Het einde van de Samenwerking - een kort science fiction verhaal

Het einde van de Samenwerking
Een kort science fiction verhaal

Door: Hans Jansen

We hadden de Wijkcommissaris voor Culturele Diversiteit nooit zo veel macht en bevoegdheden moeten geven, overwoog de voorzitter. Zijn schoenen sopten. Hij was op weg naar wat nog een paar maanden zijn huis zou zijn. Het was een wonderlijke bijeenkomst geweest. De Wijkcommissaris had zich onverbiddelijk opgesteld. Bij nationaal referendum hadden hij en zijn collega’s nu eenmaal inderdaad de bevoegdheid gekregen aan een gebouw een multiculturele functie toe te kennen. Er wonen nog wel weinig, misschien zelfs geen gelovigen in de omgeving van het ‘bezit’ van de Samenwerking, had hij destijds al uitgelegd, maar juist daarom getuigt het van respect om wat nu de bibliotheek is te sluiten en in dat gebouw een gebedshuis te vestigen. Het ging bovendien toch om een bibliotheek met voornamelijk vermaaksboeken. Ach, wat was het lang geleden en wat leek het tegelijkertijd dichtbij.

De toenmalige voorzitter, een ex-communist, had die aanwijzing tot gebedshuis verdedigd en gesteund. Hij had op de internationale verantwoordelijkheden van de gegoede leden van de Samenwerking gewezen die te goedkoop woonden en er bovendien warmpjes bijzaten, terwijl er elders in de wereld mensen op straat moesten bidden. Hij had van een dwarse ledenraad zijn zin gekregen, maar herkozen was hij niet. En nu dan vanavond de laatste consequenties van de besluiten die toen genomen waren.

Toen dat gebedshuis er eenmaal was, bleek meteen bij de opening al dat er iets niet klopte. De voorganger van het gebedshuis moest voor het theedrinken met de Burgemeester uitwijken naar Wildschut. Het had enorme moeite gekost Wildschut goed alcoholvrij te krijgen. Dat had wel wat gekost, maar de Gemeente had het zwaar gesubsidieerd. Bierpompen waren sierlijk weggewerkt, flessen met sterke drank en likeur waren goed afgedekt. Maar die subsidie was geen weggegooid geld voor een eenmalige gebeurtenis geweest. In het gesprek met de Burgemeester wees de voorganger hem er op dat een etablissement waar alcohol geschonken wordt aan hetzelfde plein waar ook een gebedshuis staat bijzonder ongebruikelijk is, en ook door de godsdienstige wetten verboden wordt. De Burgemeester handelde meteen. Hij wist in een kort maar goed gesprek de eigenaar van Wildschut zo ver te krijgen dat er tegenover het nieuwe gebedshuis van af de eerste dag geen alcohol meer geschonken zou worden.

Later was er een keuken aan het gebedshuis vastgebouwd, wat jammer was van de tuin achter het gebouw. Maar het verdwijnen van die tuin was onvermijdelijk. De waardigheid van een voorganger belet het hem om tussen de dagelijkse gebeden steeds met zijn gevolg de straat te moeten oversteken voor spijs en drank. Toen die keuken aan het gebedshuis er eenmaal was, werd het beleid van Wildschut om aan bezoekers geen verboden dranken meer te serveren, toch maar voortgezet. Die maatregel paste immers in de toen nog recente wetgeving over het respect dat aan godsdiensten verschuldigd is. Er waren bovendien immers uitwijkmogelijkheden genoeg. Ja, toen nog wel.

Wie herinnert zich de volgende stap niet. Het Eigen Huis, boven en naast het gebedshuis, werd ambtswoning van de voorganger en zijn staf. Er werden een sportzaal en een dojo ingericht waar de jongemannen die de voorganger omringden konden trainen. De Samenwerking heeft de verbouwing nog betaald, op voorwaarde dat het einde nu bereikt was, en het bezit van de Samenwerking verder onaangetast zou blijven. De Wijkcommissaris voor Culturele Diversiteit wilde dat wel toezeggen, maar voor een periode van ten hoogste tien jaar. De voorganger meende dat hij niet bevoegd was zulke toezeggingen te doen. Heel de aarde behoort aan God, legde hij uit.

Er was niet veel keus: zulke toezeggingen werden goed genoeg bevonden. Bovendien beschikte de Wijkcommissaris over een verklaring van de kerken in Oud-Zuid, die het diversiteitsbeleid van de Wijkcommissaris volledig steunden. Het was erg jammer dat de Ledenraad van de Samenwerking geen toestemming had weten te krijgen van de Wijkcommissaris van Openbare Orde om deze kwestie op haar agenda te zetten. Maar Openbare Orde had het sterk afgeraden deze kwestie te agenderen, ‘om erger te voorkomen’. Zoals gebruikelijk was dat advies vrijwillig opgevolgd.

