Het project Europa: afmaken of afbreken?

In het eerste weekend van september ging Alexander Pechtold in Nieuwsuur in debat met aanhangers van de PVV over De Europese Unie. Enkelen van hen had hij al eerder gesproken en geïnterviewd, waarvan de neerslag is te vinden in zijn boek Henk, Ingrid en Alexander. Wilders had afgezien van dit debat met de D66-leider, al werd hij door middel van filmpjes toch binnen de studio gehaald. Op een gegeven moment stelde Pechtold: We geven het op of we maken het af. Hij bedoelde het Europese project. De term 'afmaken' was in dit verband niet echt een gelukkige keuze want kon als dubbelzinnig worden opgevat en ontlokte bij enkele van de opponenten dan ook een vrolijke grimas. De week daarna hield de jonge conservatief Thierry Baudet in De rode Hoed in Amsterdam de H.J. Schoo-lezing 2012 onder de uitdagende titel Pro Europa dus tegen de EU. Volgens hem is de EU ten dode opgeschreven. We moeten niet blijven aanmodderen, ook geen sprong voorwaarts willen blijven maken. We moeten op zoek gaan naar de uitgang en de EU op een verantwoorde manier ontmantelen. Die twee zouden eigenlijk met elkaar in debat moeten gaan , maar in een interview in Elsevier (1 sept.) vertelt Baudet, dat Pechtold niet met hem in debat wil.

Thierry Baudet

In de aflevering van Nieuwsuur discussieerden Pechtold en zijn tegenstanders over stellingen als Europa kost ons werk en Hier wordt bezuinigd op de zorg, omdat we miljarden overmaken naar Europa. Pechtold benadrukte, dat Nederland een exportland is, dat ¾ van onze export (120 miljard per jaar) naar Europese landen gaat, waarvan 18 % dankzij de open markt, en dat 1,5 miljoen banen in ons land zijn gerelateerd aan Europa. We zijn eenvoudigweg afhankelijk van Europa. We verdienen eraan. De grenzen sluiten, terugkeren naar een volkomen autonome staat, of zelfs een autarkie, is volgens Pechtold irreëel. Het zou schade berokkenen aan onze economie. Verwijzen naar de Noren of de Zwitsers in dit verband heeft geen zin. “De eersten leven op het zwarte goud van een enorme gasbel en veel olie. De tweede op zwart geld. En als Nederland hún weg wil gaan, zit het snel op zwart zaad”, zei Pechtold een aantal dagen later, in een poging om een strakke one-liner te produceren, toen hij wel rechtstreeks tegenover Wilders stond.

We kennen allemaal de oorsprong van de Europese gedachte na Wereldoorlog Twee. Nooit meer van die gruwelijkheden. Geen oorlog maar samenwerking. Op verschillende gebieden. Toen kwam de euro. De grenzen gingen open. Er kwam meer centrale wet- en regelgeving. Daarmee ook de bureaucratie. Hoge salarissen van Europese ambtenaren. Pechtold wil de laatste zijn die ontkent, dat integratie en eenwording van Europa ook met gigantische problemen gepaard gaan. De excessen moeten natuurlijk worden aangepakt. En soms maakt Europa zich onsterfelijk belachelijk, erkent hij, als er weer eens een dag voor het ambachtelijk gemaakte ijs wordt afgekondigd of iets van die orde. Maar de voordelen zijn volgens hem vele malen groter. In Nederland betalen we 230 euro per persoon aan Europa en we krijgen er 1500 tot 2000 euro aan welvaart voor terug. Europa moet ook een sterke eenheid vormen om in de toekomst de concurrentie aan te kunnen met landen als China en India. 

