Seksuele intimidatie in Egypte

In Egypte is het aantal seksuele overvallen de laatste tijd sterk toegenomen, vooral in Cairo. Vrouwenorganisaties stellen zich te weer, maar het probleem zit diep.

Egyptische vrouwen eisen een wet ter bescherming van zichzelf. Want in Egypte is het aantal seksuele overvallen de laatste tijd sterk toegenomen. Net zoals voor iedere andere vrouw in Egypte, behoorde ook voor Nihad Abd Alkumsan seksuele intimidatie tot het leven van alledag. Dat echter iemand een zwangere vrouw in de negende maand wilde lastigvallen, had ze niet verwacht. Want, tijdens een wandeling door haar wijk, de chique voorstad Maady, werd ze plotseling door een vreemde man gevolgd, die haar onkuisheden toefluisterde en haar wilde uitnodigen voor een ritje in zijn auto. Een ieder, die mevrouw Abd Alkumsan ooit heeft ontmoet, zal het voor onmogelijk houden haar ervan te verdenken zulke belangstelling te provoceren. Egyptes meest vooraanstaande feministe is een respectabele vrouw – de succesvolle advocate en moeder van drie kinderen kleedt zich terughoudend en draagt in het openbaar een sluier.

Cultuur van seksuele intimidatie

En desondanks, weet de 36-jarige nu, is er in Egypte niemand veilig voor seksuele overvallen – het probleem is intussen overal aanwezig. Het spectrum reikt van fluiten en het naroepen van vulgaire opmerkingen tot handtastelijkheden en verkrachting. Maar in een samenleving, waarin seks in hoge mate een taboethema is, worden meestal de vrouwen ervan verdacht de andere helft tot ongeremdheid te verleiden. Deze instelling dient echter spoedig te veranderen, want onder leiding van mevrouw Abd Alkumsan heeft het Egyptische centrum voor vrouwenrechten (ECWR) het initiatief genomen. Een baanbrekende campagne wil de sluier van het zwijgen optillen, waaronder, zoals de ECWR het uitdrukt, een ”cultuur van seksuele intimidatie” is ontstaan. Onderdeel van het initiatief zijn actiedagen, evenals een videocampagne, die schoolkinderen over het thema moeten informeren. Bovendien hebben ECWR-vrijwilligers Egyptes eerste landelijke studie uitgevoerd, waarin 2500 vrouwen over hun ervaringen met seksuele intimidatie werden ondervraagd. De conclusie moet een alarmsignaal zijn voor al diegenen, die nog steeds denken dat alleen discrete kleding garandeert niet te worden lastig gevallen in het openbaar.

Een overal aanwezig probleem

”Een feit is, dat absoluut iedereen er het slachtoffer van is. De vraag is niet waar of wie je bent, zelfs niet eens wat je aantrekt. Vrouwen die de hidjab (islamitische hoofddoek) of nikaab (sluier die het gezicht bedekt en alleen de ogen vrijlaat)) dragen, worden net zo lastig gevallen als onverhulde of buitenlandse vrouwen”, zegt Angie Gozhlan, een net geslaagde studente van de universiteit van Cairo, die sinds een maand projectleidster van de campagne is. De 22-jarige is opgegroeid in Cairo en talloze malen op straat of in het openbaar vervoer lastig gevallen. Ze voelt zich zelfs niet veilig in haar eigen auto, zegt ze, want als ze stopt voor een verkeerslicht wordt ze ook aangestaard. Maar het waren niet haar eigen ervaringen, maar de gebeurtenissen bij het einde van de Ramadan van vorig jaar die haar ertoe brachten in actie te komen en ECWR-vrijwilligster te worden.

Overvallen op vrouwen tijdens het feest

Terwijl heel Egypte het einde van de vastenmaand vierde, overvielen hordes mannen in de binnenstad van Cairo willekeurig vrouwen, scheurden hen hun kleding en sluiers van het lijf. Hoewel de staatsmedia ontkenden, dat de voorvallen seksuele intimidatie waren, was het moeilijk om de berichten van de vrouwen te ontkrachten, aangezien bloggers al foto’s van de scènes op het internet hadden gepubliceerd. De gebeurtenissen waren voorpaginanieuws en schudden de conservatieve Egyptische samenleving wakker. ”Toen ik de foto’s op internet zag, moest ik huilen”, zegt Angie Gozhlan. ”Het voelde alsof ik zou ontploffen. Ik dacht dat wij vrouwen geen waarde hebben en ik kon het niet meer verdragen.” Nu wil ze zich ervoor inzetten, dat het probleem wordt waargenomen en vrouwen het zelfbewustzijn ontwikkelen om zich noch schuldig te voelen noch zich te schamen over hun belevenissen te praten.

