Enkele aanvullingen

De term politionele acties is een sterk staaltje van politieke framing 
Enkele aanvullingen

De bewuste foto's in de Volkskrant van dinsdag 10 juli jl. hebben in kranten en tijdschriften verschillende soorten reacties losgemaakt. Zo toont Leen Noordzij (84), voorzitter van de Vereniging Oud-Militairen Indiëgangers (VOMI), in Trouw van zaterdag 14 juli enige achterdocht ten aanzien van het moment van publicatie van deze foto's. Of er nu wel of geen verband is tussen het pleidooi van de drie instituten (NIOD, NIMH, KITLV) en de publicatie van de foto’s, de media-aandacht komt hen volgens hem wel goed uit. Immers: zo'n onderzoek gaat drie jaar duren en kost zo'n drie miljoen euro. En de politiek moet er nog mee instemmen. De foto's zeggen hem ook niet zoveel. “Zonder
achtergrondkennis van de foto's is het ongepast conclusies te trekken.” Volgens Noordzij had het merendeel van de Indië-gangers niets van doen met excessen. De Indië-veteraan wordt hem teveel als oorlogsmisdadiger neergezet. Een diepgaand onderzoek heeft volgens hem voor veteranen alleen maar zin, als de archieven in Indonesië zonder voorbehoud toegankelijk worden voor de onderzoekers. Dat is een conditio sine qua non. “Anders lijkt het toch vooral een werkgelegenheidsproject voor Nederlandse historici.”

Ook Gerard Alders (86), die in hetzelfde regiment zat als de eigenaar van de gepubliceerde foto's, stelt zich in de NRC van zaterdag 14 juli terughoudend op. Hij heeft contact gehad met vijf oude maten, maar ook die staan versteld, zegt hij. In hun regiment is zoiets nooit gebeurd. Over excessen heeft hij wel gehoord, bijvoorbeeld van de speciale troepen van kapitein Raymond Westerling, maar het was niet de taak van de artillerie om 'rampokkers' aan te pakken. Met zijn regiment heeft hij nooit iets van massagraven gezien. “Geen executies, niks. Ja, wel Nederlanders die ze aan een boom hadden gehangen, met hun edele delen in hun mond.” Naderhand is het gemakkelijk praten. “Het kwam niet in ons op, dat die oorlog niet goed was.” Het steekt hem nog steeds dat ze bij terugkeer geen onthaal kregen, alleen negatief. Elke twee jaar organiseert hij nog een reünie voor de mannen van het veldregiment 3-12 RVA.

Ook Joop Hueting (84) is een Indiëganger, die al veel eerder in het nieuws kwam toen hij als eerste veteraan in de Volkskrant en Achter het nieuws in 1968 gewag maakte van oorlogsmisdaden. Een klokkenluider dus. Het leverde hem toen lof en verguizing ('nestbevuiler') op en zijn optreden leidde tot de excessennota van 1969. Destijds was hij soldaat van de Stoottroepen, de elite van de infanterie. Nu is hij hoogleraar psychologie in ruste. In de Volkskrant van 14 juli zegt hij, dat de foto's voor hem een bevestiging zijn van wat hij weet. Hij kent talloze verhalen van brandstichting, executies en martelingen. Ook hij zet overigens vraagtekens bij het plan van de drie historische instituten om de politionele acties opnieuw te onderzoeken. Nooit hebben die instituten interesse getoond in zijn kennis, ervaringen en archief. Zo heeft een ieder zijn eigen belang en invalshoek. Des te meer lijkt een alles omvattend onderzoek noodzakelijk. Dat daarvoor ook de Indonesische archieven open moeten, hebben de vertegenwoordigers van de drie instituten zelf ook aangegeven.

Het is alsof de hele kwestie al een tijdje in de lucht hangt. In mijn vorige artikel besprak ik enkele initiatieven en manifestaties in deze die duidelijk maken dat de tijd rijp is voor verder en een afsluitend onderzoek. In Vrij Nederland van 23 juni jl. werd in de rubriek Verhalen een reconstructie gemaakt van drie Nederlandse militairen die tijdens de eerste politionele acties weigerden een kampong in brand te steken en daarvoor anderhalf tot tweeëneenhalf jaar in de cel belandden. Ze zijn inmiddels overleden, maar hebben nooit eerherstel gekregen. Max van der Werff heeft deze zaak de afgelopen jaren onderzocht (zie www.7 mei.nl), hij bracht zelfs een bezoek aan de bewuste kampong en kwam daar ook martelingen op het spoor: “We willen het niet horen maar Nederlandse militairen hebben zich wel schuldig gemaakt aan martelen. Ik noem het gewoon oorlogsmisdaden.” En Herman Burgers (85), voormalig lid van de krijgsraad voor de Landmacht in Indië en later diplomaat, bevestigde onlangs in de Volkskrant dat Nederlandse militairen niet terugdeinsden voor marteling: “Marteling, het opzettelijk pijn en letsel toebrengen aan een weerloos slachtoffer, gebeurde routinematig. Er werd vaak gemarteld met elektrische stroom, dat is handig en schoon en men kan daar de veldtelefoon voor gebruiken. Maar er waren ook andere methoden.”

Er is dus nog geen sprake van een 'voltooid verleden', een kwalificatie die wordt gebruikt voor een project in Castricum waarin mavo-3-scholieren (van het Bonhoeffer College) een documentaire maakten over hun hoogbejaarde plaatsgenoten die destijds in Indië dienden. De Volkskrant deed hiervan op 29 juni jl. verslag. Ad van Liempt noemt in zijn boek over de politionele acties naїeviteit het sleutelwoord voor de periode 1945-1949. Die was aanwezig bij de politici van toen en natuurlijk ook bij degenen die erop werden uitgestuurd 'om de orde te herstellen'. Zoals blijkt uit de documentaire van genoemde scholieren waarin door hen geїnterviewde veteranen uitspraken doen als: “Toen we daar arriveerden, dacht ik dat ik net als de Amerikanen een bevrijder was. Dus ik gooide wat sigaretten naar het volk. Toen spúúgden ze naar me. Wat krijgen we nou, dacht ik. Ben ik daarvoor in Indië?” En: “In de Tweede Wereldoorlog was ik net zo oud als jullie nu zijn. We hadden helemaal niets van de wereld gezien. En toen gingen we naar Indië.”

Er is nog altijd veel oud zeer. En het is gemakkelijk achteraf vanuit de leunstoel te oordelen. Dat is ook niet de bedoeling van de vertegenwoordigers van de drie instituten. Het gaat er hen niet om te moraliseren maar om de betreffende periode te begrijpen en in kaart te brengen. En daarbij ook Indonesische archieven en historici te betrekken. Pas dan zal er iets van een ‘voltooid verleden’ kunnen zijn, al is dat nooit volledig mogelijk.