Politici strooien in de verkiezingscampagne naar hartenlust met cijfers. Geen kiezer die deze stante pede even kan controleren. Dat gebeurde in dit programma wel. De bewering van Wilders dat Nederland 7 miljard aan de EU kwijt is en daarmee de grootste betaler, bleek niet te kloppen. Na aftrek van verkregen subsidies en invoerheffingen bleek ons land in 2010 2,5 miljoen betaald te hebben en de vijfde in het rijtje van betalers te zijn. Ook Wilders ‘liegt’ dus. En Pechtold vertelt de halve waarheid. Nederlanders betalen inderdaad 230 euro per persoon aan Europa en krijgen er 1500 tot 2000 euro voor terug aan welvaart, maar hij vertelt er niet bij dat de eurocrisis elke Nederlander 1500 euro kost (en dat wordt nog meer), en dat het de vraag is of we daar ooit nog iets van terug zien.

Ten aanzien van het mogelijke verlies aan werk accentueerde Pechtold wat daar tegenover staat. Polen doen nu – zoals de gastarbeiders in het verleden – vaak werk, dat niemand wil doen, zoals aardbeien plukken en asperges steken. Dat gebeurde al maar dan zwart. Nu betalen ze er belasting over. (In Het immigtatietaboe van Joost Niemöller wordt overigens betoogd, dat ook de Polen ons uiteindelijk geen financieel voordeel opleveren). In discussie met de zaal gaf Pechtold toe, dat de betaling dan wel gelijk getrokken moet gaan worden. Anders blijven bazen (die altijd de grootste voorstanders van gastarbeid geweest zijn) aan werkers van elders de voorkeur geven. Dan zal er dus ook meer Europese wetgeving op dit gebied moeten komen. Aldus Pechtold.

Op dit punt haken door zichzelf als conservatieven betitelde jongelingen als Baudet (1981) in, evenals op de door hen in twitter berichten bespotte voordeeltjes als goedkoop mobiel bellen, de stang aan de zijkant van de vrachtwagen, de dodehoekspiegel, geen files aan de grens, geen gewissel van geld meer (ik betaal in heel Europa met mijn creditkaart, zegt Baudet). Maar hoofdpunt voor de politiek-filosoof (zoals hij zich noemt) is, dat de EU zichzelf onmogelijk maakt door de behoefte aan steeds meer centralisering, bijvoorbeeld in de wetgeving. In zijn lezing (ook in boekvorm uitgegeven) onderscheidde hij drie vormen van samenwerking: intergouvernementeel, supranationaal en federaal. De EU bevindt zich in een supranationale fase, die volgens Baudet onvermijdelijk zal leiden tot een federale staat, waarin een aantal bevoegdheden (intern: handhaving van regels en wetten, belastingheffing,begrotingscontrole; extern: verdediging van de buitengrenzen, representatie naar buiten en buitenlands beleid) centraal geregeld wordt. Baudet toonde dat in zijn lezing aan met betrekking tot de open grenzen, de wil om als één blok op te treden in de wereld, en de euro. Een gedeelde munt bijvoorbeeld vraagt logischerwijs om een centraal begrotingstoezicht. Daar komt bij dat ook supranationale wetgevende en rechtsprekende organen maar blijven uitdijen om dwingende uitspraken te kunnen doen, al was het maar over de aanbevolen lengte voor condooms. Dat alles dwingt, aldus Baudet, tot federalisme.

Vroeg of laat kom je dus uit bij een federatie, en die kan volgens Baudet op Europese schaal niet werken. “De verschillen zijn te groot, een politiek-bestuurlijke eenheid wordt Europa simpelweg niet. Nu niet. Over honderd jaar niet. Nooit.” Een Europese Unie heeft geen voedingsbodem en zal im- of exploderen, al of niet met geweld. Daarom wil Baudet terug naar vrijhandel en intergouvernementele samenwerking op basis van nationale soevereiniteit. Nederland, “de eerste democratische republiek van Europa”, zou in een ontmanteling van de EU volgens Baudet een gidsfunctie kunnen vervullen. Dat nationalisme leidt tot oorlog is in zijn ogen een onjuiste aanname. Nationalisme is juist een voorwaarde voor een goed functionerende democratische rechtsstaat. Hij vergeet dan natuurlijk wel, dat onze nationale staat al lang niet meer een hiërarchisch georganiseerde eenheid met een parlement boven aan de top is. Het is eerder een ingewikkelde netwerkmaatschappij, waarin werkgevers- en werknemersorganisaties, de media en internationale lobby’s van bedrijven en andere organisaties een veel grotere rol zijn gaan spelen dan vijftig jaar geleden.

