Arabische lente, islamitische zomer

Religieuze bewegingen groeien. Die groei wordt niet veroorzaakt door een innerlijke behoefte bij de toetreders, en al helemaal niet door de ‘maatschappelijke onderbouw’, maar doordat toetreders weten dat hun toetreding op prijs gesteld zal worden door mensen aan wier oordeel ze waarde hechten.

Het groeitempo kan door allerlei factoren afgeremd worden, bijvoorbeeld doordat er veel concurrentie is van andere religieuze bewegingen, of doordat je juist door uittreding aan prestige en respect wint. Maar het draait om de nauwe sociale contacten met mensen die belangrijk zijn voor de toetreder. Zulke contacten leggen is niet ieders hobby. Sommigen zijn in staat veel van zulke contacten te leggen, anderen doen het bescheidener. Een erfelijk vorst die toetreedt, is voor veel mensen belangrijk, en zal dus tot veel verdere toetredingen leiden. Het is hierom dat missionarissen en zendelingen zich vaak in de eerste plaats tot de elite wenden. Maar van onderop werken is ook effectief.

Kinderen hebben de waardering van hun ouders nodig, en treden dus toe. Hebben ze de waardering van hun leeftijdgenoten nodig, treden ze soms weer uit. Wie snel nieuwe vrienden zoekt, kan die verwerven door toetreding tot een religieuze beweging. Vandaar dat mensen die voor het eerst de gevangenis indraaien, of verhuizen naar een stad waar niemand ze kent, een makkelijker prooi zijn voor recruteerders dan anderen. In het Egypte van Nasser, Sadat en Mubarak zaten de gevangenissen en strafkampen vol met sharia-fundamentalisten, en wie toen de gevangenis niet als fundamentalist inging, kwam er wel als fundamentalist uit. Ook onder de studenten die net verhuisd waren voor hun studie, tellen we zoals te verwachten veel toetreders.

In het beste geval kan iemand in tien jaar misschien twee zulke nauwe contacten leggen, wat bij een religieuze groep van duizend mensen tot een voorraad van tweeduizend potentiële toetreders leidt. Het moet raar lopen als er niet ongeveer 100 van die potentiële toetreders niet ook inderdaad toetreden, en dat leidt dan voor de groep in kwestie tot een toename van 10% in tien jaar. Volgens veel godsdienstwetenschapper is 10% in tien jaar min of meer normaal. Dat percentage is ook in het veld waargenomen. Soms is het hoger, soms is het lager.

Een toename met 10% per tien jaar lijkt erg weinig, en dat is het ook, maar niet als de groep eenmaal groot is. Het is duidelijk dat het veel tijd kost om van een clubje excentriekelingen uit te groeien tot een stroming waarmee maatschappelijk rekening moet worden gehouden. Dat duurt haast altijd meer dan een of twee generaties. Voor een individu is zo’n tijdspanne moeilijk te overzien.

In Egypte is het sharia-fundamentalisme gestart aan het einde van de jaren twintig van de vorige eeuw, met de groep die een zekere Hasan Al-Banna in het Egyptische provinciestadje Ismailiyya om zich heen wist te verzamelen. Die groep staat bekend als de ‘Moslimse broeders’, tegenwoordig in kranten vaak aangeduid als MB. Die groep eist strikte toepassing van de regels van de sharia, in al hun details.

In de jaren vijftig gold dat nog als een dwaas streven. Toen Nasser in een rede in 1955 liet weten dat de MB begeerde dat alle vrouwen een hoofddoek zouden gaan dragen zoals de islamitische wet dat voorschrijft, barstte het gehoor in lachen uit. Hilariteit en onbegrip alom. Pas in de loop van de jaren zeventig begonnen de hoofddoeken in Cairo op straat te verschijnen. Nu is de hoofddoek (of zwaardere islamitische kleding) in Egypte algemeen geworden.

In de jaren zeventig en tachtig was het voor een goede waarnemer al duidelijk dat deze beweging toch snel groeide, en dat Egyptenaren die er anders over dachten, eigenlijk geen goed en consistent verhaal hadden waarom het anders moest. De meeste westerse waarnemers hadden uitsluitend contact met verwesterde groepen, bijvoorbeeld de piepkleine Egyptische communistische partij, of soortgelijke niet-islamitische stromingen, bijvoorbeeld de vrouwenbewegingen, en hadden dus geen idee.

De Amsterdamse activist drs. Bertus Hendriks en de Amsterdamse hoogleraar Ruud Peters zijn twee goede voorbeelden van waarnemers die door de beperktheid van de kring waarmee zij contact onderhielden, er volledig naast zaten, en zich om ideologische redenen blind hebben gehouden voor wat veel anderen met het blote oog konden zien.

Wanneer een beweging eenmaal de 60% heeft overschreden, gaat het verder snel. Ook wie niet kan hoofdrekenen, heeft wel zo zijn vermoedens over wat er gebeurt als je bij 60% elke tien jaar 10% winst boekt. In Egypte heeft de beweging van de sharia fundamentalisten de 60% overschreden, zoals uit de recente verkiezingsuitslagen is gebleken. Het kan niet lang meer duren of Gods koninkrijk wordt daar op aarde langs de Nijl gevestigd. Tenzij anderen grof geweld gebruiken, is dat niet meer te voorkomen. Die anderen zijn er natuurlijk: het Egyptische leger, dat al sinds de dagen van Toet-Ankh-Amon en Horemheb in Egypte onder verschillende namen (Ikhshiden, Ayyoebiden, Mamlukken) de dienst uitmaakt.

Gezien de groei van het sharia-fundamentalisme in Egypte en Noord-Afrika wordt het de hoogste tijd dat westerse politici zich gaan verdiepen in wat de sharia voorschrijft over expansie van de islam, vrijheden voor niet-moslims onder de islam, emigratie, het gebruik van geweld ter bevordering van toetreding tot de islam, en nog zo wat verwante onderwerpen.

Daarbij kunnen ze zich maar beter niet bedienen van inlichtingen hen verstrekt door Drs. Bertus Hendriks en Professor Ruud Peters. Sharia-handboeken zijn tegenwoordig in het Engels vertaald en op het Internet beschikbaar. Elke stagiaire bij de Tweede Kamer kan het achter zijn computer rustig uitzoeken. Er is immers vermoedelijk wel een fase waarin de groei van een religieuze beweging nog zonder geweld beperkt kan worden. En als de groei niet beperkt kan worden, zal er over andere maatregelen moeten worden nagedacht.