Seksuele frustratie bij mannen

Financiële problemen en familiedruk zijn deels de redenen die Egyptische mannen de straat op drijven, waar ze hun frustratie afkoelen op vrouwen. Een hoog werkloosheidscijfer en daaruit resulterende geldnood verkleinen de kansen om jong te trouwen en zorgen voor seksuele frustratie. Een belangrijke rol wordt ook toegemeten aan de satelliettelevisie, die de kloof tussen datgene dat de jonge mannen zien en hoe ze werkelijk leven, vergroot. En de daders worden steeds jonger: Talrijke vrouwen berichtten, dat er intussen zelfs basisschoolkinderen zouden rondlopen, op jacht naar vrouwelijke achterwerken. ”Er bestaat een groot aantal theorieën waarom mannen vrouwen lastigvallen, maar wij willen geen zondebokken. Wanneer wij met mannen over ons werk praten, zijn ze er meestal zeer in geïnteresseerd om ons te helpen”, zegt Rebecca Chiao van het ECWR.

Het komt zelden tot een aanklacht: hoewel zelfs verbale intimidatie in Egypte met een gevangenisstraf van een jaar kan worden bestraft, bestaan er nauwelijks gevallen die voor de rechtbank komen. ”Minder dan 2% van alle vrouwen doet aangifte van seksuele intimidatie. Ze hebben geen vertrouwen in het systeem en zijn bang, dat een proces de dingen alleen maar erger zouden maken”, zegt Abd Alkumsan. Een aanpassing van de wet zou een deel van de oplossing kunnen zijn, vindt Ahmed Samih, een van de activisten, die zich voor de rechten van de vrouwen inzet – maar wat, wanneer de hoeders van de wet zelf de ergste daders zijn? ”Het uniform geeft soldaten en politieagenten macht en maakt hen onaantastbaar, daarom denken ze dat ze vrouwen kunnen lastigvallen en er onbestraft mee weg kunnen komen”, zegt de 28-jarige. Nog zorgwekkender vindt hij echter, dat seksuele overvallen en verkrachting een populair wapen in de strijd tegen politieke tegenstanders zijn geworden. Activisten, zoals de blogger Mohamed Al-Sharkawi, beweren in de gevangenis seksueel te zijn misbruikt door officieren. ”Aan de ene kant spreken ze altijd over religieuze moraal en aan de andere kant vallen een paar mensen onophoudelijk de rest lastig”, zegt Abd Alkumsan. ”Deze dubbele moraal is ondraaglijk.”

Volgens een studie is 98% van alle buitenlandse en 83% van alle autochtone vrouwen minstens eenmaal het slachtoffer geweest van seksuele intimidatie. De schuld wordt vaak aan de slachtoffers zelf toegeschreven.

Mannelijk vorm gegeven, chauvinistische cultuur

Tot de slachtoffers van seksuele overvallen in Egypte behoren vrouwen van iedere sociale klasse of religie – gesluierd of ongesluierd. De seksuele intimidatie van vrouwen is een van de vele sociale problemen in Egypte, die van de kant van de media lange tijd slechts een kwestie van individueel, abnormaal gedrag werd genoemd. Zij wordt beschouwd als geïsoleerde afwijking van bestaande sociale normen – dus van de principes en tradities van een als voorbeeldig beschouwde levenswandel –, en dus hoeft de Egyptische samenleving als geheel zich niet met dit onaangename thema bezig te houden.

Daarvoor was de moed van enkele Egyptische vrouwen nodig, die hun eigen lijdzame ervaringen openbaar maakten om de aandacht op de vele seksegenoten te richten, die in de straten van Cairo iedere dag opnieuw dezelfde dingen meemaken. Tegelijkertijd startten ook enkele NGO’s, ondersteund door alternatieve media (waaronder in de eerste plaats enkele bloggers), een gevoeligheidscampagne met het doel om zowel begrip voor het probleem alsmede de omgang met dit probleem opnieuw te bepalen: in de toekomst moeten de Egyptenaren zulke gebeurtenissen niet meer als individuele daden van perverse mensen zien, maar als deel van een algemeen, dringend probleem van de samenleving. En zo verandert de waarneming van de seksuele intimidatie langzamerhand; steeds meer wordt zij als datgene gezien wat ze is: een uitdaging, waarvoor politieke, maar ook juridische en Verlichte maatregelen nodig zijn om haar te boven te komen – ook al werden veel van deze maatregelen nog niet omgezet.