Ik vroeg Baudet, die rechten en geschiedenis heeft gestudeerd, docent rechten is aan de universiteit van Leiden, columnist in de NRC en die in zijn proefschrift (onder Paul Cliteur en Roger Scruton - in boekvorm De aanval op de natiestaat – juni 2012) veel aandacht besteedt aan historische ontwikkelingen, wat hij dacht van het ontstaan van de Republiek der Verenigde Nederlanden, toch ook een federale staat die tot stand is gekomen ten koste van de soevereiniteit van de zeven gewesten of provincies. Was daar niet op kleine schaal gebeurd, wat hij voor Europa onmogelijk acht? Gaat Zwitserland ons niet aantonen, dat volledige onafhankelijke nationale soevereiniteit in de toekomst niet meer mogelijk is? En: is het hele Europese integratieproces wel zo gemakkelijk terug te draaien als hij ons wil doen geloven? Op de eerste twee vragen antwoordde hij eigenlijk niet. En op de derde met de one-liner: “Ik ben een optimitisch iemand”. Hij had trouwens wel meer one-liners tot zijn beschikking, zoals: “nuances verdoezelen een heldere structuur” en: “kort door de bocht leidt tot een duidelijk doel.” Overigens distantieerde hij zich van de master of oneliners: de hele presentatie door de PVV van het rapport over de terugkeer naar de gulden vond hij van een schrikbarende klungeligheid. En in Elsevier verklaarde hij: “De roeping om in de politiek actief te zijn, is mij geheel onbekend.
Overigens heb ik niet zo’n hoge pet op van de politiek. Ik herken me in geen enkele partij. Ik stem blanco.” En in Trouw (1 sept.): “Ik hoop dat álle partijen met mijn intellectuele arbeid aan de haal gaan. Ik hoop een impuls te geven aan het publieke debat en de publieke meningsvorming.”

Een doorgeschoten Europees ideaal van bedrijfslobbyisten, toonaangevende politici en invloedrijke ambtenaren, dat blind is voor de uitwassen van Brussel, blijft alleen maar nieuwe complicaties en uitwassen oproepen. En een simplistisch federaal model (als dat van Pechtold?) lijkt niet haalbaar. Daarin heeft Baudet gelijk. Maar zijn voorstel om terug te keren naar volkomen soevereine natiestaten is ook al te simpel, al was het alleen maar omdat elke nationale staat tegenwoordig te maken heeft met talloze internationale verdragen en dwarsverbanden. En dan kun je zeggen: die internationale relaties gaan we alleen op vrijwillige basis aan, maar dat werkt in de praktijk al lang niet meer. De NAVO is formeel bijvoorbeeld zo’n vrijwillig samenwerkingsverband. Frankrijk is er wel eens uitgestapt, maar daar ook weer van teruggekomen. En denk maar niet dat Nederland dit verbond zo maar op geheel vrijwillige basis zou kunnen verlaten.

In zijn proefschrift Impressions of European Integration (VU - 2012) doet Peter ’t Lam “een vergelijkende analyse van de invloed van EU nieuws in Europese dagbladen op Europese publieksgroepen”. Op grond daarvan komt hij tot de volgende conclusie: “Gezien de omvangrijke lezersmarkt van de populaire pers op affectief niveau en de algemene afname van positieve issues in EU berichtgeving, kan worden gesteld dat media-effecten op affectief gebied overwegend negatief zijn. “ Dat betekent dat er nog heel wat werk aan de winkel is voor allen die verder willen kijken dan alleen de eigen landsgrenzen, zonder te vervallen in al te simplistische modellen van een strikt federaal Europa of een vrijblijvende verzameling van puur nationale staten.