Kunnen we zo gemakkelijk symbolen van betekenis laten verschieten al naar gelang de landsgrenzen?

Dirk Verhofstadt: Blijft de vraag of meisjes gedwongen zijn om een hoofddoek te dragen dan wel er uit vrije wil voor kiezen?

Paul Cliteur: Daar kom je nooit helemaal uit. De meisjes die onder de bescherming van de anonimiteit aan de commissie Stasi hebben aangegeven dat zij onvrijwillig een hoofddoek dragen, legden natuurlijk gewicht in de schaal. Maar je zal altijd een paar vrouwen vinden die verklaren volkomen uit vrije wil een hoofddoek te dragen. Zoals je ook altijd wel boerkadragers zult vinden die vrijwillig een boerka dragen. Maar meestal zitten achter de vrijwilligheid psychische onderdrukking en angst. Je merkt trouwens ook dat meisjes zich op steeds jongere leeftijd moeten bedekken en er zijn heel wat gevallen bekend van sociale druk op meisjes die zich sluieren om niet voor 'hoer' uitgescholden te worden.

Dirk Verhofstadt: Wat vind je van het argument dat het dragen van een hoofddoek de pluriformiteit van de samenleving alleen maar vergroot?

Paul Cliteur: Laatst keek ik naar een documentaire over gewelddadige skinheads in de Verenigde Staten die in rasvermening een van de grootste gevaren voor het blanke ras zien. Zij denken dat geweld de enige taal is die de overheid verstaat en timmeren met enige regelmaat zwarten, drugsverslaafden en anderen die hun ongenoegen opwekken in elkaar. Vier van hen hadden met honkbalknuppels een drugsverslaafde zo zwaar mishandeld dat hij aan de gevolgen ervan overleed. De daders kregen respectievelijk 15 jaar tot levenslang. Deze gewelddadige racisten dragen ook symbolen op hun kleding. Zo dragen zij hoge schoenen met veters in verschillende kleuren. De kleuren van de veters geven aan hoe belangrijk men is in de hiërarchie. Rode veters in de schoenen vormen een onderscheiding voor grof geweld bij een lichamelijke confrontatie. Die rode veters draagt men met trots. Mijn dochter van 12 jaar oud draagt ook sportschoenen met sinds kort daarin rode veters. Die veters betekenen natuurlijk niets, althans iets heel anders dan bij de skinheads. Haar gekleurde veters zijn gewoon 'cool'. Zo kunnen symbolen verschillend worden gehanteerd.

Onlangs zapte ik op de Belgische televisie langs een programma waarin een heer met stropdas aan het discussiëren was met drie pittige Nederlandse meiden met hoofddoeken in gezellige kleuren. De heer met stropdas vond de hoofddoek niet leuk. De meiden met de hoefddoeken waren goed van de tongriem gesneden en vielen hem fel aan. Of hij dacht dat zij die hoofddoeken droegen omdat hun vader, broer of de imam dat wil? Mooi niet! Uit eigen vrije wil. De gehoofddoekte meiden wezen erop dat België zwaar achterliep op Nederland. Immers, in Nederland was de hoofddoek helemaal geaccepteerd. De supermarktketen Dirk van den Broek had zelfs een prijs gekregen voor het meest hoofddoekvriendelijke beleid van een hofddoekbrigadie die als belangrijkste doel heeft het dragen van de hoofddoek acceptabeler te maken in Nederland.

Dirk Verhofstadt: De maatschappelijke druk om de hoofddoek als evident te beschouwen neemt toe.

Paul Cliteur: Ja, en wat erg is, is dat ook de hoogste gezagdragers dit aanmoedigen. In de krant stond laatst een foto van prins Willem Alexander met Maxima tijdens een bezoek aan een Arabisch land. Maxima droeg een hoofddoek. Voor zover mij bekend is daar geen commotie over ontstaan in Nederland. Misschien reikt de hoofddoekbrigade volgend jaar ook wel een prijs uit aan Maxima. Was dit immers niet een prachtig en respectvol gebaar aan het adres van het gastland? Bovendien: Maxima droeg die hoofddoek geheel vrijwillig, toch? Net als iedereen, toch? Of niet?

De Iraanse journalist Amir Taheri laakt in zijn boek The Persian Night: Iran under the Khomeinist Revolution dat de voormalige Ierse president Mary Robinson en Danielle Mitterand, vrouw van de voormalige Franse president, uit respect een hoofddoek droegen wanneer zij op staatsbezoek waren in Teheran. De vrouwen in Iran dragen immers een hoofddoek of andere bedekkende kleding helemaal niet vrijwillig. Zij gaan gesluierd de straat op omdat zij eigendom zijn van hun  mannen, broers en religieuze leiders. De Baji, de beruchte religieuze politie in Iran, pakt regelmatig vrouwen en meisjes van straat omdat ze onvoldoende gesluierd zijn of te nauw sluitende kleding dragen, en worden daarvoor gestraft. Die hoofddoek staat daar dus voor iets heel anders dan bij die gezellige hoofddoekdragers uit het Belgische televisieprogramma. Maxima, Robinson en Danielle Mitterand die een hoofddoek dragen, denken misschien aan de caissières bij Dirk van den Broek, maar hun gastheren zijn zeer vereerd dat westerse dames de onderworpenheid van de oosterse vrouw afzegenen.

De pittige hoofddoekdragers uit het Belgische televisieprogramma vinden natuurlijk dat zij hier leven. Zij hebben niets te maken met Afghanistan of Iran. Dáár kan de hoofddoek een heel andere betekenis hebber, net als de rode veters bij de skinheads. Is dat overtuigend? Kunnen we zo gemakkelijk symbolen van betekenis laten verschieten al naar gelang de landsgrenzen? Zouden we bijvoorbeeld een swastika van kleur kunnen laten verschieten? Relevante vragen, want de hoofddoekbrigade die bij Dirk van den Broek een voet tussen de duer heeft gekregen, zal zich ongetwijfeld ook melden bij de politie en aandringen op het aanpassen van het uniform. Alweer uit respect, omdat de cassières allemaal hoofddoekjes dragen zoals mijn dochter rode veters. Maar misschien moet de minister van Binnenlandse Zaken en het overleg van hoofdcommissarissen toch even nakijken wat Amir Taheri schrijft en eens denken aan de meisjes in Iran, Afghanistan, Soedan, Saoedi-Arabië, Marokko en vele andere landen. Ook uit respect.

Uit: Dirk Verhofstadt in gesprek met Paul Cliteur: Een zoektocht naar harmonie, Houtekiet 2012. (Hoofdstuk 6: De gevolgen van het cultuurrelativisme, pag. 260-262)  Bestellen