Neonazistische terreur

Het proces tegen Beate Zschäpe, de 38-jarige vrouw die wordt verdacht van een reeks moorden op Duitse allochtonen, is begonnen. De hoofddaders Uwe Mundlos en Uwe Böhnhardt leven niet meer. Gedrieën vormden ze de neonazistische terreurcel NSU (Nationalsocialistische Untergrund). In 1998 doken ze onder, waarna in 2000 de moordserie startte. Maar ook vóór 1998 sloegen ze al menig allochtoon of linkse Duitser in elkaar en knutselden ze in de garage aan bommen. Politie, justitie en binnenlandse veiligheidsdiensten hadden al die tijd niets in de gaten en interpreteerden de moorden als
interne afrekeningen binnen kringen van allochtonen. Een pakket van eisen had de NSU niet. Stervensbereidheid wel. Het ging de NSU erom verwarring en ontreddering te zaaien onder de doelgroep. Pure terreur dus. Hoewel Beate Zschäpe waarschijnlijk zelf niet moordde, wordt ze in de aanklacht van 488 pagina’s (het onderzoek telt 280 duizend pagina’s, 600 dikke ordners) volledig verantwoordelijk gehouden voor de moord op acht Turkse Duitsers, een Duitser van Griekse afkomst en een politieagente (haar collega overleefde de aanslag). Pas in november 2011 liepen Mundlos en Böhnhardt tegen de lamp bij een bankoverval. Voordat de politie hen kon arresteren, maakten ze een eind aan hun leven. Volgens het Openbaar Ministerie schoot de eerste de tweede neer, had daarna nog telefonisch contact met Beate, stak de camper, waarnaar ze na een moord of roof terugkeerden, in brand

Beate Zschäpe

en vuurde daarna met zijn pistool in eigen mond. Beate zette de woning van de drie in de fik om alle sporen te wissen en verdween in het niets. Desondanks vond de politie in de afgebrande woning o.a. wapens, handgranaten, een lijst met 88 Turkse en Islamitische organisaties en een USB-stick met tienduizend namen, waaronder die van zes parlementariërs. Nooit had de NSU zich bekend gemaakt en de moorden opgeëist. Pas na haar vlucht stuurde Zschäpe kopieën van de in 2007 gemaakte dvd, waarop het drietal een filmpje had gebrand, naar verschillende instellingen. Daarin geeft een stripfiguur, ‘Paulchen Panther’(Big Panter), commentaar bij foto’s en video-opnames van de locaties waar de NSU zijn moorden pleegden. De daders spraken zelf de tekst in. De groep eist haar daden op en maakt de slachtoffers belachelijk. Foto’s van de moordscènes en slachtoffers komen voorbij. “Geen woorden maar daden “, luidt het devies. De film wordt besloten met het statement: “Zolang er geen ingrijpende veranderingen plaatsvinden in de politiek, pers en vrijheid van meningsuiting worden deze activiteiten voortgezet.” Een nogal algemene verklaring. Het ging de NSU ook niet om concrete eisen maar om het zaaien van verwarring onder de doelgroep. Een paar dagen later gaf Zschäpe zich aan bij het politiebureau in haar geboorteplaats Jena.


In het voormalige Oost-Duitse Jena ligt de oorsprong van deze terroristische cel. In 1989, toen de Muur viel, was Beate Zschäpe 14 jaar oud. Al vrij snel sloot ze zich aan bij een rechts-extremistische scene, waar ze de twee jaar oudere Uwe Mundlos leerde kennen, met wie ze een relatie kreeg. Uwe Böhnhardt was een vriend van hem. Toen het met de ene Uwe uit was, kreeg ze iets met de ander, wat de vriendschap tussen beide Uwes niet in de weg stond. Later, toen er eindelijk klaarheid kwam in de zogenaamde Dönermoorden, sprak de Duitse pers van Bonny en Clyde en Clyde. Ze liepen in de jaren negentig in zelfgemaakte nazi uniformen, bekladden gebouwen met hakenkruizen, vochten regelmatig met politieke tegenstanders en braken in bij andere jongerenclubs. Al in 1995 beschikte de Duitse veiligheidsdienst over een dossier over hen.

Ze sloten zich aan bij de neo-nazi beweging van de regio Thüringen, die nauw verbonden was met de Nationale Partei Deutschlands (NPD). Begin 1998 brak de politie het slot open van een garage waar het drietal vier staafbommen, 1,4 kilogram TNT en rechts-extremistisch propagandamateriaal bewaarde. De drie gingen vrij uit. Er volgden huiszoekingen en aanklachten tegen verboden wapenbezit, maar er werd niet ingegrepen. Dat gold niet alleen voor het latere moord-trio maar ook voor andere leden van rechts-extremistische groepen. Diensten wantrouwden elkaar, dossiers raakten zoek, informatie kwam te vroeg naar buiten. Zo kon het gebeuren dat de cel NSU, die in 1998 onderdook, tussen dat jaar en 2011 verschillende bomaanslagen pleegde, 14 banken overviel en 10 mensen om het leven bracht. Al die tijd werd de groep financieel en logistiek ondersteund door tenminste 20 personen, zo is nu gebleken, waaronder leden van veiligheidsdiensten.

