Terwijl Christenen Pasen vieren wacht Egyptische Kopten een toekomst vol onderdrukking

door Lydia Khalil 

Dit artikel verscheen op 5 april 2012 in dagblad The Australian. 

Vertaling: Kees Bakhuyzen, HoeiBoei

Terwijl de meeste christenen zich voorbereiden op een vredige viering van het Paasfeest temidden van hun familie, gaan Egyptische Kopten, de grootste christelijke minderheid in het Midden-Oosten, de Paasperiode in met angst en beven. Met het recente verlies van hun patriarch, Paus Shenouda III van Alexandrië, en de roerige politieke overgang in Egypte die wordt gedomineerd door islamistische partijen, worden christenen in Egypte meer dan ooit bedreigd. 

De revolutie van vorig jaar beloofde de komst van een nieuw Egypte, maar voor de Koptische christenen lijkt dat een Egypte dat hen buitensluit. De Kopten vormen een van de oudste christelijke gemeenschappen ter wereld en ze hebben altijd een belangrijk aandeel gehad in de Egyptische maatschappij. Maar sinds de opkomst van islamistische krachten in de jaren ’70, hebben ze hun aanzien in de Egyptische maatschappij zien afnemen. 

Evenals veel andere Egyptenaren, werden Kopten onder opeenvolgende autoritaire militaire regimes sinds Gamal Abdel Nasser geconfronteerd met werkloosheid, gebrek aan kansen en onderdrukking door de overheid, maar ze werden ook geconfronteerd met de extra last van semi-goedgekeurde en groeiende discriminatie die merkbaar was in alle sectoren van de Egyptische maatschappij en binnen veel van haar organen. 

Ook al zijn er veel succesvolle Kopten in hogere beroepsgroepen en veel welvarende Koptische families, het valt niet te ontkennen dat er een groeiende trend binnen Egypte was en is die uitermate vijandig staat tegenover de Kopten. Koptische studenten stuiten met de regelmaat van de klok op discriminatie op de Egyptische universiteiten, Koptische sollicitanten worden vaak over het hoofd gezien omdat de voorkeur uitgaat naar moslims, en binnen het staatsapparaat werken Kopten zich nauwelijks op tot gezaghebbende posities, met name binnen de groeiende veiligheidsdiensten. Koptische bedrijven en gebedsplaatsen worden regelmatig aangevallen. 

De Egyptische maatschappij is in haar geheel veel meer gesegregeerd geraakt met minder vriendschapsbanden tussen moslimfamilies en Koptische families.

Tijdens het revolutionaire proces vorig jaar, speelden veel Kopten een vroege en actieve rol, ondanks het feit dat

de officiële kerkhiërarchie  zich niet direct voegde bij de stemmen die riepen om het omverwerpen van Hosni Moebarak, maar dit pas deden toen het onvermijdelijk werd. Evenals de meeste andere Egyptenaren, waren de Kopten ontevreden over wat er van Egypte was geworden en verlangden ze naar een betere samenleving. Er was echter ook verzet tegen dit gevoel. Hoewel de Kopten onder Moebarak net zo veel, zo niet meer, leden dan hun Moslim landgenoten, was er een algemene houding binnen de gemeenschap, waar men liever met een bekende dan een onbekende vijand te maken had. Moebarak, zo beweerden sommigen, hield in ieder geval de Islamisten onder controle door hen geen gelegenheid te geven openlijk deel te nemen aan het politieke leven, en de veiligheidsdiensten voerden een actief beleid gericht op het vervolgen en gevangenzetten van Islamisten.

Egyptische Salafisten

Hierbij werd echter niet vermeld dat het Moebarak-regime een slim sectarisch spelletje speelde om aan de macht te blijven. Ondanks het optreden van de veiligheidsdiensten tegen radicale islamisten, namen gewelddadige aanvallen op Kopten niet af. 

Moebarak speelde ook een kat en muis spel met de groeiende groep Egyptische Salafisten die vaak propageerden dat Kopten officieel gedegradeerd moesten worden tot tweederangs burgers die als dhimmi bescherming zouden genieten onder islamitische wetgeving. Zo lang ze niet zouden aansturen op de omverwerping van het Moebarak regime, hadden de Salafisten de vrijheid aanhangers en enorme geldbedragen uit de golfstaten te werven. 

Terwijl hij radicale islamisten de ruimte gaf binnen te dringen in Egyptische overheidsapparaten, wierp Moebarak zichzelf ook op als de enige macht die in staat was de veiligheid van de Kopten te garanderen. Daarbij wordt makkelijk vergeten dat het Moebarak-regime ieder mogelijk seculier politiek verzet genadeloos de kop indrukte. 

