Rapporteur of propagandist

Maarten van Rossem en ik zijn beiden redelijk op de hoogte van de ‘wetenschappelijke’ literatuur over onze onderwerpen, respectievelijk Amerika en de wereld van de islam. Maarten van R. leest Amerikaanse boeken en kranten, ik lees Arabische boeken en kranten. Sinds zo’n twintig jaar, eigenlijk langer al, doen we daarvan op de buis of de radio wel eens verslag, een enkele keer zelfs samen. Ik herinner me tenminste dat ik begin jaren negentig bij het uitbreken van de oorlog tegen Iraq, ter bevrijding van Koeweit, vele malen, soms haast dagelijks, naast en tegelijk met Maarten in tv-programma’s heb gezeten. Maar toen kende ik hem al, het moet dus eerder begonnen zijn.

Beiden wisten we wel eens iets niet, wie regelmatig in studio’s zit raakt alleen al daardoor het contact met het laatste nieuws een beetje kwijt, maar we werden op ons woord geloofd. Niemand riep tegen ons dat we politieke propaganda bedreven. We zaten daar omdat we door onze opleiding en door ons werk aan de universiteit, feiten kenden die voor de nieuwsberichtgeving relevant zouden kunnen zijn, en waarvan het minder waarschijnlijk was dat een leek of een niet-specialist ze ook kende. Daar werden we verzocht over te babbelen omdat er nu eenmaal niet altijd voldoende beelden beschikbaar zijn om alle beschikbare tv-tijd te kunnen vullen. Bovendien zijn beelden duurder dan babbel.

Ergens tussen toen en nu is er veel veranderd. Ik realiseerde me dat eigenlijk pas voor het eerst volledig in het voorjaar van 2009, tijdens een programma waarin ik zat samen met Tofik Dibi (GroenLinks), op 27 maart. Maar er waren natuurlijk al vele gelegenheden eerder dat er me iets begon te dagen. Kort na de moord op Theo van Gogh zat ik veel in programma’s, onder andere om antwoord te geven op de vraag hoe in andere landen op vergelijkbare moorden gereageerd was.

Naar aanleiding daarvan gingen de zusjes Azough, de een journaliste en de andere kamerlid voor GroenLinks, in de weken daarna redacties waar ik voor had opgetreden afbellen, om navraag te doen: waarom ‘zo’n controversieel Arabist als Hans Jansen’ gevraagd was iets te schrijven of te zeggen voor de krant, of de rubriek, van de redactie die ze aan de lijn hadden. De zusjes hebben (denk ik) inderdaad wel een artikel gemaakt dat ergens verschenen is, en waarin je hopelijk iets van de verbazing van de redacteuren aan wie die vraag gesteld werd, kunt horen doorklinken.

Er zal wel meer gebeurd zijn dat mij gelukkig ontging, uiteindelijk zou ik normaal gesproken ook niets van die telefoontjes van de Azoughjes gehoord moeten hebben. Maar ik merkte geleidelijk aan dat ik langzaam maar zeker niet meer als rapporteur maar als propagandist werd gecast. Had dat te maken met de ontwikkeling van mijn persoonlijke opvattingen, of weerspiegelde het veranderingen in de maatschappij die buiten mij om plaats hadden? Ik denk het laatste.

Met name in het genoemde gesprek met Dibi, dat hij overigens schitterend won, verpletterend haast, was dat heel zichtbaar. Wat de politicus Dibi zei, werd als belangwekkende informatieve neutrale filosofie gepresenteerd. Wat ik daarentegen beweerde werd als propaganda neergezet, terwijl het beweringen waren die in de wandelgangen en collegezalen van dozijnen academische instituten op deze planeet te horen zijn. En terwijl het verhaal van Dibi rechttoe rechtuit toegesneden was op de toevallige politieke situatie in Nederland op de late avond van 27 maart 2009.

Had er ooit wel eens iemand over Maarten van Rossem geschreven dat hij ‘Amerikavijandig’ was? Of dat hij een bekend ‘Amerika-criticus’ was? Of dat hij door de pro-Amerikaanse Amerikadeskundigen ‘niet meer serieus’ werd genomen? Het zou kunnen, maar als het zo is, is het mij ontgaan.

Eigenlijk is het toch niet zo voor de hand liggend, dat een politicus als belangeloze neutrale welwillende rapporteur optreedt, maar daarentegen de wetenschapper als partijdige vooringenomen politieke propagandist. Anderzijds knap van de politici om het in stijgende mate zo geënsceneerd te krijgen.

Ik denk dat het voor de frissigheid van de Nederlandse media goed is wanneer er nog meer over zulke zaken wordt nagedacht dan het geval is. Politici en godsdienstfanaten verstaan nu eenmaal de kunst zowel hun kletskoek als hun koek te vermommen als een neutraal en bezadigd wetenschappelijk vertoog. Wetenschappers, met een heel enkele uitzondering, presenteren hun verhalen vaak knullig, al was het alleen maar omdat ze leven in een wereld waar twijfel en onzekerheid niet alleen hogere ogen gooien dan in de grotemensenwereld, maar ook nog eens een keer vaker aan de orde zijn.

Redacties moeten zorgen dat ze ver boven de beide groepen staan, en dienen te beletten dat kijkers en lezers een rad voor de ogen wordt gedraaid. De kijker hoort te weten wie hij ziet. De lezer hoort te weten wie hij leest. Propagandisten horen zich niet te vermommen als rapporteur, en omgekeerd.

O ja, voor de reaguurders: dat wetenschap even subjectief is als godsdienst, politiek, poëzie en schilderkunst, dat standpunt is al vrij lang geleden achterhaald door de feiten. Natuurlijk is er wel eens wat, maar water kookt in alle culturen bij 100 graden. Rechts rijden is maar een afspraak van benepen en domme burgermensen onderling, maar ook u gaat maar liever niet links rijden. En geloof me, de frisse eerlijkheid van als propaganda verpakte propaganda verkwikt het hart en zal uw dagen verlengen. Voor de rest van de discussie zijn een onbeperkt aantal andere websites beschikbaar.

HansJansen