleide politiek-correcte hypotheekbanken? En de staatsleningen waardeloos worden?

Maar stel nu eens dat de volgende generaties, tegen alle verwachtingen in, wel in staat zullen blijken te zijn om de enorme belastingverhogingen op te hoesten die nodig zullen zijn om alle reeds gemaakte schulden af te lossen, en stel dat onze nakomelingen de inflatie die onvermijdelijk op hun bordje komt, wel weten te verdragen, is dat dan redelijk? Is dat humaan?