Uit de taboesfeer

Het probleem van de seksuele intimidatie kwam op z’n laatst in het vizier van de publieke opinie terecht na het geval van de jonge filmregisseuse Noha Rushdi Saleh, die een proces tegen een vrachtwagenchauffeur won, die haar in Cairo op straat had lastiggevallen. De driejarige gevangenisstraf, waartoe de rechtbank de man veroordeelde, zorgde er tenslotte voor dat het lang doodgezwegen thema eindelijk uit de taboesfeer werd gehaald. ”Allah vergeeft gesluierde vrouwen hun zonden”: in Egypte hebben talrijke campagnes mede begrepen, dat seksuele overvallen terug te voeren zouden zijn op de weigering van de vrouw om een hoofddoek te dragen. De meeste reisgidsen over Egypte, vooral de in het buitenland gepubliceerde, waarschuwen buitenlandse vrouwen voor intimidaties op straat en geven tips hoe ze zich in zo’n geval zouden moeten gedragen. Alleen daaruit valt al af te leiden, dat het een fenomeen is, dat niet zondermeer onder het tapijt kan worden geschoven. Maar de aanvallen beperken zich niet alleen tot buitenlandse vrouwen; tot de slachtoffers behoren Egyptische vrouwen, om het even tot welke sociale klasse of religie ze behoren, gesluierd of ongesluierd.

Overvallen tijdens de Ramadan

En toch werd het probleem door de meeste officiële instanties en de meest invloedrijke sociale groepen in ieder geval zo lang ontkend, tot het in 2006 tot een dramatisch voorval kwam. Terwijl in de binnenstad het Ramadanfeest ter gelegenheid van het einde van de vastentijd werd gevierd, stortten honderden seksueel opgeladen mannen zich op tientallen vrouwen, omsingelden hen in de straten, graaiden naar ze en probeerden ze zelfs uit te kleden. De politie hield zich afzijdig en keken naar het gebeuren; niemand, noch moeders noch versluierde vrouwen waren veilig voor het gepeupel. Gesteund door de staatsmedia, vooral door de kranten, probeerden enkele publieke figuren het voorval te bagatelliseren en beschuldigden tegelijkertijd de oppositie ervan de sociale en politieke dimensie van het voorval voor hun eigen politieke doeleinden te gebruiken. Maar zo vastberaden het establishment was om de zaak in de doofpot te stoppen, zo vastberaden waren anderzijds de vele politieke bloggers in het land om hiertegen te vechten. Zij waren het, die ooggetuigenverslagen publiceerden en videoclips op internet zetten, waarop te zien was hoe vrouwen op het Talaat Harb-plein en de aangrenzende straten werden aangevallen. Terwijl de autoriteiten probeerden de situatie meester te worden door in de binnenstad bewakingscamera’s te installeren, werd daardoor niet verhinderd dat het op andere, niet bewaakte plaatsen, tot dezelfde soort voorvallen kwam. Integendeel: de overvallen namen toe, bijvoorbeeld in de Al Haramstraat, en in de wijk Al Mohandesseen, waar veel meisjes het afgelopen jaar, opnieuw tijdens het Ramadanfeest waren blootgesteld aan overvallen. Deze keer echter greep de politie vastberaden in en arresteerde veel van de aanvallers. Ongelukkig genoeg zijn er echter altijd nog velen van mening, dat de schuld van zulke voorvallen bij de vrouwen zelf dient te worden gezocht. Het gaat hierbij om de onuitgesproken mening, dat de vrouwen zich gewoon te provocatief kleden of zich dusdanig gedragen, dat zij de mannen ertoe brengen hen met geweld aan te vallen. Of ze worden ervan beschuldigd zich niet te versluieren en zich niet te onderwerpen aan de islamitische kledingvoorschriften.

Beginnende bewustzijnsverandering

Wanneer de voorvallen uit het jaar 2006 iets goeds hadden, zo zien het in ieder geval veel versluierde vrouwen onder de toenmalige slachtoffers, dan is het, dat eindelijk de deur naar een publiek debat over het fenomeen van de seksuele intimidatie in Egypte werd opengeduwd. NGO’s en vrouwengroeperingen roerden in de nog verse wond en startten een campagne om de discussie in leven te houden. Bij deze campagne ging het er om, vrouwen te informeren over hun rechten en hen, maar ook de mannen, duidelijk te maken, hoe serieus deze overvallen genomen moeten worden en dat de samenleving als geheel zich met het probleem moet bezighouden. Op deze manier plaatsten ze het probleem van de seksuele intimidatie ook in de context van andere dringende maatschappelijke problemen zoals de grote jeugdwerkloosheid en de daarmee gepaard gaande marginalisatie van sociale groepen, ze wezen echter ook tegelijkertijd op het feit, dat de gemiddelde trouwleeftijd sterk is gestegen. Bovendien werd er naar verwezen op welke manier een vooral door mannen vormgegeven chauvinistische cultuur tot een steeds sterkere seksuele repressie had geleid, evenals tot een ondermijning van familiaire waarden en morele voorstellingen.