Maar nu. Ook de voorzitter zijn eigen huis uit. Nu ja, er werd voor opvang gezorgd. Net als de andere leden van de Samenwerking die hun huis ter beschikking van de culturele diversiteit hadden moeten stellen, mocht hij met zijn vrouw en drie kinderen in een van de kamertjes van Huize Lydia verblijven. Hij zou niet verplicht worden daar nog logé’s ingekwartierd te krijgen. De noodzaak af en toe iemand in te kwartieren was goed verklaarbaar, want Lydia telde nu eenmaal minder kamers dan er huizen geweest waren binnen het bezit van de Samenwerking. Toch werd dat inkwartieren meestal wel als overlast ervaren. Hij was in ieder geval blij dat het hem niet overkwam.

Kijk, dat gebedshuis was meteen bij de opening al een groot succes gebleken. Van heinde en verre stroomden gelovigen toe, en al snel werden er, behalve de dagelijkse gebedsdiensten, ook lessen en colleges godgeleerdheid en recht gegeven, eerst nog in het gebedshuis zelf maar al spoedig in de voormalige school aan de andere kant van de straat. Die ‘Beatrix Madrassa’ werd destijds nog geopend door een kleinzoon van Beatrix, die tot het ware geloof was overgegaan. De Madrassa was, zoals iedereen die de buurt kent begrijpen zal, gevestigd in de oude Beatrixschool. Van MULO naar Madrassa. De vooruitgang is niet te stuiten. Zeker niet als zij geleidelijk voortschrijdt. Toch werden de problemen nu ineens veel groter. De docenten van de Madrassa konden natuurlijk wel in de bejaardenwoningen in de voormalige Beatrixschool gehuisvest worden, dat was het probleem niet, maar de studenten? Waar moesten die heen?

Heel lang was het zo geweest dat de helft van de vrijkomende huizen toch nog voor de leden van de Samenwerking ter beschikking kwam. Die moesten dan wel in een gesprek met een ambtenaar van Culturele Diversiteit en een ambtenaar van Openbare Orde gescreend worden, en misschien ook wel door verder geheime Veiligheidsdiensten, want ze kwamen natuurlijk wel midden tussen studenten en docenten van de madrassa te wonen. Wat kleding betreft, schiep dat natuurlijk verplichtingen maar die waren duidelijk. Ook mochten er geen affiches met ongepaste afbeeldingen aan de ramen bevestigd worden, of schilderijen in huis worden opgehangen waar te veel bloot op stond wanneer dat van buiten zichtbaar was. Het was wel toegestaan kranten te lezen waar cartoons in stonden, maar het was niet toegestaan een abonnement op zo’n krant te nemen. De vrijheid van meningsuiting werd immers geheel onverkort gegarandeerd. Maar het zou niet goed zijn wanneer er per ongeluk zo’n krant op een verkeerd adres bezorgd werd, en de cartoons plotseling bij de madrassa-studenten terecht zouden komen: een vanwege de leeftijd licht ontvlambaar volkje!

De regeling waarbij de helft van de huizen studentenwoningen moesten worden voor de madrassa-leerlingen had tot veel protest geleid onder de jongere leden. Jarenlang hadden die de (bescheiden) contributie betaald, en, belangrijker nog, hoop gekoesterd, en nu werden hun kansen ineens gehalveerd, terwijl de druk op de huizenmarkt toch al zo groot was. Dat het plantsoen van de Harmoniehof geasfalteerd werd, om er een parkeerplaats van te maken voor de bezoekers van het gebedshuis, was natuurlijk ook een teleurstelling geweest, maar niemand was verplicht de hele dag naar buiten naar het asfalt te kijken. Daar was over heen te komen. Spijtiger was dat de kans om in een van de huizen van de Samenwerking gehuisvest te worden, drastisch was afgenomen, maar qua smartelijkheid werd dat volgens het bestuur gecompenseerd doordat de aantrekkelijkheid van die mogelijkheid even sterk was verminderd.

En ja, er was op een gegeven moment ook nog een maatregel afgekondigd dat wie als student zijn studie aan de Beatrix Madrassa wist af te ronden, zijn studentenwoning niet hoefde te verlaten. Sterker nog, de woning werd dan op kosten van de eigenaar opgeknapt en weer geschikt gemaakt voor gezinsbewoning. Daar had de ledenraad wel lang over moeten discussiëren, maar de vertegenwoordiger van de Wijkcommissaris voor Diversiteit, die bij uitzondering de vergadering had mogen bijwonen had de meerderheid van de leden toch weten te overtuigen. Het effect dat de buurt op die manier langzaam volliep met afgestudeerde voorgangers en je er steeds minder gewone mensen tegen kwam, werd lang niet door iedereen gewaardeerd, maar er was natuurlijk weinig aan te doen. En ja, bent u wel eens een gewoon mens tegengekomen? En hoe beviel dat?

Toen kwam de Grote Ommekeer, een reeks van wetswijzigingen die Nederland fundamenteel hebben veranderd. De eerste wetswijziging betrof politieke partijen die respectloos jegens religie waren, of rassistisch. Die werden verboden door een speciaal daartoe ingesteld Hof van Ommekeer. Wie iets met zo’n partij te maken had, verloor uiteraard zijn stemrecht. De tweede stap, en die was voor de Samenwerking relevant, was de nieuwe wet op verenigingen. Vrijheid van vereniging werd als vanouds gegarandeerd, maar om als rechtspersoon te mogen optreden, diende een vereniging voldoende divers te zijn. Het aanhouden van een bankrekening of het bezitten van onroerend goed kon niet worden toegestaan aan verenigingen die niet voldeden aan de wettelijke diversiteitseisen.

