Drie maal katholiek

Drie filmpremières in korte tijd waarin katholicisme een prominente rol speelt. Een extreem katholieke vrouw in Wenen die zichzelf kastijdt en zieltjes probeert te winnen (Paradies: Glaube). Twee priesters die zich met hart en ziel inzetten voor de bewoners van een gewelddadige sloppenwijk in Argentinië, in de geest van de bevrijdingstheologie waardoor ook de nieuwe paus is beїnvloed (Elefante Blanco). En een meisje dat tegen haar wil in een klooster wordt gedaan in La religieuse, een nieuwe verfilming (na die van Rivette in 1966) van Diderots brievenroman uit 1796.

Drie heel verschillende films, waarin de katholieke religie zich in uiteenlopende gedaanten manifesteert. Welke zou eigenlijk kans maken op vertoning in de bioscoop van Het Vaticaan? In Paradies: Glaube van de Oostenrijkse filmer Ulrich Seidle hangt het huis van hoofdpersoon Anna-Maria vol

kruisbeelden. Met het grootste daarvan bevredigt ze zich ’s nachts. In haar vakantie gaat ze met een groot mariabeeld op missietocht, want Oostenrijk moet weer katholiek worden. Tussendoor bidt ze, geselt zich, doet al kruipend door haar huis het rozenkransgebed. Allemaal behoorlijk extreem. Dat wordt het nog meer, als haar islamitische echtgenoot onverwacht terugkeert. Hij blijkt door een ongeluk verlamd te zijn. Tussen beiden ontbrandt een wrede strijd. Je kunt je niet met het gedrag van de hoofdpersoon identificeren. Daar zorgt Seidl ook wel voor door zijn afstandelijke manier van filmen: lange totalen (zoals zijn landgenoot Haneke die ook hanteert) en symmetrische composities die vervreemdend werken. Een koele en klinische enscenering van godsdienstgekte. Het zijn wel beelden die blijven hangen. Onmenselijkheid gestold in esthetiek.

In Elefante Blanco en La religieuse kun je je wel met de hoofdpersonen identificeren. In de eerste is de arena Villa Virgin, een sloppenwijk waar grote armoede, en gezondheids- en veiligheidsproblemen heersen. De titel staat voor een karkas van een ziekenhuis aan de rand van die sloppenwijk, dat nooit is afgebouwd en in de volksmond de witte olifant heet. Twee priesters proberen het lot van de bewoners te verlichten. De oudste spant zich al jaren in voor zijn parochianen en schakelt de hulp in van een

jongere Belgische ambtgenoot. Naast hun heilswerk trachten ze samen met een sociaal werkster een bouwproject te realiseren. Ze stoten op hun idealistische weg op heel wat hindernissen, zoals corrupte aannemers en weerbarstige bisschoppen, elkaar bestrijdende drugsbendes, politie invallen en lijm snuivende jongeren. Maar er zijn ook persoonlijke problemen. De oudste priester heeft een ziekte onder de leden, de jongste komt met hem in conflict wanneer hij een schakel wil zijn tussen concurrerende drugsbendes. Bovendien voelt hij zich aangetrokken tot de sociaal werkster, en dat kan natuurlijk niet. Regisseur Pablo Tapero stond in 1999 met zijn debuut (Mundo Grua) aan de wieg van de nieuwe Argentijnse cinema. Anders dan de Engelse cineast Ken Loach filmt hij maatschappelijke problemen niet in een sociaal-realistische stijl. De opeenstapeling van shots van de ellende in de wijk maakt soms, zoals in meer Zuid-Amerikaanse films, eerder een surrealistische indruk. In de film wordt verschillende malen expliciet verwezen naar Carlos Mugica, een sociaal bewogen priester die in 1974 werd vermoord. Hij was een aanhanger van de bevrijdingstheologie die sinds het midden van de jaren zestig in Argentinië opgeld deed, en waardoor ook de nieuwe paus beїnvloed is, al schijnt hij als bisschop nooit te hebben ingegrepen of geprotesteerd met betrekking tot verdwenen priesters.

Van La religieuse, in de versie van Rivette (1966), moest Het Vaticaan niets hebben. De film werd in de ban gedaan. Die versie was harder en somberder dan de huidige van Guillaume Nicloux. De laatste stelt kerkelijk machtsmisbruik nog wel aan de kaak maar hij heeft er een universeler verhaal van

gemaakt. Het gaat hem om het niet te breken verlangen naar vrijheid van het jonge meisje Suzanne, dat coute que coute een rol wil spelen in het openbare leven. Weg dus uit die ingemetselde wereld van het klooster, waar ze of geterroriseerd wordt of op een verontrustende manier aangehaald en gestreeld. De Belgische actrice Pauline Etienne speelt deze rol met ontroerende overgave. De verfilming van Nicloux is een mooi in kaarslicht gedraaid kostuumdrama, maar ze heeft ook wel iets weg van een gevangenisfilm, met ingrediënten als de duistere isoleercel, de stiekeme woordenwisselingen op de luchtplaats en de wanhopige ontsnappingspogingen.

Drie films over katholieke onderwerpen. Ze draaien nu gelijktijdig in de bioscoop. Drie verschijningsvormen van het katholicisme. Extreme boetedoening en missiewerk, idealistische opoffering, en de institutionele gevangenis. De eerste en de derde maken geen kans op vertoning in Het Vaticaan, maar ook de tweede lijkt vanaf de Heilige Stoel onverteerbaar vanwege schending van het celibaat en de nagedachtenis aan de vermoorde priester.