Het einde van de Godsdienst wil maar niet komen

‘Moderne intellectuelen wachten op het einde van de godsdienst zoals vrome Joden wachten op de komst van de Messias.’ Iets dergelijks heeft de godsdienstsocioloog Rodney Stark jaren geleden eens gezegd. Zoals iedereen weet die vrome Joden kent, is die bewering wel leuk maar niet helemaal juist. Vrome Joden hebben wel iets anders aan hun hoofd.

Moderne intellectuelen daarentegen niet, of niet genoeg, als je de kranten deze zomer weer geloven mag. Moderne ongelovige intellectuelen staan of zitten inderdaad te wachten op het einde van alle godsdiensten alsof er niets belangrijkers bestaat. Hun hoef je niets meer te vertellen, zo blijkt steeds weer. God is immers dood?

Met grote regelmaat en begeleid door een fanfare van publiciteit worden er regenbuien van cijfertjes over het publiek uitgegoten die de overtuiging moeten doen postvatten dat het einde van alle godsdiensten inderdaad nabij is gekomen. De kerken stromen leeg. Dat bij heel verschillende godsdiensten in heel verschillende omstandigheden in geheel verschillende maatschappijvormen plotseling over de hele linie het einde nabij is, tart alle waarschijnlijkheid. Bij welk ander verschijnsel heeft iets vergelijkbaars zich ooit voorgedaan? Sceptici aller landen, verenigt u, en schiet uw moderne ongelovige naïeve vrienden te hulp.

Als bijeffect, of misschien wel als hoofdeffect, willen die cijfers ons ervan overtuigen dat het in de Islam net zo’n slappe hap is als in het moderne Christendom. Historische kerkgebouwen worden verbouwd tot hallen waarin kampeertenten en vloerbedekking verhandeld worden. Dat is alleen voor wie dat graag zo wil zien een bevestiging van het geloof in het einde van de religie.
Als verbouwen van kerkgebouwen mogelijk is, dan moet het met moskeeën ook gaan lukken, is de stilzwijgende maar onjuiste veronderstelling. Bovendien, hadden die Mohammedanen niet toch al iets met tenten?

Een van de aardigste onderzoekingen die een buitenstaander tot een begin van een vermoeden kunnen brengen hoe het wel zit, wordt door de genoemde Rodney Stark beschreven. Overal in de Verenigde Staten heeft zich in de jaren zestig een teruggang van het kerkbezoek voorgedaan, zij het per staat in verschillende mate. Steeds blijkt het aantal advertenties door astrologen geplaatst in de Gouden Gids gestegen te zijn ongeveer evenredig met deze daling van het kerkbezoek.

Dit is geen bewijs van wat dan ook, maar het wettigt het vermoeden dat de ene oncontroleerbare leer rustigjes vervangen wordt door een andere oncontroleerbare leer. Wetenschappers horen zulke dingen niet te zeggen, maar het vermoeden is gerechtvaardigd dat de voormalige kerkgangers met het Katholicisme of zelfs een van de vormen van het Calvinisme beter af zouden zijn dan met de astrologie.

Terug naar de aard van de ontkerkelijking. In elke beweging, of het nu de Consumentenbond is, de redactie van het Algemeen Dagblad (waar ik overigens niemand ken), de PvdA, de Katholieke kerk of de Islam, bestaat een grove 20-60-20 verdeling. Dat wil zeggen dat 20% alles serieus neemt wat de club bedenkt of bedacht heeft, 60% sjokt mee met alles waar de leiding mee aan komt zetten, peinst er niet over de leiding af te vallen maar voelt weinig of geen hartstocht voor de partijlijn, en 20% wil er het liefste niet meer bijhoren, maar ja, tussen droom en daad staan praktische bezwaren.

Bij een bedrijf zit de groep die alles serieus neemt in de Ondernemingsraad of de Directie. De serieusnemers maken in de kerk deel uit van de clerus, bij ‘gewone’ organisaties werken ze graag op het hoofdkantoor, en in het geval van de Islam vormen zij de testosteronbrigade rondom de Imams en hun prediking. Die groep is, gezien de officiële voorschriften van de Islam ten aanzien van vrouwen, afvalligen en het beledigen van de profeet, en nog een paar andere puntjes zoals Jihaad, zie de literatuur, levensgevaarlijk, denk aan Theo van Gogh en velen met hem, zoals bijvoorbeeld de Egyptenaar Farag Foda.

Aan de andere kant van het spectrum staan de mensen die eigenlijk uit willen treden, zoals Ayaan Hirsi Ali en Ehsan Jami. Wanneer de potentiële uittreders niet uit de kast komen, winnen de anderen. De ongeveer 60% in het midden speelt in de machtsstrijd nauwelijks een rol, het is een gevecht tussen voorhoedes. Die 60% kijkt naar het schouwspel van de strijd tussen de vleugels van de eigen beweging, godsdienst, partij, bedrijf of redactie zoals een normaal mens naar een voetbalwedstrijd kijkt.

Moskeebezoek is volgens de sharia tot op zekere hoogte verplicht, maar het verzuimen van die verplichting kan zoals elk verzuim worden ingehaald. Een mooie manier om het niet verrichten van de verplichte gebeden in te halen, is op Jihaad te gaan. Wat is spannender: bidden in de moskee of met de Kalashnikov op safari in Kenia?

Alleen de radicalen dragen genoeg van het virus van de godsdienst bij zich om bekeerlingen te kunnen maken. De minder preciezen kwijnen meestal weg, kijk naar het lot van de weldenkende protestantse kerken in Nederland. Godsdiensten krimpen aan de weldenkende kant, en groeien aan de radicale vleugels. Voorbeelden te over. Dat is ook logisch: je bekeert je niet om te blijven twijfelen.

Islamisering heeft niets met toe- of afname van moskeebezoek te maken. Islamisering gaat over macht. Het is het steeds verder opleggen van de officiële regels van de Islam aan moslims en anderen, die daar niet om gevraagd hebben, maar die op allerlei manieren geprest worden daar mee in te stemmen, op straffe van verwarring, chaos, dreigementen, gezeur, klachten, verlies van reputatie, demonstraties, geschreeuw over burgerrechten, aanslagen, kortom, precies wat u van de jihadistisch-salafistische voorhoede van de Islam overal ter wereld voortdurend hoort. De meeste mensen zijn banger voor chaos dan voor de Islam, dus de Islam krijgt maar al te vaak zijn zin.

Wie niet vrijwillig instemt met de eisen van de officiële Islam, zal met geweld overtuigd moeten worden. De testosteronbrigade doet niets liever. Godsdienst lijkt in veel opzichten op alle andere aardse bewegingen, maar onderscheidt zich op een wezenlijk punt van alle aardse concurrentie, doordat het desgewenst iets kan leveren dat geen enkele aardse organisatie in de aanbieding heeft: een leven na de dood.

In sommige gevallen, bij mensen waar nauwelijks sprake is van een leven voor de dood, kan de godsdienst ook zorgen voor dat leven voor de dood. Godsdienst kan de mens zaken leveren die hij op geen enkele andere manier krijgen kan: naastenliefde, respect, onsterfelijkheid, inzicht in het wezen van de kosmos, u roept en wij draaien. Zoiets prachtigs sterft heus zo snel niet uit. Moderne ongelovigen hoeven zich echt geen zorgen te maken.

HansJansen