“Vade a bordo, cazzo” (Ga aan boord, lul)

Hier is een held aan het woord. Gregorio de Falco, commandant van de kustwacht van Livorno, maant kapitein Francesco Schettino per telefoon onmiddellijk naar de gekapseisde Costa Concordia terug te keren.
Kapitein Schettino bevindt zich op dat moment in een reddingssloep, waarin hij – naar hij later verklaarde – terechtgekomen was toen hij passagiers hielp bij de evacuatie en daarbij gestruikeld was. Kort daarvoor had hij – naar eigen zeggen - zijn reddingsvest afgegeven aan een hulpbehoevende passagier. Ook vertelde hij, dat de rots waarop hij met zijn cruiseschip was gecrahst, helemaal niet op de kaart stond. Drie ongeloofwaardige verhalen vertellen, nadat je je 114.500 ton wegende schip op een
rotspunt hebt gezet, alleen maar om een bemanningslid die nog niet met verlof mag te plezieren (“Kom kijken, Antonello, je eiland”), dat is de Italianen helemaal in het verkeerde keelgat geschoten. De schertsvertoning heeft tot nu toe twaalf mensenlevens gekost. Er zijn nog twintig vermisten. De schade bedraagt miljoenen en miljoenen euro’s. En een milieuramp is nog niet uitgesloten. In de Italiaanse media, en vooral in de sociale variant daarvan, wordt il Capitano gejonast en gevierendeeld. Schertsfiguur. Oplichter. Lafaard. Moordenaar. En al het andere verbale vuil wordt hem in het gebruinde gezicht geslingerd. Met het hem opgelegde huisarrest wordt op twitter binnen het beperkte aantal tekens resoluut de vloer aangeveegd, zoals in: “huisarrest is okee maar dan wel in een cabine van de Concordia”.

In De Wereld Draait Door vertelden twee dames waar ze op het schip waren en wat ze deden toen ze op vrijdag de dertiende om half negen ’s avonds strandden op een rots voor de kust van het eilandje Giglio. Ze genoten van een magic show in het theater van dit toen nog drijvende kasteel. Opeens begon het theaterdoek te bewegen. “Dat doet die illusionist goed”, dachten ze nog. Maar toen ook de tafels en stoelen gingen bewegen en de illusionist zelf van het toneel verdween, hield de illusie van de vierde wand niet langer stand. Verontrusting, angst, paniek. Het besef van een naderende ramp brak door.

Wie scheepsramp zegt, zegt natuurlijk Titanic. Het is nu bijna honderd jaar geleden dat het onzinkbare schip van de White Star Line ten zuiden van New Foundland tegen een ijsberg voer. Om precies te zijn: op 14 april 1912 om twintig minuten voor middernacht. De ondergang van de Costa Concordia lijkt een voorspel te zijn op de komende Titanic-mania die ongetwijfeld zal losbarsten. Uitgeverij Atlas komt de komende week al met een boekje van Martin van Neck: De Titanic. Reddingsboot nr. 6 en andere opmerkelijke verhalen.

Je hoorde het de geredde passagiers van de Concordia ook in de media zeggen: dat ze heel erg moesten denken aan de Titanic toen hun schip ineens zo verdacht voorover leek te buigen naar het eilandje van die gefêteerde hoofdkelner Antonello. Aan de film Titanic (1997) bedoelden ze natuurlijk, want je mag veronderstellen dat er onder de opvarenden geen 105-jarigen aanwezig waren die een eeuw geleden ook al de beroemdste aller scheepsrampen hadden overleefd. Aan boord van de Concordia bevond zich wel Valentino Capuano, die in de Italiaanse media uitvoerig mocht vertellen dat de broer van haar grootmoeder op vijfentwintigjarige leeftijd geëmigreerd was naar Londen op zoek naar werk. Daar vond hij een job, jawel als kelner, aan boord van de Titanic.