Allah wil graag dat je een sluier draagt

”Of je draagt een sluier – of je wordt door de wellustige blikken van de mannen verslonden”, aldus de letterlijke tekst van een poster. Het tijdschrift Kalimatina (”Ons Woord”) begon met de campagne ”Respecteer jezelf” en het Egyptische centrum voor de rechten van de vrouwen stelde de actie ”Veilige straten voor iedereen” voor. In samenwerking met meerdere mediakanalen, zowel uit de gedrukte als de visuele media en het internet, ging het er in deze actie om de Egyptische jeugd over de gevaren van deze praktijken te informeren en de eis naar wetten, die seksuele intimidatie sterker criminaliseren. Ook werden politiebureaus beter op zulke voorvallen voorbereid en werden politieagenten geschoold in de omgang met seksuele intimidatie.

In het kader van deze breed opgezette campagne verscheen er een studie met als titel ”Wolken aan de hemel van Egypte: seksuele intimidatie – van verbale aanvallen tot verkrachting”. De studie onderzocht een steekproef onder 2500 vrouwen en 2200 andere personen (hetzelfde deel vrouwen als mannen) evenals een groep van 109 buitenlandse vrouwen. De resultaten waren schokkend: 98% van de buitenlandse vrouwen en 83% van de Egyptische waren al een keer het slachtoffer van seksuele intimidatie – bijna tweederde deel van de mannen gaf toe vrouwen al eens een keer te hebben lastig gevallen.

Tegen-campagnes

Aan de andere kant probeerden conservatieve en religieuze groeperingen het thema voor hun eigen doeleinden te gebruiken. Op verachtelijke wijze vielen ze daarbij de waardigheid van de vrouwen aan, door de schuld van de seksuele intimidaties juist bij de vrouwen te zoeken. Ze gingen daarbij zelfs zó ver, dat ze aan de kant van de aanvallers gingen staan en hun daden rechtvaardigden. Het ging hen er niet om de slachtoffers en hun rechten te beschermen, maar veelmeer om het tegendeel. Twee sprekende voorbeelden hiervan waren posters, die door deze groeperingen in enkele straten opgehangen en op veel islamitische blogs en websites gepubliceerd werden. De eerste poster liet twee tegenovergestelde foto’s zien. De foto aan de rechterkant is in het groen gehouden en laat een vrouw met een sluier zien, die bezaaid is met beelden van moskeeminaretten.

”Veilige straten voor iedereen!”

Na de overvallen van 2006 werden in Egypte meerde informatiecampagnes tegen seksueel geweld op gang gebracht. Aan de onderkant is een groen omwikkelde bonbon te zien en daaronder staat, dat God versluierde vrouwen hun zonden zal vergeven. Het beeld aan de linkerkant echter, in het rood gehouden, laat een ongesluierde vrouw en een man zien. Onder de rode bonbon in verscheurd papier is een waarschuwing aan vrouwen voor morele misstappen te lezen. De tweede poster pakt het thema van de vrouw als seksueel object op, door haar als lolly voor ter stellen, die alleen dan tegen vliegen (dus mannen) is beschermd als hij van inpakpapier (dus de sluier) is voorzien. Onder het plaatje van twee lolly’s, eentje omwikkelt, de andere uitgepakt met veel vliegen er omheen, is een religieuze waarschuwing te vinden, die vaststelt dat een ongeluierde vrouw niet in staat is zichzelf te beschermen – want God, de schepper, weet wat goed voor haar zou zijn, waarom hij zou verlangen dat ze zich zou moeten versluieren. Deze boodschappen verraden een schokkende ideologie en mentaliteit, waarin vrouwen als pure objecten van mannelijke genoegens worden gezien, met de enige taak dienstbaar te zijn aan de lichamelijke behoeftes en fantasieën van de mannen, en dat ook nog in de interesse van de religie. Omdat vrouwen ertoe worden gedwongen om zich te verhullen in de openbare ruimte, wordt tegelijkertijd hun beslissingsvrijheid met betrekking tot hun eigen seksualiteit betwist. De boodschappen suggereren, dat de uitbreiding van de seksuele intimidatie verbonden is met de weigering om de sluier te dragen, zodat de vrouw, die er geen draagt, zelf verantwoordelijk is voor de seksuele intimidatie die haar overkomt.

