Superieure beschaving: Update

Update

Ruim drie jaar geleden verscheen onderstaand stuk op Hoeiboei. De reacties illustreerden niet alleen hoezeer dit onderwerp leeft onder lezers; ze illustreerden vooral hoe iedereen zich heeft ingegraven in zijn eigen argumentatie.

Ik ben bang dat die tweedeling nog steeds even hevig is, al ben ik er tevens van overtuigd dat er steeds meer mensen komen die inzien dat ik gelijk had en heb – langzaamaan, dat wel, maar alle winst is meegenomen. Het gaat hier om iets essentieels; het gaat om de strijd van de ontwikkeling en de mogelijkheid tot progressie tegenover barbarisme, (staats)terreur en onderdrukking. Natuurlijk is er kritiek mogelijk op de westerse maatschappij en die kritiek zal mogelijk in veel gevallen een kern van waarheid bevatten, maar in het feit dat die kritiek mogelijk is ligt precies de kern van de zaak. Het Westen heeft dat zelfreinigende vermogen – ook hier geldt: vraagtekens bij enzerzijds de effectiviteit en anderzijds de volledige toepassing van die vrijheid zijn legitiem – zonder hetwelk vooruitgang onmogelijk is.

Is onderstaande tekst nog actueel? Ja, dat is hij zeker, afgezien misschien van de voorbeelden. Maar sla een willekeurige krant open, bekijk een willekeurige nieuwsrubriek en je treft voldoende nieuwe voorbeelden. Het China van 2009 waarin de massaslachting in 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede (die naam alleen al) officieel nog steeds niet genoemd mag worden (terwijl anderzijds het vreemde feit zich voordoet dat de autoriteiten beweren dat ingrijpen noodzakelijk was om de orde te handhaven). Je moet er in welk westers land dan ook eens mee aan durven komen.

De Sydney Morning Herald van gisteren bevat een artikel over Iran, waarin de onlangs vrijgelaten Amerikaans-Iraanse journaliste Roxana Saberi vertelt hoe zij vele gewetensgevangenen moest achterlaten in de Evin gevangenis in Teheran, “velen onder hen vrouwen, studenten en vakbondsactivisten, onderzoekers en academici die alleen gevangen zijn gezet omdat ze vreedzaam streden voor het recht op vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering en religie.”

Het zijn slechts twee voorbeelden, maar de lijst is eindeloos. Laat ik maar zwijgen over Noord-Korea. En kom alsjeblieft niet opnieuw aanzetten met die uitgemolken koe Guantanamo of Abu Ghraib; iedereen die wil blijven hameren op de gruweldaden van de Amerikanen in de meest notoire gevangenis in Bagdad raad ik aan eens een paar hoofdstukken te lezen uit Muqtada al-Sadr and the Shia insurgency in Iraq van Patrick Cockburn – een van de vele boeken waarin je werkelijk struikelt over de lijken, de executies, het bloed, de uitwerpselen en de allesdoordringende stank van Abu Ghraib ten tijde van Saddam.

Sta ik nog altijd achter deze tekst van drie jaar terug en wil ik dezelfde titel handhaven? Het antwoord op beide vragen is een volmondig ‘ja’. Eerste uitgangspunt is mijn persoonlijke situatie; het feit dat ik als homosexuele man openlijk samen kan wonen met mijn partner, zonder dat wie dan ook zich daar druk over maakt - iets wat inmiddels zelfs in de zo geminachte Nederlandse ‘bible belt’ meer en meer wordt geaccepteerd. Natuurlijk, ook daar is nog wel wat werk aan de winkel, maar toch. Kom er eens om in willekeurig welk land ik hierboven heb bekritiseerd. Maar het gaat niet om mijzelf, het gaat om iets veel groters en essentiëlers. Het gaat om menselijke waardigheid, om openheid, om eerlijkheid en om gelijkheid. Ik kan het niet genoeg benadrukken; op al deze terreinen kan ook het Westen nog altijd een en ander leren. Maar grosso modo is de situatie veel beter dan in – ik noem ze nog maar eens – Noord-Korea, China, Iran, Egypte, Lybie, Cuba, etc. En daarom is en blijft de westerse maatschappij superieur.