De geschiedenis van scheepsrampen zit vol met wonderbaarlijke verhalen. Zeker met betrekking tot de Titanic. Zo monsterden de gebroeders Slade op dit schip aan als stokers. Vlak voor vertrek gingen ze in een pub nog wat drinken. Ze kwamen te laat terug bij de boot waar een woeste en tierende officier weigerde om de loopplank weer te laten zakken. Noodgedwongen bleven deze geluksvogels achter op de kade. Of het verhaal over John Aston, de rijkste man aan boord van de Titanic. Hij sprak, gezeten in één van de bars van het schip, de volgende gedenkwaardige woorden: “I asked for some ice, but this is ridiculous”. Si non ѐ vero, bene trovato. Over de Concordia wordt verteld, dat de fles champagne bij de inwijding van het schip niet brak. Zo zijn er veel verhalen over scheepsrampen die de rampzaligheid van de situatie zelf lijken te ontkennen door hun badinerende en absurd-relativerende toon of door te zinspelen op bijgeloof. Het moet te maken hebben met de illusies waarmee het cruiseschip zich omgeeft en de sfeer waar het drijvende droomkasteel voor staat. De romantische illusie van een wereld-op-zich, een drijvende kasteelroman waarin de kapitein de rol van een soort halfgod krijgt toebedeeld, de droom van champagne en goddelijke kaviaar, obers in livrei en zwoele dansmuziek, culinaire verwennerij onder het zachte licht van kristallen kroonluchters. De waan van veilig varen op de woelige baren. Ver weg. Omsloten door een eindeloze zee.

De Costa Concordia was 292 meter lang, telde 15 dekken (de Titanic had er negen), en 1500 hutten, die 3750 passagiers en meer dan 1100 bemanningsleden konden bergen. Het schip had vijf restaurants, dertien bars, 5 jacuzzi’s, een theater en vier zwembaden. En dan nog de nodige dans- en balzalen, waarvan de vloer een onneembare berghelling wordt als een schip zwaar slagzij maakt. De echte wereld bestaat aan boord van zo’n boot even niet. Kennelijk hebben steeds meer mensen behoefte aan een dergelijke varende waanwereld. De laatste vijf jaar is het aantal deelnemers aan een cruise verdubbeld. Pak een willekeurig nummer van het tijdschrift Cruise & Style en heel die droomwereld van luxe en verwennerij gaapt je aan. De schepen dragen namen als Seaborn Odyssey, Oceania Riviera, Silversea, Celebrity Silhouette, Costa Romantica, en de Seadream I en II (het lijkt Elsschot wel). Afgelopen vrijdag is de Disney Phantasy (meer dan 4000 passagiers) in Duitsland te water gelaten (de fles champagne brak - gelukkig). Alles kun je krijgen aan boord van deze drijvende resorts en alles kun je er doen. Af en toe ga je dan aan land. Je bezoekt exotische oorden. Maar nooit te lang. Op tijd terug naar het eigen veilige afgeschermde droomoord in goud- en karamel tinten waar je vanuit je met marmer belegde badkamer door je verrekijker zicht hebt op al het exotisch dat je passeert. Dat je links laat liggen dus. Totdat een populaire kapitein dat zicht wil optimaliseren en de zo karakteristieke zeemansgroet wil brengen (wat veel vaker blijkt te gebeuren dan men denkt). Geluk bij een ongeluk: de ramp met de Concordia voltrok zich dicht bij de kust; anders was het leed met zulke grote als maar toenemende aantallen mensen op één schip niet te overzien geweest. Want de reddingsmiddelen/-boten zijn sinds de Titanic niet wezenlijk veranderd.