Ingrijpen van justitie

De openbare discussie over de seksuele intimidatie zou tot de media beperkt zijn gebleven, tot de campagnes en de tegen-campagnes, wanneer de jonge filmregisseuse Noha Rushdi Saleh niet zo moedig zou zijn geweest. Een vrachtwagenchauffeur overviel haar en viel haar lastig toen ze net van het vliegveld kwam en dat, terwijl ze niet eens alleen was. De overval vond in een straat in de buurt van haar woning in de Al-Karba wijk plaats. De chauffeur reed op haar af met zijn vrachtwagen, stak zijn hand naar buiten, trok haar met geweld naar zich toe en greep haar borsten vast tot ze uiteindelijk viel en hij er snel vandoor reed, waarbij hij nog spottend naar haar achterom keek.

Volgens Saleh was juist die blik achterom een belangrijke reden die haar ertoe deed besluiten om aangifte te doen. Ze schreeuwde en was zo woedend, dat ze de chauffeur achterna rende. Dankzij het drukke verkeer lukte het haar hem in te halen, voor de vrachtwagen op de weg te gaan staan en om hulp te roepen. Aan de voetgangers vertelde ze wat haar was overkomen. ”Ik kon niet geloven, dat enkelen van hen bereid waren de chauffeur te helpen ontsnappen. Anderen boden hun hulp aan en zeiden dat ze de chauffeur ertoe wilden brengen zijn verontschuldigingen aan te bieden. Ik vroeg hen waarom ik met een verontschuldiging tevreden moest zijn, hij was per slot van rekening niet per ongeluk over mijn voet heen gereden. Enkelen vroegen me wat ik dan wilde en ik antwoordde, dat ik hem wilde aangeven bij de politie. Een ander wilde toen weten wat ik überhaupt te zoeken zou hebben tussen een groep mannen. Op de omringende balkons stonden mensen, die naar me keken. Het was net een scene in een film. Een vrouw zei tegen me: ’ Genoeg meisje, vergeef het hem’. Dat wees ik af en ik bleef op mijn standpunt staan.” Haar juridische achtergrond gaf Noha de kracht om te staan op haar recht en het lukte haar niet alleen om een politiebericht te laten opstellen, maar de dader ook voor het gerecht te brengen. Met ondersteuning van haar vader bereikte ze, dat het proces in het openbaar kon plaatsvinden, wat belangrijk voor haar was om de Egyptische publieke opinie en het justitiële systeem wakker te schudden en gevoeliger te maken voor het thema seksuele intimidatie.

Nagel aan de doodkist van de seksuele intimidatie

Op 21 oktober 2008 veroordeelde de strafkamer voor het noordelijke deel van Cairo onder voorzitterschap van rechter Shawqi al-Shalqani de aangeklaagde Sharif Jouma Jebril tot een gevangenisstraf van drie jaar en tot een geldboete van 5001 Egyptische pond. Noha kwam op de televisie en verklaarde, dat het vonnis haar gevoel van eigenwaarde hersteld zou hebben. Justitie zou haar verantwoordelijkheid zijn nagekomen en zou voor alle dochters van het land de weg hebben geëffend om het ook hen mogelijk te maken om op hun rechten te staan en tegelijkertijd zou justitie daarmee de eerste nagel in de doodkist van de seksuele intimidatie hebben geslagen. En toch kon het vonnis niet verhinderen, dat het daarna tot een kwaadaardige campagne tegen Noha Rushdi Saleh kwam, die haar geloofwaardigheid betwijfelde. Haar critici beschuldigden haar ervan de naam van Egypte te vervuilen en wezen op haar Israëlische staatsburgerschap, die ze bezit, omdat haar grootvader tot de Palestijnse vluchtelingen behoorde die naar Egypte moesten emigreren. Maar haar moed heeft duidelijke sporen in de Egyptische samenleving achtergelaten. Noha wilde haar zaak beslist ten einde brengen en een vonnis in haar zin bereiken. Ze zal herinnerd worden als diegene, die zich aan het hoofd plaatste van een lange en moeilijke strijd: de strijd voor een burgermaatschappij, waarvoor de waarden en de rechten van de vrouwen altijd een onlosmakelijk deel van haar totale doel en hoop zijn.

Bron:http://koptisch.wordpress.com/2010/05/25/sexuelle-belastigung-in-agypten-der-schleier-des-schweigens/
Vertaald uit het Duits door: E.J. Bron