Afsplitsing

In godsdienstige organisaties komen zo nu en dan afsplitsingen voor. De school van de Amerikaanse godsdienstsocioloog Rodney Stark stelt dat zulke afsplitsingen zich zullen voordoen wanneer de leider of voorganger van de nieuwe groep kan verwachten of uitrekenen dat hij meer aandacht en waardering van zijn omgeving zal krijgen wanneer hij zich afsplitst dan wanneer hij bij zijn oude club blijft.
Aandacht is überhaupt het pijnpunt bij het stichten van nieuwe bewegingen. Wanneer de stichter succes heeft, zijn er al snel te veel aanhangers om die allemaal voldoende aandacht te kunnen geven, en aandacht van de stichter, daar gaat het veel toetreders om. Het kan haast niet anders of, in geval van snelle groei, zullen veel toetreders zich verwaarloosd gaan voelen, en weer uittreden. Bij kleine mini-secten, waar aandacht gezien de geringe omvang geen probleem is, wordt dan ook vaak hoog opgegeven van de ‘warme sfeer’.

Bij succesvolle godsdienstige bewegingen zie je al snel om de stichter heen een groep mensen ontstaan die tot tevredenheid van de nieuwe toetreders in de plaats van de stichter zulke aandacht kunnen geven. Een beweging die er niet voor zorgt een gilde van zulke vervangende aandachtgevers te scheppen, zal niet groeien, is geen lang leven beschoren, of zal geplaagd worden door voortdurende afsplitsingen.

Het beste is als er een gedisciplineerd keurcorps van aandachtgevers rondloopt dat bevoegd is namens de stichter schouderklopjes uit te delen. Mathematisch is dat nodig, en het kan ook niet anders, tenzij de Stichter (nu maar eens met een hoofdletter) op twee of meer plaatsen tegelijk kan zijn.

Verder ontstaan succesvolle godsdienstige bewegingen lang niet altijd uit afsplitsingen. Wat even zo vaak voorkomt, is dat uit een cluster van soortgelijke bewegingen zich langzamerhand één krachtige beweging vormt, met een goed ontwikkelde orthodoxie. Aan een heldere orthodoxe leer bestaat in dat geval vooral behoefte omdat het nodig is de opvattingen of praktijken onschadelijk te maken die de gelovigen zich nog herinneren van voor de fusie, althans voor zo ver die in de nieuwe situatie achterhaald zijn. ‘Dat waren maar ketterijen’.

Ook in de situatie na een fusie is de aanwezigheid van een leider die aandacht geeft maar als aandachtgever wel vervangen kan worden, een voordeel, maar gunstiger nog, en effectiever, is een professioneel corps van aandachtgevers dat overal tegelijk kan zijn. Bij een fusie van soortgelijke bewegingen is de stichting van zo’n keurkorps bovendien makkelijker haalbaar dan wanneer je op het nulpunt moet beginnen.

Dit is allemaal geen rocket science. Wie rustig om zich heen kijkt, wie rustig de oude teksten over het ontstaan van godsdiensten doorneemt, en niet al te vooringenomen is, ziet het gebeuren.

Waar geleerden als Rodney Stark zich niet over uit laten, is of dit allemaal ook voor politieke bewegingen geldt. Maar wie aan Hero Brinkman en Geert Wilders denkt, krijgt een vermoeden.