Wantrouw deskundigen: Maurits Berger

Op verzoek van Maurits Berger bovenaan gezet.  'Pleidooi voor sharia-raad'

De arabist en jurist Maurits Berger heeft een artikel gepubliceerd in de bundel Hoe nu verder?, 42 visies op de toekomst van Nederland na de moord op Theo van Gogh (2005), 'Catch-22', dat aparte aandacht verdient omdat hij een deskundige is en niet de minste, want hij heeft ondermeer twee boeken over de islam op zijn naam staan en is verbonden aan het prestigieuze Instituut Clingen­dael voor internationale betrekkingen. Wat kunnen we van zoiemand leren?
Zijn eerste zin is:

'De moord op Theo van Gogh heeft een gevoel veroor­zaakt dat bijna grenst aan opluchting: eindelijk is het conflict met de islam aan de opper­vlakte gekomen.'

De laatste zinsnede laat zien bij wie hij (bijna-)opluchting waar­neemt, namelijk bij degenen die, zoals
Theo van Gogh, de islam al een gevaar voor de vrijheid achtten, bij de mensen die min of meer sympathiseerden met zijn opvattingen, al vonden sommigen van hen zijn stijl te grof, Ayaan Hirsi Ali bijvoorbeeld of Theodor Holman of mijn persoontje.

Om hun opluchting toe te schrijven in plaats van verdriet, rade­loosheid en angst is niet alleen onjuist, maar ook brutale laster. (Maar de slimme Berger kan zich verdedigen met: ik heb het toch niet gezegd, ik schreef: 'een gevoel dat bijna grenst aan opluchting' en ik heb dat gevoel niet benoemd. Dit is het soort omzichtig handigheidje dat je leert op de academie.)

De reden die hij opgeeft voor deze zogenaamde opluchting slaat nergens op omdat het conflict met de islam al lang zichtbaar was voor wie, zoals de drie genoemde figuren, zijn ogen niet in zijn zak had.

Na deze inleidende trap tegen degenen die de dood van Van Gogh betreurden beweert hij:

'Ook in het 'nette' debat overheerst het verbale geweld. Artikelen die kritisch [ten aanzien van de islam] worden genoemd, maar vaak regelrecht beledigend zijn door hun laatdunkende, schimpen­de en vileine woordge­bruik, zijn de afgelopen jaren normaal gewor­den.'
Berger geeft geen voorbeelden en kletst er dus op los op de wijze van Geert Mak over de media. De enige die me invalt is Theo van Gogh, die zijn bood­schap soms in sarcasme of honende beeldspraak verpakte. Verder is er wel eens een uitschieter van deze of gene; niet iedereen blijft altijd zo keurig als criticus Paul Scheffer, maar wat Berger zegt is on­waar. D.w.z. dat hij met zijn veroorde­ling kritiek op de islam tracht te ontwapenen. Als je kritisch bezig bent, ben je volgens hem beledigend. Dat zeggen orthodoxe islamieten ook: elke vorm van kritiek is dat volgens hen. Berger heeft dat standpunt overgenomen.
Socioloog Herman Vuijsje die aan het slot van Hoe nu verder? de diverse opinies probeert samen te vatten stelt dan ook:
Ook de verwijten van generalisatie en stigmatisering aan het adres van de Nederlandse media missen iedere grond. De media blijven buitengewoon genuanceerd in hun weergave van stand­punten en problemen rond immigratie en islam.'
Dat is dus het idee van een paar schrijvers in de bundel, maar niet van alle, niet van Berger.
Gaat het niet om de islam?
Nu komt de hoofdmoot van Berger's artikel. Hij poneert:
'De islam ligt onder vuur, maar het gaat niet om de islam. Het gaat om onvrede en onbehagen die veel wijder verbreid zijn.'
Volgens hem zou het er bijvoorbeeld om gaan dat iemand die de enige blanke in een tram is zich niet in eigen land thuis voelt, ook al zouden alle anderen goed Nederlands spreken en perfect geïnte­greerd zijn. Of dat waar is, is onbekend, daar deze situatie zich in Nederland zo zelden voordoet - indien ooit - dat je er geen conclusies uit kunt trekken. Misschien gaat het voor enkelen op. Naar mijn idee zouden velen, onder wie ik, zich helemaal thuis voelen in zo'n tram.
Maar zulke veronderstellingen als van hem ondersteunen in het geheel niet dat het 'niet om de islam gaat'. Het gaat óók om de islam; dat was al overduidelijk sinds de crisis rond Rushdies roman De duivelsverzen.
Berger is echter van mening
'dat kennis en uitleg over de islam ons in Nederland geen steek verder helpen. Het probleem is niet zozeer de islam en de moslims als wel de wijze waarop die door Nederlandse autochtonen wor­den benaderd.'
Aha, Mohammed Bouyeri was en is geen probleem voor Berger - is hij mis­schien in stilte opgelucht dat de luidruchtige islam-criticus Van Gogh het zwijgen is opgelegd? - of was Bouyeri misschien geen vrome moslim, geen trouwe volgeling van de Profeet? Als voorbeeld geeft Berger dat iemand aanspreken op zijn religie indruist
'tegen de meest elementaire norm van Nederland. Religie wordt pas een onderwerp als ze door de gelovige zelf wordt aangevoerd. Tot op heden heb ik echter erg weinig moslims op die manier over hun moslim zijn horen spreken. Niet zij doen het, maar wij.'
Misschien luistert Berger nooit naar de radio, kijkt nooit tv of op internet; anders zou hij weten dat veel moslims zich op hun religie beroepen om hun gedrag te verklaren, bijvoorbeeld als ze een hoofddoek­je dragen. Autochtonen spreken moslims pas op hun religie aan als die daarmee aankomen. Anders zou 99,9 procent van de autochtonen zich er geen steek voor interesseren.
Berger heeft dan een paragraaf met de kop:
'De islam helpt ons niet het gedrag van moslims te verklaren.'
Ach zo, de shariaregel dat wie de Profeet beledigt, gedood moet worden helpt ons niet de moord van Bouyeri te verklaren, al heeft hij die zelf aangevoerd. En dat de ramadan tot de vijf zuilen oftewel pijlers van de islam behoort verklaart niet dat vele moslims dan overdag vasten. Berger's positie is te onzinnig om er veel woorden aan vuil te maken.
Cultuur en godsdienst
Maar laat ik er toch een sprekend detail uithalen. Hij merkt op over anderen:
'De oorzaak van vrouwenmishandeling wordt niet gezocht in een patriar­chaal systeem, of in de frustraties van werkloze macho's, maar in de koran, zoals Hirsi Ali onlangs beeldend heeft laten zien in haar korte film Submission part 1.'
En dat is volgens hem helemaal fout: De koran heeft er niets mee te maken: het ligt enkel en alleen aan de culturele traditie.
Het antwoord is dat die traditie best een rol zal spelen, maar de koran ook. Veel van wat wij de culturele traditie van moslims noemen is religieus bepaald. Opvallend is dat Berger de koranspreuk die in de film voorkwam, dat de man die ongehoorzaam­heid vreest van zijn echtgenote haar moet tuchtigen, hier niet vermeldt. Zulke spreuken rechtvaardigen volledig wat die patriarchale of gefrustreer­de macho wil doen en sporen er toe aan. En daarom zal hij er eerder met een gerust geweten toe overgaan. Het patriarchale aspect is deels door de koran bepaald en ook door de hadith, de overlevering over woorden en daden van de Profeet.
De bekende socioloog Abram de Swaan neemt op dit punt dezelf­de positie in als Berger en geeft er een argument voor. De schriftge­leerden kunnen alle kanten op met de koran, zegt hij. Derhalve ligt het niet aan dat boek dat gelovige mannen hun vrouwen slaan etcetera.iii
Op zich is het waarschijnlijk waar dat men met de koran veel kanten uit kan. Toch is het argument niet valide. In de loop van vele eeuwen is er namelijk een interpretatie van de koran en de hadith ontstaan die door de grote meerderheid van de schriftgeleerden onder­schreven wordt en die door hen, waar zij de kans hebben, dwingend wordt opgelegd. Geleerden of leken die er anders over denken, zoals de eerder genoemde Nasr Abu Zaid, worden wegge­jaagd uit hun land, gevangen gezet of gedood.
Berger's positie doet denken aan wat Jean-Paul Sartre stelde: kennis over joden kan je niet helpen om het antisemitisme te begrij­pen, daar dit alleen te vatten is door de antisemiet onder de loep te nemen. Dat is waar; het gaat dan ook om racisme. Maar om som­mig gedrag van gods­dien­stige mensen te begrij­pen is kennis van hun godsdienst wel zinvol. Dit lijkt een triviale waarheid, die echter door sommigen ontkend wordt.
Berger kan er fijntjes op wijzen dat ik voldoe aan wat hij over islam-critici zegt: Ik neem jegens hem geen blad voor de mond. Maar wat ik signaleer is dan ook ernstig: iemand die zeker weet waar hij over praat en die de onwetende lezer die zich wil informeren een rad voor ogen draait. Mocht hij echter zijn eigen nonsens geloven, dan is hij iemand zonder enig oordeelsvermogen, die borrelpraat uitslaat. Er lopen er meer rond van dit genre en het zou vervelend zijn ze allemaal te ontmaskeren. Ik gebruik hem slechts als sterk voorbeeld dat men een deskundige niet zomaar kan vertrouwen.
August Hans den Boef heeft er in zijn boek Nederland seculier op gewezen dat islamologen in de bres staan voor de islam en mos­lims, vermoedelijk door identificatie met het object van hun studie. Hij stelt dat dit onder arabisten minder het geval is.iv Volgens mij klopt dit wel, maar het komt dus ook onder hen voor.
Als zoiemand aangevallen wordt, zal hij vaak zeggen: 'U hebt geen verstand van de islam', zoals ook Berger doet, implicerend dat hij als arabist of Midden-Oosten deskundige als enige recht van spreken heeft. Maar zoiemand gebruikt zijn kennis louter om zijn ideologische visie op te dringen en daartoe verzwijgt hij veel of alles van wat hij weet. In het geval van Berger: alles. Zijn lezers mogen niet uit hun sluimer gewekt worden. Gelukkig zijn er ook anderen die wel informeren, zoals de arabist Hans Jansen.
Het eerste gebod van de linkse zogenaamd politiek-correcte stroming is: verzwijgen wat niet in de eigen kraam past. Berger is hier in dit artikel een volmaakte vertegenwoordiger van.
Dat iemand aan het Instituut Clingendael verbonden is, biedt dus geen garantie dat hij/zij iets zinnigs te melden heeft.
Later zal ik laten zien dat Volkskrant-columnist Anet Bleich op dezelfde steelse wijze opereert, maar van haar staat niet vast, zoals wél bij Berger, dat zij beter weet, hoewel dat waarschijnlijk is.
Addendum. Berger werd later hoogleraar 'Islam in West-Europa' aan de Universi­teit Leiden. De sultan van Oman betaalt de leer­stoel.v Een goede keus van de benoemingscommissie en de sultan - wie betaalt, bepaalt (mede) - en een mooie beloning voor Berger's onwil om wat zinnigs over de islam te zeggen.

René Marres


René Marres is auteur van de boeken 'Vermoord en Verbannen' en 'De verdediging van het vrije woord'.