De groep keerde zich tegen buitenlanders, autoriteiten, was antisemitisch en anti-islamitisch en zocht haar slachtoffers doelbewust uit. Kleine zelfstandigen uit allochtone kring. Ze trokken er op uit met een gehuurde camper en fietsen, onderzochten het betreffende gebied en sloegen dan toe. Op 9 september 2000 was een bloemenverkoper van Turkse origine in Neurenberg het slachtoffer. 13 juni 2001 een kleermaker van Turkse oorsprong, eveneens in Neurenberg. 27 juni 2001 een fruithandelaar van Turkse komaf in Hamburg. 29 augustus 2001 een groenteman van Turkse afkomst in München. 25 februari 2004 een Dönerverkoper van Turkse origine in Rostock. 9 juni 2005 een man van Turkse afkomst, eveneens Dönerverkoper, in Neurenberg. 15 juni 2005 een sleutelmaker uit Griekenland in München. 6 april 2006 een man van Turkse oorsprong in een internetcafé in Kassel. 25 april 2007 een Duitse politieagente in Heilbronn (haar collega overleefde de aanslag). Intussen had het ‘Terror-Trio’ ook veertien banken beroofd. De buit was 600.000 euro. De moorden waren in verband gebracht met Albanese, Anatolische of Turkse benden. Er was geen relatie gelegd tussen de moorden en de bankovervallen.

Algemeen wordt nu in Duitsland erkend dat politie, het justitiële apparaat en veiligheidsdiensten in deze hebben gefaald. Verschillende functionarissen zijn opgestapt. Je kunt je afvragen, of in de veronachtzaming van rechts-extremistische groeperingen in Duitsland enig systeem zit. Vijftien jaar lang is er niet echt iets ondernomen tegen dit terreur-trio, terwijl er belastende feiten op tafel lagen. Dossiers zijn om onverklaarbare redenen verdwenen. Nabestaanden van de vermoorden zijn uit ten treuren ondervraagd, omdat men er gewoon vanuit ging dat de daders uit hun kringen afkomstig waren. Infiltranten van veiligheidsdiensten blijken dit trio en andere extreem-rechtse groeperingen financieel ondersteund te hebben. Volgens schattingen zijn er in deze periode meer dan 100 mensen slachtoffer van neonazistische terreur geworden.

Hoe kan het dat politie, justitie en veiligheidsdiensten niet adequaat optraden? Is hier sprake van ambtenaren die anderen verbieden te zien en zelf weigeren te kijken? Volgens Beatrice de Graaf in haar boek Gevaarlijke vrouwen zat er in de handelswijze van de verantwoordelijke instanties geen vooropgezet systeem. Van een complot is geen sprake. Wel was het zo, dat er na de Wende alleen aandacht was voor links extremisme. ‘Kinderen van de jaren negentig’ die hun heil zochten bij extreem-rechtse groeperingen, konden openlijk en legaal met vuurwapens rondlopen. Bovendien is na WO II het politionele en justitiële apparaat in de Bondsrepubliek – ook op last van Europese instanties – sterk gedecentraliseerd. Een centrale Führer in Duitsland, dat kon niet meer. Dat heeft tot gevolg gehad, dat opsporingsactiviteiten eindeloos versnipperd zijn geraakt. Regionale diensten werken volslagen langs elkaar heen. Tegen Islamitisch terrorisme is daarvoor een uitzondering gemaakt: in 2001 is er in de Bondsrepubliek een gemeenschappelijke contraterroristische centrale opgericht. Dat de aanpak van neonazistische terreur gecentraliseerd moet worden, is nu pas aan de orde.


Het proces tegen Beate Zschäpe gaat minstens twee jaar duren. Vele vragen zijn nog onbeantwoord, maar haar advocaten hebben aangegeven, dat hun cliënte niet zal gaan spreken. Van zijn kant heeft de procureur-generaal verklaard, dat hij geen deal wil sluiten met iemand die van een tienvoudige moord wordt verdacht. Geen kroongetuigenregeling dus. In Duitsland wordt gesproken van het ‘proces van de eeuw’.

Officiële instanties bleken niet bestand tegen neo-nazistische terreur. Om nooit meer zoiets als het nazisme te kunnen laten ontstaan, was het opsporingsapparaat in Duitsland gedecentraliseerd en versnipperd in bureaucratische deeleenheden. De slang heeft zichzelf in de staart gebeten.