Enig licht in de duisternis

Sommigen die de dingen vanuit het perspectief van Wilders zien, vinden het moeilijk te begrijpen, dat hij de stekker eruit trekt, juist nu de euro kopje onder dreigt te gaan, juist nu hij iets zou kunnen binnen halen voor zijn partij en degenen die hij vertegenwoordigt. In dit onbegrip klinkt ook iets van teleurstelling door. Blijkbaar hadden zij anders verwacht. Misschien hadden ze op meer gehoopt. Wat dat dan ook had mogen zijn.

Toch is Wilders' gedrag heel consequent, en daardoor ook heel voorspelbaar. In al zijn
onbetrouwbaarheid, een kwalificatie die met name het CDA in de mond heeft genomen om de stap terug van de gedoger te typeren. Het optreden van Wilders en zijn partij wordt onder meer bepaald door rancune. Rancune in een ruime en in een meer besloten context.

Om met dit laatste te beginnen. De CDA zegde vrijdag het vertrouwen op in de PVV met wie ze in de Provinciale Staten in Limburg samen met de VVD een coalitie vormde. Dat schoot Wilders in het verkeerde keelgat. ‘Oude regentenpolitiek’, twitterde hij. En de volgende dag verliet hij het Catshuis, zette daarmee een punt achter de onderhandelingen met VVD en CDA over noodzakelijke bezuinigingen, en blies daarmee ook de gedoogconstructie met deze partijen op. Onmiddellijk na de verklaring van Rutte over mogelijke verkiezingen startte Wilders ten overstaan van verzamelde journalisten zijn verkiezingsretoriek met uitspraken als: Wij accepteren niet dat de ouderen in Nederland in hun portemonnee moeten betalen voor de onzinnige Brusselse eisen. En: Wij willen niet onze AOW ‘ers laten bloeden voor Brussel. Ressentiment in brede zin is dat. Populistische partijen als de PVV komen nooit met oplossingen. Het zijn tegenpartijen. Ze zijn ergens tegen. Tegen de dictaten uit Brussel. Tegen Europa. Tegen de Islam. Tegen de linkse elite. Tegen de Groenen. Tegen Kunst. Tegen buitenlandse cultuur. Eigenlijk tegen alle geїnstitutionaliseerde politiek. Rancune zoekt nu eenmaal problemen, geen oplossingen. De PPV heeft er ook moeite mee een partij te vormen en ziet zichzelf liever als een beweging. Een partij is al te veel een institutionele organisatie. Voorlopig heeft de PVV deze paradox opgelost door één man alle touwtjes in handen te geven.

Het ressentiment van populistische partijen projecteert geen andere of betere maatschappij in de toekomst maar verwijst steeds naar een utopie in het verleden die als zodanig nooit heeft bestaan. Vanuit dat beeld, vanuit die schone schijn worden vijanden in het leven geroepen die de problemen van deze tijd veroorzaakt hebben en belichamen. Verdachtmakingen en beschuldigingen zijn dan snel gevonden. En een mogelijk complot is dan zo bedacht, zoals een bezoek van de president van Turkije en de koningin van Nederland aan Maastricht, alleen maar georganiseerd om verdeeldheid te zaaien in de PVV aldaar en de coalitie tussen PVV, CDA en VVD in de provinciale Staten van Limburg onder druk te zetten. Waarom anders een staatsiebezoek juist aan Maastricht?

Het kan ook eigenlijk niet anders, en dat gold ook voor de SP in de negentiger jaren: een populistische partij heeft iets tegenstrijdigs. Ze wil ‘het volk’ op een heel directe manier vertegenwoordigen, maar behalve van de illusie dat dit zou kunnen via digitale platformen, referenda, al of niet digitale meldpunten en boodschapjes van 140 tekens, moet ze zich toch bedienen van de stembus en beproefde democratische instrumenten die niet een directe democratie dienen maar een indirecte democratie van representatie. En dan is het heel erg moeilijk om echte verantwoordelijkheid te nemen in zogenaamde instituties waarvan je het elitaire karakter eigenlijk niet kunt pruimen. Dan ga je liever voor het zingen de kerk uit dan dat je met je partners iets creëert waar je dan ook verder achter moet gaan staan. Nee, liever geen zorg dragen voor iets nieuws dat ongetwijfeld niet perfect is maar liever weer terugvallen op het uitdragen van de eigen verontwaardiging en het baden in slachtoffergevoelens. Wat jammer toch! Want dat streven naar een zo direct mogelijke democratie blijft natuurlijk een ongelooflijk geweldige uitdaging.