Kees Bakhuyzen
(14.6.2009)

Superieure beschaving

Voor iedereen die ogen in zijn kop heeft en daarbij een stel hersens dat naar we mogen aannemen op normale wijze functioneert, moet het zonneklaar zijn dat de westerse beschaving superieur is aan andere beschavingen. Niet dat andere beschavingen niet interessant zouden zijn en dat we er niets van zouden kunnen leren. Maar het gaat mij om de som der delen en dan kan ik tot geen andere conclusie komen. We hebben er een aantal eeuwen over gedaan, er is soms hard voor gevochten en er mag zeker de nodige kritiek op worden geuit, maar toch. Met name sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft de westerse maatschappij zich ontwikkeld tot een samenleving waarin de hoogste mate van individuele vrijheid ooit is bereikt, zowel op materieel als op niet-materieel gebied. Ik ben althans erg blij dat ik alle muziek kan beluisteren die ik maar wil, van Bowie en Lou Reed tot Gansta rap of wat dan ook, zonder dat er iemand is die dat verbiedt op grond van 'decadentie' of 'godslasterlijk materiaal'. Ook ben ik erg blij dat ik in elke redelijk ontwikkelde boekwinkel Plato, Schopenhauer of Nietzsche kan kopen, auteurs die al in 1923 door Lenin in het socialistische Sovjetparadijs werden verboden. Ik lees graag Nabokov, Houellebecq en Céline. Je zult ze in Cuba, Noord-Korea, Iran, China of welke heilstaat dan ook niet aantreffen. Een andere favoriet, de Egyptische schrijver Naguib Mahfouz, werd in eigen land geconfronteerd met zowel censuur als herhaalde bedreigingen uit fundamentalistische hoek. En dan doe ik nog maar een hele kleine greep.

Maar er is iets vreemds aan de hand met dat begrip 'superieure beschaving'. Werp het roekeloos in de strijd op een feestje vol weldenkende jonge en oudere jongeren en pek en veren zijn je deel. Wat dat betreft is er weinig tot geen verschil tussen Amsterdam en Sydney. 'Nee maar, ik wist niet dat jij zo conservatíef was, wie ben jij dan wel om er zulke arrogánte gedachten op na te houden, als witte man van middelbare leeftijd nog wel? Helemaal fout!' Nee, stel je voor, je komt op voor vrijheid van meningsuiting, voor het in alle vrijheid beleven van je religie, voor de gelijkheid van man en vrouw en voor de gelijkheid van ieder individu, ongeacht sexuele geaardheid? Hoe dúrf je!

Nou is dit een enorme open deur, ik weet het, maar desalniettemin is het toch prettig er soms even bij stil te staan. Niet alleen omdat ik vrees dat we over het hoogtepunt heen zijn, dat we het moment naderen waarop het inleveren gaat beginnen. Dat komt niet alleen door de 'Deense cartoonkwestie'. Met bewindslieden als Peijs, Van Ardenne en Van der Hoeven heb je geen cartoonkwestie meer nodig, die leveren zo hup een twee drie alles weer in waarvoor decennia lang is gestreden. En als zij er niet zijn, hebben we wel een Mohammed Rabbae of een Fatima Elatik, die een roman dan wel toneelstuk willen verbieden omdat die kwetsend zouden zijn voor een bepaalde bevolkingsgroep. Nee, het komt ook omdat je soms, binnen het tijdsbestek van een paar dagen, wordt geconfronteerd met dermate bizarre openbaringen in samenlevingen die volgens de weldenkende meute net zo 'superieur' zijn als de westerse dat je het idee krijgt de wereld van Kafka te zijn binnengetreden.

De zaak van de Afghaanse bekeerling Abdul Rahman is inmiddels voldoende bekend. Gevreesd moet worden dat deze man evenals Rushdie permanente bewaking nodig heeft als hem wordt toegestaan terug te keren naar het Westen. De doodstraf kan hem volgens het allerheiligste gezag in Afghanistan niet meer ontgaan en als de autoriteiten het niet doen, dan zal een woedende meute hem wel even in stukken scheuren. Alsof dat nog niet genoeg was, las ik dat onlangs in Algerije een wet is aangenomen die het moslims verbiedt zich tot een andere religie te bekeren.

