Uitkering maakt meer kapot dan u lief is

Een uitkering toegekend krijgen kan iemands leven verpesten. Die kans is zo groot, dat uitkeringen over het totaal genomen meer schade aanrichten dan dat ze goed doen. Alcohol kan minder kwaad: dat richt alleen schade aan bij langdurig en overmatig gebruik. Waar alcohol jaren over doet, kan een uitkering bij sommige ontvangers in een paar maanden voor elkaar krijgen. Eén voorbeeld, niet van het effect van een korte, maar van een langdurige uitkering, en wel uit de recente kerkgeschiedenis.

De dominees van de Scandinavische Lutheraanse staatskerken kregen of krijgen allemaal een uitkering: een vast salaris, onafhankelijk van hoe ze hun werk doen, of deden. Het is onder zo’n regime eigenlijk in het voordeel van een predikant om zijn werk niet goed te doen. Wie saai preekt en vervelend doet tegen zijn parochianen, zal al spoedig minder van ze horen, en een rustiger leven kunnen leiden.

Wie vervelend doet tegen zijn klanten, heeft er al snel minder. Dat is bekend in alle landen van de wereld. Minder klanten betekent in het geval van een dominee: minder gedoe, minder vergaderingen, minder begraven, minder dopen en minder huwelijken inzegenen, en dus meer tijd voor de tuin. Of om Middel-Aramees te leren. Of een andere dominees-hobby uit te leven.

Op diepzinnige artistieke zwart-wit films zijn dit soort Scandinavische dominees dan ook genadeloos vereeuwigd. Met een blik van wanhoop over de ledigheid van het bestaan in de ogen, preken ze voor een lege kerk waarin alleen nog twee analfabete boeren met gezond verstand zich zitten te verbijten. De kerk staat in een leeg landschap, boven een lege wand van een lege fjord.

De leegte van zo’n dominee loopt vooruit op de leegte van de moderne uitkeringsgerechtigde die met zijn afstandsbediening in de aanslag op de bank ligt te wachten of het nog leuk wordt op de tv. Zowel de dominee als de uitkeringsgerechtigde lijden, want ze kunnen hun verlangen om dingen te gaan doen die hun leven zin geven, niet bevredigen.

Als ze zich zouden moeten inspannen om hun eigen kost en inwoning bij elkaar te sprokkelen, zou dat op zijn minst de verveling doden. Ze zouden al snel weer ontdekken waar het in dit leven om gaat. Het besef zou terugkomen dat er dingen bestaan die het bestaan zin kunnen geven louter omdat zonder die dingen het menselijk bestaan niet kan bestaan. Het kinderliedje ‘Lieve Heer, kost en kleer, het hemelrijk en dan niet meer’ vat het wel ongeveer samen.

Maar wat is voor zulke gesubsidieerde staatsdominees het alternatief? Elke zondagochtend als preek een leuk en relevant verhaal houden? Een virtuoos liturgisch hoogstandje? Muziek waar je ‘u’ tegen zegt? Dan zouden er wel meer mensen naar die kerk toe komen, maar dan zou de staatsdominee minder tijd over hebben voor zichzelf en zijn gezin. En hij heeft het al zo zwaar! De keus kan niet moeilijk zijn.

Staatskerken hebben dan ook een verkeerd effect op de dienaren der kerk: die worden lui. In de Verenigde Staten, waar elke kerk zijn eigen broek op moet houden, gebeurt iets wat Nederlanders ongepast vinden: er wordt door de dominees om geld gebedeld, foei. Maar dat geld wordt natuurlijk alleen gegeven als de klant het geboden product de moeite waard vindt. Dat betekent dat de dominee zijn best moet doen en zich moet inspannen. Van achteruitgang van de kerken is in Noord-Amerika dan ook wel iets te merken maar niets zoals in Europa.

In Scandinavië heeft de weelde van het staatskerk-zijn de Lutherse kerk zo goed als de das omgedaan. Ook in Nederland is het juist de voormalige staatskerk, de Nederlands-hervormde kerk, die het diepst door het verval is aangetast. Eigenlijk bestaat dat kerkgenootschap niet meer. Het wordt niet door veel mensen gemist. Wat er van over is, is opgegaan in een vaag verband van progressieve ‘Protestantse Kerken in Nederland’. De kerkgenootschappen die buiten of op afstand van dit nieuwe ‘verband’ zijn gebleven, zijn een wonder van vitaliteit vergeleken bij de PKN.

Zou de islam getemd kunnen worden door alle imams tot uitkeringsgerechtigd ambtenaar te benoemen? Het zou wel degelijk helpen, maar niet volledig. De meeste godsdienstige bewegingen willen invloed uitoefenen op de staat, en willen financieel graag van de staat profiteren, maar de islam is ambitieuzer dan dat: de islam schrijft voor dat de islam zelf de staat wordt. De islam eist van moslims dat ze daarvoor strijden want om een staat op te richten is nu eenmaal strijd nodig. Oude Arabisten als Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936) zagen dat scherp, en hebben dan ook harde uitspraken gedaan, die nu niet meer zouden kunnen, met name over de gestrengheid waarmee de imams dienden te worden aangepakt om de rust te herstellen waar de islam die verstoord heeft.

Uitkeringen hebben een slechte invloed op de ontvanger: hij verliest er zijn levenslust door, en zijn zelfredzaamheid wordt er door aangetast. Als de dominees van de Lutherse staatkerken in Scandinavië al niet tegen de luxe van een onverdiende langdurige uitkering bestand waren, wat kunnen we dan verwachten van uitkeringsgerechtigden in Nederland die minder verfijnd, hooggeschoold en bevoorrecht zijn dan die dominees?