Timmermans tegen kwetsen

"Kwetsen heeft nog nooit de emancipatie van een gemeenschap geholpen", zegt Frans Timmermans. Wat een onzin. Van Tijl Uilenspiegel via Erasmus, Domela, Albert Hahn, Zo is Het, Gerard Reve, Hoepla, Hirsi Ali, Van Gogh, er werd en wordt aan de lopende band gejend, gedold, gespot, getreiterd, in de zeik gezet en dus gekwetst en dat heeft ons onze vrijgevochten samenleving opgeleverd. Die nu dreigt te worden afgeschaft.

Timmermans wijst op het verschil met Amerika. Daar mag de staat op geen enkele manier de vrijheid van meningsuiting inperken, maar zijn bevolkingsgroepen onderling heel behoedzaam. Dat klopt, maar is geen teken van kracht. De V.S. is een heterogeen immigratieland en om de lieve vrede te bewaren tussen al die groepen met hun verschillende eigenaardigheden houdt men naar elkaar toe zijn mond. Daarom ging Lenny Bruce ten onder en werd Sinead O'Connor het land uitgejaagd toen ze een foto van de paus verscheurde vanwege het misbruik van kinderen in zijn kerk. Not done in America, maar is dat een lichtend voorbeeld?

Nederland is geen immigratieland, maar een homogene cultuur die tot stand kwam in een voormalig moeras waaraan alle volksverhuizingen voorbij gingen. (Misschien, en zeker bij wijze van spreken, wel 40000 jaar lang.) Die homogene cultuur leverde een ongemerkt, onderliggend vertrouwen dat altijd veel groter was dan bijna overal elders. Dat vertrouwen maakte het ook mogelijk dat een fenomenale culturele revolutie als die van 1964-1974 zonder problemen van betekenis, laat staan bloedvergieten kon verlopen. Juist omdat er 'gekwetst' werd kreeg die omwenteling zijn momentum, en er kon zonder problemen worden gekwetst omdat uiteindelijk niemand zich wezenlijk bedreigd hoefde te voelen.

De afkeer van intolerantie uit islamitische kringen, en van de ogenschijnlijke steun daarvoor door progressieve elites, is juist zo groot omdat aan dat impliciete, vanzelfsprekende maatschappelijke vertrouwen wordt geknaagd. Daar is niet veel voor nodig: het lastig vallen van wat meisjes in een zwembad of op een strand, het bedreigen van een paar politici, het verbranden van een boek, één moord op een filmmaker.

'Kwetsen' kan, of kon, in Nederland vanwege dat hoge niveau van vertrouwen. Waar dat vertrouwen wordt geschonden reageert de samenleving - vaak onberedeneerd - met afweer. Vandaar Fortuyn, Verdonk, Wilders. Het impliciete maatschappelijke vertrouwen wordt expliciet gemaakt: "Trots op Nederland". Vandaar ook de afweer tegen boerka's en hoofddoeken, waarmee een medemens zich van ons afschermt, zijn (haar) kwetsbaarheid opheft, in feite de onderlinge relatie opzegt en daarmee het onderlinge vertrouwen ondermijnt.

Want wie weigert gekwetst te worden, plaatst zich buiten de Nederlandse samenleving.

Willem de Zwijger