Handjeklap met seksisme

Jolande Withuis

Vanavond is schrijfster en sociologe Jolande Withuis te gast bij Zomergasten, Ned. 2, 20.15 uur.

Handjeklap met seksisme

Zo'n tien jaar geleden vroeg in Almere een islamitisch schoolbestuur subsidie aan bij een wethouder die men te onrein vond om aan te raken. Geen hand, geen subsidie, leek mij, maar tot mijn ontsteltenis nam nauwelijks iemand er aanstoot aan. Inmiddels is De Hand een Kwestie, maar toen was het nog bon ton dergelijke seksistische gebruiken zogenaamd respectvol, maar in feite laf en onverschillig, 'hun cultuur' te noemen, stilletjes implicerend dat moslima's het gepast vinden om geen hand te krijgen.

Dat is grievend. De meeste Nederlandse moslima's streven ernaar om een identiteit als gelovige te
combineren met een identiteit als geëmancipeerde moderne westerse vrouw. Zij verdienen steun, maar worden in de steek gelaten. Volgens politici en publicisten met uiteenlopende achtergronden had de toenmalige minister Rita Verdonk (VVD) in 2004 de Tilburgse imam Ahmad Salam (die sprak: 'ik heb nog liever een ijzeren pen door mijn hoofd dan dat ik een vrouw een hand geef') geen hand moeten toesteken. Zou ook maar een van hen in het Zuid-Afrika van de apartheid belerend tegen een zwarte die het verbod op omgang tussen blank en zwart als racisme beschouwde, hebben gezegd: je mag wel eens wat meer gevoeligheid aan de dag leggen voor de blanke cultuur; die vinden dat nou eenmaal onaangenaam, een zwarte te moeten aanraken; dat moet je respecteren? De Almeerder fundamentalisten wisten met behulp van nota bene de Commissie Gelijke Behandeling af te dwingen, dat zij de wethouder van Onderwijs inderdaad geen hand hoeven te geven. Als doekje voor het bloeden zouden de heren bij het gemeentelijke scholenoverleg de vrouwen niet langer negeren.

Mijzelf overkwam De Geweigerde Hand na een forumdebat over een door moslima's gemaakte film over seksueel geweld. Toen een jongeman uit het publiek mij na afloop aansprak, en ik hem naïevelijk mijn hand toestak, toonde hij zich beledigd en verongelijkt: mijn gebaar bewees maar weer dat Nederlanders weigeren zich in de islam te verdiepen. Andere jongens gaven me wel een hand. Hen zou ik hebben beledigd door ze dit normale gebaar te onthouden. Zo zou ook de minister als ze er geen punt van had gemaakt, verlichte moslims hebben gefrustreerd in hun integratiestreven: 'Zie je wel, de minister verwacht al niet eens dat wij een hand geven.'

In een van zijn verkiezingsprogramma's van najaar 2006 interviewde cabaretier Freek de Jonge een stralend meisje. Van allochtone oorsprong en zo te zien geheel geïntegreerd, raakte ze in haar prima Nederlands niettemin enigszins verstrikt in haar redeneringen. Ze droeg geen hoofddoek, 'nee, gelukkig hoefde dat nog niet', maar het moest wel mogen en ze snapte heel goed waarom anderen het wel deden, ze zou het zelf misschien ook wel ooit doen. 'Waarom dan?' vroeg Freek. 'Nou, omdat, omdat....,' en daar kwam het, na diep nadenken, 'mannen... hyena's zijn.' Andrea Dworkin uit het graf herrezen.

Je zou willen dat de Commissie Gelijke Behandeling eens over dit soort uitspraken nadacht. Ik ben al jaren geleden tot de sombere conclusie gekomen dat de Commissie beter niet kon bestaan. Ooit bedoeld om vrouwen te steunen tegen discriminerende behandelingen als ontslag bij zwangerschap, steunt ze inmiddels praktijken die het tegendeel bewerkstelligen. Een recente misgreep (december 2006) betrof een lerares die eiste dat ze op haar school mannen een hand mocht weigeren. De Commissie reduceerde het handen geven tot een omgangsvorm en steunde de lerares: Waarom zou je voor zoiets futiels gelovigen kwetsen in de uitoefening van hun godsdienst? Je doet toch ook je schoenen uit in de moskee? Men kan elkaar toch een beleefd knikje geven? Het gaat er immers om dat je respect betuigt? In haar conceptuele armoede deed de Commissie of sekse er niets mee te maken heeft. Gaat het inderdaad om respect? Natuurlijk niet. Als het om respect ging, zouden mannen ook mannen en vrouwen ook vrouwen vriendelijk kunnen toeknikken.

Het probleem waarmee de Commissie worstelt is artikel 1, het even hooggeprezen als problematische grondwetsartikel dat discriminatie verbiedt op een hele rij gronden, waaronder godsdienst, sekse en seksuele voorkeur. Dat die verboden onderling op gespannen voet kunnen staan werd in de blijmoedige jaren zeventig, toen de grondwet werd gemaakt en alleen de SGP de bijbelse vrouwenhaat nog voluit praktiseerde, even vergeten. Religie leek onschuldig geworden. In het conflict tussen de grondrechten kiest de Commissie de laatste jaren vrij consequent ten voordele van religie, waarbij men al zijn juridische vernuft gebruikt om met formalistische redeneringen de godsdienst te beschermen en sekse buiten beschouwing te laten. Maar waarom zou religie zwaarder wegen dan alle andere identiteiten en waarom zou het erger zijn iemand te kwetsen als gelovige dan als vrouw?

Er is in dezen geen andere gedragslijn mogelijk dan de confrontatie, aangezien het nu eenmaal een onaantastbaar uitgangspunt is én moet blijven, dat mannen en vrouwen zich gezamenlijk in de openbare ruimte kunnen begeven. Geen hand is de eerste stap naar een boerka. Als een hand al niet wordt geweigerd omdat een neger vies, pardon, een vrouw 'onrein' kan zijn, dan is het omdat de handdruk wordt beschouwd als de kiem van 'ontucht'. Het verbod de andere sekse aan te raken komt voort uit een visie op mannen en vrouwen als tikkende hormoontijdbommen. Vrouwen verleiden, mannen verkrachten - zo zou je dit mensbeeld kunnen samenvatten. Mensen beschikken in deze optiek niet over enige ratio en empathie. Vriendschap tussen mannen en vrouwen is ondenkbaar. Daarom is het gevaarlijk als de seksen elkaar zien, aanraken, in één ruimte verkeren of samen werken. De weigering de andere sekse een hand te geven getuigt (net als boerka's en hoofddoeken) van het grootst mogelijke disrespect. 'Mannen zijn hyena's.' Categorisch. Zuiver seksisme.

De logische consequentie van dit obscene mensbeeld is dat vrouwen en mannen niet allebei in vrijheid kunnen leven. Daarvoor bestaat een simpele oplossing: als moslimmannen inderdaad zo'n gevaar zijn, omdat zij vrouwen louter als seksobject zien en het hun ontbreekt aan de beheersing die het begin vormt van alle beschaving, dan zouden zij omwille van onze veiligheid uit het openbare leven moeten worden gebannen.

Het handdruktaboe is geen onschuldig, betekenisloos gebruik. Geen hand geven hoort bij verboden op zwemmen, werken, over straat gaan en zelfstandig leven. Verboden voor vrouwen welteverstaan.

Jolande Withuis

Uit: De vrouw als mens - Jolande Withuis
(pag. 194-198)
De Bezige Bij
Amsterdam
2007

[De tekst is met toestemming van de auteur geplaatst.]