De Falco: “…Kijk Schettino, u mag uzelf dan van boord hebben gered, maar ik zal ervoor zorgen dat u heel veel problemen krijgt. Ga aan boord, verdomme…”.
Schettino: “Commmandant, alstublieft..”.
De Falco: “Niks alstublieft. Nee, u gaat nu aan boord. Verzeker me dat u aan boord gaat”.
Schettino: “Ik ben hier bij de sloep van de reddingswerkers. Ik ben hier. Ik ben nergens anders heengegaan. Ik ben hier”.
De Falco: “Wat bent u aan het doen, kapitein?”
Schettino: “Ik ben hier de reddingswerkzaamheden aan het coördineren.”
De Falco: (Valt in de rede) Wàt bent u aan het coördineren? Ga aan boord en coördineer vandaar de reddingswerkzaamheden. Weigert u dat te doen? “

Als je het niet zou weten, zou je denken dat het hier gaat om een dialoog uit een stukje commedia dell’arte of een stuk van Goldoni, of dat je luistert naar een duet uit een Italiaanse opera. Of misschien een scѐne uit E la nave va (1983) van Fellini. In die film verlaat een luxueus passagiersschip – het is 1914 – de haven van Napels met aan boord de as van een overleden operadiva, die naar haar geboorte-eiland zal worden gebracht. Onder de passagiers bevinden zich vele vrienden van de zangeres, operazangers en acteurs. Een bont en exotisch gezelschap zoals in een film van Fellini betaamt. We zien knotsgekke personages in bizarre scѐnes. Alles opgenomen in een Romeinse studio (een kapseizing was niet voorzien in het script). Met nu eens niet de muziek van Nina Rota maar van klassieke componisten. Vooral van Verdi natuurlijk. Heerlijke film.

Al blijkt achteraf dat ook de kustwacht in gebreke is gebleken, de dialoog tussen commandant en kapitein heeft in Italië veel losgemaakt. Ze wordt daar zelfs geїnterpreteerd als exemplarisch voor een land in crisis. In het bewuste telefoongesprek gaat het over het aantal doden. Schettino weet niet hoeveel het er zijn. De Falco heeft op dat moment gehoord over één dode en hij voegt er onmiddellijk aan toe, dat de kapitein dat moet weten, waarop deze vraagt: “Bent u zich ervan bewust dat het donker is en dat we niets kunnen zien? “ De Falco antwoordt: “Nou en? Wilt u naar huis gaan, Schettino? Het is donker en dus wilt u naar huis? “ Italianen zien in deze clausen de situatie van hun land en leiders weerspiegeld. Wees niet verbaasd als je in Italië mensen tegenkomt die een t-shirt dragen met de tekst: ‘De Falco for president’. Schettino wordt geassocieerd met il buffone Berlusconi. En op twitter kom je teksten tegen als: Vertaal de hele dialoog in het Duits, zodat Monti aan de Duitsers kan laten zien dat er ook betrouwbare Italianen zijn. Waarop een ander reageert met: We zijn in Italië allemaal als De Falco. Maar hoe kon Schettino dan kapitein worden?

Vado a bordo is in Italië inmiddels een staande uitdrukking geworden, die zoveel betekent als: neem je verantwoordelijkheid, doe je ding en trek de kar. Vade a bordo – ga aan boord. De vijftien dekken op de Costa Concordia waren vernoemd naar vijftien landen in Europa. Die eenheid van vijftien Europese landen lijkt met het kapseizen van het cruise-schip voor Italië ter ziele te zijn gegaan. Het onderste dek heette Olanda, het land dat het laagst is gelegen. In die constellatie kost het ons dus de minste moeite om aan boord te komen. Een reden te meer om die uitdrukking ook in ons land eens uit te proberen. We zijn per slot van rekening een zeevarende natie. Vade a bordo – Ga aan boord. Dat cazzo – lul laten we dan gemakshalve maar even weg. Helemaal niet zo’n gekke uitroep. Of oproep als je wil. Aan weifelende politici bijvoorbeeld. Hé jij daar, ga aan boord. Ga aan boord. Bleeker. Henk Bleeker, ga aan boord. Vort. Ga nu aan boord. Trek die kar van ‘het radicale midden’. Trek die kar. Vade a bordo. Ga aan boord. Nu.