Eigenlijk vond iedereen dat wel redelijk, maar niemand had voorzien hoe de rechter deze wet uit zou leggen. De diversiteit werd getoetst over het gehele ledenbestand sinds het begin van de 21ste eeuw, dus eigenlijk deels met terugwerkende kracht. Beroep op bijzondere omstandigheden werd als rassistisch en respectloos gezien, en was dan ook niet mogelijk. Iedereen begreep dat dit redelijk was, anders zou een vereniging door het haastig inschrijven van een handjevol papieren leden zichzelf divers kunnen proberen te verklaren zonder dat werkelijk te zijn. Nee, de historische reële werkelijkheid diende bij de diversiteitsverklaringen betrokken te worden.

Daar kwam nog een probleem bij. De gehele Mozartkade, tegenover de Reinier Vinkeleskade, was afgebrand. Het was haast wel zeker brandstichting, maar niemand wist er het fijne van. Er zou een rabbijn gewoond hebben. De madrassa-studenten hadden zich al vaker afgevraagd of het zo dicht op elkaar wonen van aanhangers van verschillende godsdiensten wel te rijmen was met het respect dat iedere godsdienst verdient, zeker daar waar het rabbijnen betreft. Maar goed, dat probleem was nu opgelost, en wat nu te doen met de vrijgekomen grond? Het Bestuur van de Samenwerking wilde die wel kopen, en er Samenwerkingswoningen neerzetten, ook wanneer die deels of grotendeels naar de Madrassa-studenten zouden gaan, want dit zou het Bestuur de gelegenheid geven om op een constructieve wijze haar respect voor religies te laten zien.

Het Madrassa-bestuur had daarentegen andere plannen: er moest daar een tweede gebedshuis komen, want de groenstrook van de Apollolaan kon dan heel goed door de bezoekers als parkeerplaats gebruikt worden. Ook was het Madrassa-bestuur van oordeel dat de gelegenheid aangegrepen moest worden om de straatnamen in die omgeving aan te passen aan de nieuwe diversiteitsregels. De wat strengere voorgangers zijn zoals bekend van mening dat wie naar muziek luistert, op de Laatste Dag vloeibaar lood in zijn oren gegoten zal krijgen. Daarom kon eerbetoon aan een musicus als Mozart door een kade naar hem te vernoemen waar een gebedshuis gevestigd zou worden, toch eigenlijk niet onbeperkt getolereerd worden. Ook een heidense afgod, Apollo, was als naamgever aan een straat waar een gebedshuis zou komen te staan toch bepaald een ongelukkige keuze.

Hoe het ook zij, Bestuur en Ledenraad van de Samenwerking hadden op advies van de Wijkcommissaris voor Diversiteit de aanwijzing de coöperatie wegens onvoldoende diversiteit op te heffen uiteindelijk geaccepteerd. Eigenlijk was het natuurlijk geen aanwijzing geweest de organisatie op te heffen, want de vrijheid van vereniging mocht niet worden aangetast, die werd door de grondwet gegarandeerd. Het ging in feite alleen om een aanwijzing om vanaf dit moment zonder bezit van onroerend goed of een bankrekening verder te gaan. Er waren leden die een kelder aan de Amstel gehuurd hadden, en van daaruit de Vereniging hadden willen voortzetten, maar dat was wettelijk niet mogelijk, de nieuwe club was immers niet voldoende divers. De laatste woningen werden nu maar ontruimd en aan het madrassa-bestuur ter beschikking gesteld. Doorgaan was in theorie natuurlijk heel goed mogelijk geweest, de vrijheid van vereniging was immers niet opgeheven. Maar in de praktijk zou het waarschijnlijk gewoon niet lukken. Het deed de voorzitter pijn. Het einde van zijn voorzitterschap. Het einde van een trotse organisatie die meer dan honderd jaar bestaan had.
Met lood in de schoenen was de voorzitter de werkkamer van de notaris binnengestapt. De voorzitter van het madrassabestuur was er al. Het was een korte plechtigheid. De meeste tijd was nog heengegaan met het controleren van de diversiteitsverklaring van het notariskantoor zelf. Daarna in de motregen alleen naar huis. De rest van het Bestuur was al afgetreden. Gelukkig was het niet ver. Vanaf de toren op het Roelof Hartplein klonk de oproep tot het nachtgebed. Wie was die Roelof Hart in godsnaam ook weer geweest? Kon die naam nog wel? Ach, het was gelukkig niet meer aan hem om daar over te vergaderen.

Hans Jansen

website

(Uit: Els van Eijden & Wilma Hoeflaken, Samenwerking 100 jaar: Verhalen van schrijvende bewoners, Amsterdam 2008, pp. 55-59.)