Zoals bekend zijn er bepaalde Afrikaanse landen waar jonge meisjes worden besneden opdat ze nooit genoegen zullen beleven aan sexueel verkeer. Het idee dat ik daar als 'witte man van middelbare leeftijd' iets over zou zeggen! Nee, dat bepalen die meisjes zelf wel! Natuurlijk, in vol conclaaf overweegt de twaalfjarige na het afwegen van alle voors en tegens dat ze er toch niet zoveel in ziet als oma met haar roestige mesje aan de slag gaat. Het is prettig dat deze praktijken in de westerse samenleving an sich niet voorkomen en het is uitermate treurig dat het via migranten wel zijn weg weet te vinden in het Westen, waar het ook nog eens laf door de vingers wordt gezien, evenals eerwraak, we hebben tenslotte te zwijgen daar waar het andere culturen betreft, die verdienen alleen maar respect. Het Westen superieur? Hoe dúrf je?

Maar het is niet alleen de islamitische wereld. De socialistische paradijzen, voorzover nog resterend, tonen ook zo nu en dan welke meesters ze zijn in superioriteit. Daar hebben we ten eerste de compleet gestoorde, maar tegelijkertijd uitermate berekenende Kim Jong Il van Noord-Korea, die atoomproeven uitvoert op zijn eigen bevolking. Als je achternicht zich schuldig heeft gemaakt aan 'contrarevolutionaire activiteiten' ben je natuurlijk voor het leven verdacht en verdien je niet beter. Goed, misschien een dieet van gras en stro, maar verder heb je toch echt je bek te houden tenzij daaruit lofuitingen vloeien richting het adres van de grote leider (al jaren dood, maar nog altijd officieel staatshoofd) en zijn zoon.

Maar ook in het naburige communistische paradijs gaat het er fijn aan toe. Er mag het nodige zijn verbeterd sinds de hoogtijdagen van de Culturele revolutie, maar de geest van grote roerganger Mao, held van weldenkend links in de jaren '60 en '70, tiert nog welig rond in China. Onlangs kreeg ik een krantje aangereikt van een Chinese dissidentenbeweging. Dat was me nog eens een systeem. Contrarevolutionair? Hup, je kop in een emmer stront, net zo lang totdat je, tussen de drollen door naar lucht happend, de naam kon sputteren van een andere contrarevolutionair. Verleden tijd? Ach, er stond ook een foto in van een massa-executie in een voetbalstadion, anno 2000, bijgewoond door enkele tienduizenden toeschouwers. Het is zondag en je wilt wat, zo zullen we maar zeggen. Dan heb ik het nog niet over de martelingen, moorden, in hechtenisneming zonder vorm van proces, etc. die in een veelvoud aan landen plaatsvinden. Natuurlijk, we worden dagelijks bericht over Guatanamo Bay en die evil Americans, maar over de veel verderstrekkende praktijken in menige heilstaat blijft het meestal opvallend stil. Kies een willekeurig land, ik noem Iran, China of het nog immer geliefde Cuba, ga naar Google en zoek op human rights, u vindt er een zee aan informatie.

Maar nee, superieure beschaving? Hoe dúrf je! Als iemand mij een westers land kan noemen waar de autoriteiten iemand met de doodstraf hebben bedreigd omdat hij zich bekeerd heeft tot een andere religie, ik hoor het graag. Als iemand mij een westers land kan noemen waar de beledigde bevolking onder goedkeuring van de autoriteiten de ambassade van andere landen in de fik steekt, zeg het mij. Ook als iemand mij een westers land kan noemen waar de bevolking via een dieet van gras wordt uitgehongerd terwijl de familie van staasvijanden tot in de derde graad in goelags wordt gestopt, of landen waar de hele familie gezellig met elkaar aanschouwt hoe staatsvijandige elementen worden neergeknald, zeg het mij en ik zal met het hoofd diep gebogen van schaamte mijn meerdere in u erkennen en toegeven dat ik helemaal fout zat met mijn bewering dat de westerse beschaving superieur is.

Tot dat nieuws mij bereikt heb ik echter maar één motto: De westerse beschaving is superieur. Punt uit.

Kees Bakhuyzen
(3 april 2006)

Eerdere reacties hierr.