Heerlijk Helder- Holleeder of Hauer?

In mijn stukje Gouden kalveren en ander snoepgoed (van 10 oktober jl.) schreef ik over de dominantie van vrouwenrollen en – films en het gebrek aan mannelijke hoofdrollen op het Utrechts filmfestival, tenzij in mannenroedels, “zoals in komende testosteronfilms als Nova Zembla en De Heinekenontvoering”. De laatste is op 10 oktober in premiѐre gegaan en draait sinds afgelopen donderdag in de bioscopen. Daar konden de ontvoerders, al of niet vanuit de gevangenis, geen stokje meer voor steken. In een kort geding op donderdag 20 oktober vroeg Willem Holleeder bij monde van zijn advocaten de film in kwestie te verbieden, omdat hij – bij vertoning – imagoschade zou lijden. Zijn persoon zou als een sadist worden afgeschilderd. En daarin herkende Holleeder alias de Neus zich

absoluut niet. Stijn Franken en Diewke Levinson, de advocaten van H. (de avond daarvoor werd in De wereld draait door de vloer aangeveegd met hun argumenten), preciseerden hun aanklacht op de zitting enigszins: voorkomen van reputatieschade zou belachelijk zijn; hun cliënt wilde voorkomen dat het bioscooppubliek straks feit en fictie door elkaar zou halen. Een heel nobel argument. In feite komt de figuur van Holleeder helemaal niet voor in de film. Het personage Rem Hubrechts(mooie rol van Reinout Scholten van Asschat) is bedacht op basis van de werkelijke ontvoerders Holleeder en Erkamps. Dat Van Assschat lijkt op de 25-jarige Holleeder is volgens de advocaat van producent IDTV puur toeval: oorspronkelijk was een andere acteur gecast maar deze koos voor die andere testosteronfilm. IDTV bepleitte ter zitting het recht van fictionalisering. Als de film verboden zou worden, zou het volgens de producent niet meer mogelijk zijn een film te maken die geinspireerd is op een bekende misdaad en daartoe de feiten te vermengen met fictie. Of, zoals regisseur Maarten Treurniet in een interview met Het Parool zei: “Je denkt toch niet dat wat Al Capone in Amerikaane maffiafilms doet in werkelijkheid zo is gebeurd? Als filmmaker moet je de vrijheid hebben een film dramatisch interessant te maken. Daaraan mag je de feiten opofferen. Ik heb de waarheid naar mijn hand gezet.” Voorbeeld daarvan is dat Treurniet de figuur van Rem een emotioneel motief meegeeft dat ontleend is aan de persoon van Holleeder. Diens vader werd wegens alcoholisme bij Heineken ontslagen. In de werkelijkheid ging het de ontvoerders alleen om geld en nog eens geld. Treurniet voegde dit gegeven aan zijn film toe om het verhaal een extra dramatisch motief mee te geven. Reinout Oerlemans kwam aan een dramatische move niet eens toe, toen bij hem het idee rees om de vastgoedfraude te verfilmen. Op het moment dat bleek dat er de nodige tegenwind woei uit de vastgoedhoek, zag hij onmiddellijk af van zijn filmplan.

Ook de ontvoerders Jan Boellaard en Frans Meijer hadden zo hun bezwaren, In Het Parool verklaarden zij het een ‘kutfilm’ te vinden. Ook zij hadden de film niet gezien, maar baseerden zich op de trailer en enkele fragmenten op tv. Er klopte geen hout van, en het werd allemaal veel erger voorgesteld dan het in werkelijkheid geweest was. Een vreselijk eenzijdige voorstelling van zaken, vonden ze. Wie even gedacht mocht hebben, dat de reporter het misschien verkeerd had verstaan, en dat de heren cultfilm bedoeld hadden, kwam al snel bedrogen uit. Nee, Boelens alias De Poes en Meijer alias Stekel vonden het echt een ‘kutfilm’. In zijn column in de Volkskrant op de dag van het kort geding draaide Bert Wagendorp Holleeders vrees voor reputatieschade op een kostelijke manier om. Holleeder komt niet voor in de film. En dat is niet leuk voor een topcrimineel, als hij weggegumd wordt uit de vaderlandse criminele geschiedenis. Zeker niet als je als aanstormend talent van de Nederlandse onderwereld je leven gewaagd hebt voor de eigen carriѐre en jezelf hebt weggecijferd voor die zelfde criminele historie, op basis waarvan weer mooie films gemaakt kunnen worden. En dan komt zo’n film uit en dan moet je horen van mensen die de film ook niet gezien hebben, dat je gespeeld wordt door een jongen die wel een beetje op je lijkt maar in die film dus geen Willem Holleeder heet. Dat is dan echt een klap in je gezicht. Op zo’n moment vraag je je als topcrimineel toch echt af waar je het allemaal voor doet.

