Drama in Wallonië

In de tv-serie Het België van… (VPRO) leidt per aflevering een andere bekende Belg de kijker door zijn of haar verdeelde land. In de derde aflevering was dat de tweetalige Waalse journalist Christophe Debursu, in België onder meer bekend van zijn boek Dag Vlaanderen. Hoe Walen écht leven en denken (2011), waarin hij het ware Waalse leven voor Vlamingen verklaart. In het tv programma wees hij op het Belgische surrealisme van bijvoorbeeld Magritte, dat volgens hem een echt Waals verschijnsel is. Het Ceci n’est pas une pipe brengt hij in verband met wat hij ‘het grootste drama uit de Waalse geschiedenis noemt’: de gruweldaden van Dutroux., voor wie volgens veel Belgen de doodstraf nog te min zou zijn. Geen schrijver of filmer tot nu toe die het waagde het gebeurde vorm te geven. Daarvoor was en is de materie veel te gevoelig, zoals onlangs nog bleek bij de vrijlating van de ex-vrouw van Dutroux, die onderdak vond in een nonnenklooster. Debursu refereerde er in het tv programma aan.
Geen wonder dat er een storm van verontwaardiging opstak, toen de Belgische regisseur Joachim Lafosse zijn plannen bekendmaakte voor de verfilming van een ander Waals drama: de Belgische
Geneviève Lhermitte doodde op 28 februari 2007 haar vijf kinderen. De moordenares, tot levenslang veroordeeld, werd en wordt in België als een verschrikkelijk monster gezien.

Feit en fictie 
In een interview bracht Lafosse de totale veroordeling van deze moderne Medea in verband met het klimaat in België waar men volgens hem na Dutroux de complexiteit van dit soort zaken weigert te zien. Dat probeert hij in zijn film A perdre la raison (Het hoofd verliezen) wel te doen. Daarom heeft hij ook geen ‘reconstructie’ of docudrama willen maken. Hij pretendeert niet ‘de waarheid’ te vertellen. In zijn film gaat het niet om vijf maar om vier kinderen, en hij houdt de misdaad zelf buiten beeld. Hij koos bovendien voor drie succesvolle acteurs uit het Europese arthouse circuit: Niels Arestrup en Tahir Rahim (beiden in de film Un Prophète van Jacques Audiard) en Emilie Dequenne, onder meer bekend uit het werk van de gebroeders Dardenne (zie Zet je fiets toch op slot). In de aftiteling benadrukt hij dan ook, dat zijn film (die half september in Nederland in première is gegaan) “geen precieze weergave van de feiten is”.

Drukkend 

We zien in de film de zes jaar die vooraf gaan aan de gruwelijke daad. De sprankelende verliefdheid van Muriëlle en haar Marokkaanse vriend Mounir die uitmondt in een bruiloft. Ze gaan inwonen bij de suikeroom van Mounir, een Belgische arts die de kansarme jongen ooit naar België haalde, ook al werd hij nooit zijn officiële adoptievader. Door zijn cadeaus en financiële giften maakt hij de jonggehuwden steeds meer van zich afhankelijk. In ijltempo worden de vier kinderen geboren. Vooral Muriëlle gaat gebukt onder de drukkende omstandigheden van de driehoeksverhouding. Ze zegt haar werk als lerares op en zoekt hulp bij een psychiater, die verdere behandeling weigert, wanneer ze ontdekt dat de arts die haar cliënte doorverwijst bij haar, haar man en haar kinderen inwoont. Uit de aanvankelijk gelukkige relatie is de rek dan al lang verdwenen. Er is de afmattende zorg voor de vier kinderen, de miserabele verhouding tot de moeder, de bemoeizuchtige pleegvader die zelfs meegaat op huwelijksreis en een huis voor het stel koopt op voorwaarde dat hij daar zelf ook in kan wonen, en die een eventuele verhuizing van het gezin naar Marokko blokkeert. De zus van Muriëlle wordt de toegang tot het huis ontzegd wanneer ze zich uitlaat over het vrijgezellen bestaan van de arts, waar deze bij is. Depressies vellen de steeds meer geïsoleerde Muriëlle. Tot ook de waanzin toeslaat. Muriëlle verliest haar onafhankelijkheid en de grip op haar leven.

Montage 
Een kernscène is die waarin Muriëlle in haar eentje naar huis rijdt en achter het stuur meeneuriet met Femmes je vous aime van Julien Clercs. Terwijl de chansonnier zijn liefde voor vrouwen bezingt, barst Muriëlle in tranen uit. Ze lijkt eenzamer dan ooit en strijdt tegen de demonen die in haar zijn gaan huizen. Langzaam zie je het verdriet zich een weg banen in haar gezicht. De scène is gefotografeerd in één close-up en opgenomen in één take. Emilie Dequenne kreeg er in Cannes, in de Un Certain Regard – selectie, de prijs voor de beste actrice voor. De montage is trouwens door de hele film heen tot een minimum beperkt. Niet meer dan tachtig shots zitten er in. En de scènes zijn vaak vanachter objecten gefilmd, waardoor gesuggereerd wordt dat de personages elkaar voortdurend in de gaten houden en waardoor de kijker in een voyeurspositie geplaatst wordt.

Wallonië
Het is geen gemakkelijke film. Dat kan ook niet. Van wegen het onderwerp en omdat vooral de complexiteit van de machtsverhoudingen gethematiseerd wordt. Mounir en Muriëlle worden slachtoffer van de vrijgevigheid van de arts. Hij heeft Mounir altijd overstelpt met giften die deze nooit kan terugbetalen. Muriëlle is op haar beurt afhankelijk van Mounir die steeds minder van haar begrijpt. Beiden weten zich niet los te maken uit de knellende verhoudingen. Maar ook de arts is kwetsbaar als het eenzame jongetje op het schoolplein dat zich alleen staande weet te houden door snoepjes uit te delen.

Met deze film, zijn vijfde (na o.a. Nu Propriété), voegt Lafosse zich bij een uitgelezen gezelschap van Waalse arthouse filmers, zoals de gebroeders Dardenne, Nicolas Provost en Bouli Lanners, die allen gemeen hebben dat ze een complex en genuanceerd beeld schetsen van de Waalse mens in de 21e eeuw, ieder op een eigen manier. Zo schept Lanners in zijn film Les Géants een Wallonië dat verschilt van het grauwe naturalisme dat in de films van de broers Dardenne overheerst. In een interview zei Lanners, die vooral bekend is als acteur in Franse films (van art house films tot de Obelix Blockbusterreeks): “Misschien is het ook wel een reactie in mijn brein: iets tegen de films van de Dardennes. Als ik ze zie, wil ik frisse lucht.”

In het tv programma Het België van..tonen de gidsen ons een verdeeld land. Als Vlamingen en Walen al geen federatie kunnen vormen, hoe zouden al die verschillende volkeren in Europa dat dan wel kunnen?, vraag je je af. Maar duidelijk wordt ook, dat Vlamingen echt niet bij Nederland als natie willen horen. En de Walen? Die neigen wel naar Frankrijk, maar ze beseffen tegelijkertijd maar al te goed dat ze in een federatie met hun zuiderburen – ondanks de gemeenschappelijke taal - nog meer de verschoppeling zouden worden.