Het was deze erfenis die aan de basis ligt van de kwetsbare positie van de Kopten vandaag de dag. De langdurige manipulatie van de Egyptische maatschappij door opeenvolgende autoritaire regimes met het oog op  het behouden van de macht, heeft de Egyptische maatschappij verdeeld en Kopten weggedrukt uit het alledaagse leven. 

Het leek of Moebarak’s voorspelling uitkwam na de revolutie. De eenheid onder moslims en christenen zoals die te zien was geweest tijdens de demonstraties, waar chistelijke demonstranten moslims tijdens het gebed omcirkelden en beschermden, en vice versa, werd vervangen door de Maspero-massamoord bij de Hoge Raad van het Leger, toen Egyptische militairen het vuur openden op vredelievend demonstrerende Kopten, waarbij 28 doden vielen, waarna de Egyptische bevolking via de staatstelevisie werd opgeroepen om zich bij de militairen te voegen om met hen te vechten en de gewelddadige Koptische hordes terug te dringen.

Koptische afbeelding

Kopten raakten nog beduchter toen Salafistische partijen, die zich duidelijk vijandiger opstelden tegenover Kopten, net zoveel zetels wonnen als de Moslimbroederschap.  

Terwijl de Vrijheid- en Rechtvaardigheidspartij van de Broederschap herhaaldelijk en publiekelijk heeft verzekerd dat het de rechten van christelijke minderheden in Egypte in ere zal houden, ontbreekt een mededeling dienaangaande van de Salafistische partijen. In plaats van een meer seculiere macht om tegenwicht te bieden aan de Broederschap, wordt Egypte in de richting getrokken van meer conservatief-Islamistische posities. 

De Maspero-massamoord vormde een keerpunt in de gedachtegang van veel Kopten. Na deze gebeurtenis was er een enorme stijging te zien in de asielaanvragen op religieuze gronden bij Amerikaanse, Australische en Europese ambassades. De afgelopen 15 tot 20 jaar zijn Kopten Egypte gestaag blijven ontvluchten. Na de revolutie zijn ten minste 100.000 Kopten weggevlucht uit Egypte. Vaak zijn het de hoogopgeleiden, wat resulteert in een Koptische ‘brain drain’ en het wegvallen van een belangrijke groep binnen de Koptische gemeenschap die de mogelijkheid zou bieden de bredere gemeenschap te vertegenwoordigen. 

Het was een extra klap voor de Koptische gemeenschap toen hun geliefde patriarch en leider, Paus Shenouda III, op 17 maart van dit jaar overleed. De openbare uiting van rouw volgend op zijn overlijden onder niet alleen de Koptische gemeenschap, maar in alle lagen van de Egyptische bevolking, zelfs onder Islamisten, was overweldigend en oprecht. Hij was een uitermate gerespecteerd figuur die wist te navigeren in de moeilijke politieke wateren, afwisselend samenwerkend met het Moebarak-regime, danwel een uitdagende houding aannemend, in een poging zijn kudde te beschermen.

Paus Shenouda III

Nu Paus Shenouda is weggevallen, en een volgende patriarch waarschijnlijk pas over enkele maanden zal worden gekozen, hebben de Kopten geen leider en wie er ook als nieuwe leider naar voren komt, hij zal waarschijnlijk de enorme ervaring missen die Paus Shenouda ten toon wist te spreiden. Er bevinden zich maar zeven Kopten in het parlement, en vijf daarvan zijn benoemd door de militaire raad. De seculiere of liberale partijen waar de Kopten zich logischerwijs toe voelen aangetrokken, hebben ook een te kleine vertegenwoordiging. 

De politieke overgang in Egypte is in hevige beroering. Voor mei zijn presidentiële verkiezingen gepland, maar het is onwaarschijnlijk dat voor die datum een grondwet kan worden opgesteld, waardoor de macht van de president niet duidelijk is afgebakend. Van de acht presidentiële kandidaten komt de helft van Islamistische partijen. Afgezien van het voormalige hoofd van de Arabische Liga, Amr Moussa, hebben de andere niet-Islamistische kandidaten weinig kans van slagen, aldus de laatste polls. 

Nu de Moslimbroederschap officieel een kandidaat naar voren heeft geschoven voor de presidentsverkiezingen, na beloofd te hebben dit niet te doen, is de volledige islamistische dominantie van de Egyptische politiek bijna verzekerd. Als er geen kracht opstaat om tegenwicht te bieden aan de islamistische partijen die de weg banen voor veranderingen, zullen de Kopten geen plek voor zichzelf vinden in het nieuwe Egypte. 

Lydia Khalil is als gastonderzoeker verbonden aan het Australian Strategic Policy Institute.