Ook Peter R. De Vries, schrijver van De ontvoering van Freddy Heineken- vooral gelezen door Nederlandse profvoetballers, was weer overal aanwezig. Hij was een paar jaar ouder dan Holleeder, toen hij, brandend van ambitie – zoals hij zelf zei - zijn boek op basis van de verhalen van Holleeder en zijn maatje Cor van Hout (die in de opbrengst van het boek deelden) schreef. In De wereld draait door op de dag van de rechtszitting zat hij tegenover Frenk van der Linden, een uitstekend interviewer, die ook Freddy Heineken in een reeks interviews geportretteerd heeft. Het was dankzij Van der Linden, dat het gesprek tussen beide heren op niveau verliep, waarin De Vries uiteindelijk toegaf, dat hij absoluut geen spijt had van het boek maar dat hij zo’n verhaal nu niet meer zou schrijven. In ieder geval niet meer op deze manier. Wat niet wegneemt, dat zijn boek de basis zal vormen voor een eventuele verfilming in Hollywood.

Er zijn veel films over al of niet fictieve ontvoeringen gemaakt, waarin vaak de relatie ontvoerder-ontvoerde centraal staat. In mijn stukje Gouden kalveren en ander snoepgoed schreef ik daarover in verband met de zeer matige film Isabelle. In sommige gevallen gaan beide tegenpolen zich tijdens of na de ontvoering met elkaar identificeren (het ‘Stockholmsyndroom’), zoals in La seconda Volta, waarin het gaat om een ontvoerde en mishandelde professor en een ontvoerster van de Rode Brigade. In De langste reis (1996), een tv-film van Pieter Verhoeff op basis van een scenario van Kees van Beijnum, die ook meeschreef aan het scenario van De Heinekenontvoering, zien we hoe de rollen tussen gefrustreerde dader en machtig slachtoffer worden omgedraaid. In 2004 werd trouwens op basis van de ontvoering van Gerrit Jan Heijn de fictieve Hollywoodfilm The clearing van de Nederlander Pieter Jan Brugge gemaakt, met Robert Redford als de ontvoerde zakenman en William Dafoe als de gefrustreerde ontvoerder. De langste reis is eigenlijk een vrij minimalistische film, waarin we ontvoerder en ontvoerde vooral zien op hun tocht door het bos. Langzaam begint de laatste te beseffen wat zijn belager van plan is. Hij probeert het plan te ondermijnen en de ontvoerder aan te spreken op zijn menselijkheid en zijn mededogen. De schrijvers van De Heinekenontvoering geven de jongste ontvoerder Rem een antikapitalistische frustratie mee, en ze laten hem, de kleine jongen uit de Jordaan - in de roedel van de ontvoerders opklimmen in hiërarchie en de gekooide biermagnaat jennen en sarren. Zo komen Hauer en Van Scholten Asschat in de film tegenover elkaar te staan. Een sterke as door de hele film heen. Een andere belangrijke ingreep is een daadwerkelijke omkering tussen slachtoffer en daders. Halverwege de film is Heineken bevrijd en dan verandert hij van slachtoffer in een fanatiek jager. Van een Stockholmsyndroom is in deze film bepaald geen sprake. Hauer weet zowel de onverstoorbare vanzelfsprekendheid van de bon vivant als de kwetsbaarheid van de geketende en de grimmigheid van de wreker majestueus neer te zetten. Maar het laatste gedeelte is verhaaltechnisch gezien eigenlijk een lange epiloog, waarin de verzoening van Heineken met zijn vrouw wringt, de achtervolging van Rem en Cor op Sint Maarten soms ongewild komische trekken aanneemt en de nadrukkelijke muziek vaak hinderlijk gaat werken. Ik zag de film afgelopen donderdag. De zaal was helemaal vol. Een mix van jonge testosteronhouders en hun vriendinnen en veertigplussers die de ontvoering waarschijnlijk hebben meegemaakt zoals die in de werkelijkheid heeft plaatsgevonden. Oh ja, Rem neemt in de film de vriendin van zijn mede-ontvoerder Frans op wie hij aast mee naar de film Scarface zoals die crimineel uit Van God los ook een fan van diezelfde film over criminelen is.