Onbeperkt lenen

Tot het moment dat ik een baan binnen mijn vakgebied gekregen had, was ik er zeker van geweest dat ik nooit een baan binnen mijn vakgebied zou krijgen. Daarom ben ik colleges economie gaan volgen, om na mijn afstuderen in het Arabisch met niet al te veel moeite een lesbevoegdheid economie te kunnen gaan halen.

Zodoende heb ik in 1964-1965 in Leiden het college economie voor juristen gevolgd. Dat was ouderwets goed. De wet van de verminderende meeropbrengst. De vermindering van de geldhoeveelheid die in omloop is, dus deflatie, ten gevolge van iNvoer, Sparen en Belasting, handig afgekort tot NSB. Daartegenover dan vergroting van de geldhoeveelheid, dus inflatie, door uitvoer, investeringen en overheidsuitgaven. Zo leer je nog eens wat.

Eén ding verbaasde mij, en niet mij alleen. De hooggeleerde docent stelde, dat de overheid onbeperkt
kon lenen, maar we zullen hem wel niet goed begrepen hebben. Een paar snotneuzen, waarschijnlijk corpsleden, vroegen hoe het dan zat met het terugbetalen en de rente: dat moest toch van de belastingbetaler komen. We werden afgebluft, stomme alfa’s dat we waren. De wiskunde die hier achter zat, ging boven onze pet, werd ons verteld. Die paar centen rente speelden op een overheidsbegroting geen serieuze rol. Lenen kon gewoon.

Toch bleef de zaal rumoerig. Terecht, weten we nu. Maar de meeste aanwezigen zullen zich toen wel hebben laten overtuigen. Je tentamens moest je uiteindelijk halen. Elders zal het wel net zo gegaan zijn. Dat betekent dat er generaties van intellectuelen dan wel juristen zijn opgegroeid met het idee dat overheidsleningen geen reden tot zorg kunnen zijn.

Maar laten we eens een kleine rekensom maken. De getallen kunnen veranderd worden, maar ook dan blijft de zinkende Titanic nog even zichtbaar. Stel dat de overheid langlopend leent tegen 7%. Dan heeft de lenende overheid in 14 jaar het gehele geleende bedrag opgesoupeerd aan renteuitkeringen. Daarna moet er nog worden afgelost.

Als dat één keer gebeurt, is er uiteraard weinig aan de hand. Maar als dat jaar in jaar uit op structurele basis gebeurt, bijvoorbeeld 14 jaar lang, dan gaat al het geleende geld uitsluitend nog naar de rentebetalingen toe. Dat zou geen probleem zijn?

Als de overheid van het geleende geld ‘consumptieve’ uitgaven doet (overheidssalarissen, uitkeringen), dan wordt dat wel een probleem, want dan zullen die overheidsuitgaven verminderd moeten worden op het moment dat er niet meer geleend kan worden. Vakbonden en politieke partijen zijn niet dol op het verminderen van salarissen en uitkeringen. Dus meer lenen. Dus dezelfde cyclus nog een keer. En nog een keer. Da capo al fine, en dat eind kon nu wel eens nabij zijn.

Zoals een gewezen familielid, D66-wethouder van een grote stad, jaren geleden ooit tegen me zei: ‘De overheidsfinanciën, dat is zo ingewikkeld, dat kan je niet met gewone boekhoudmethoden beschrijven’. Dat hij dat geloofde, begrijp ik nu beter dan toen.

Een particulier doet er wijs aan alleen te lenen wanneer daar wat tegenover staat: een eigen huis, uitzicht op financiële verbetering wanneer de kinderen eenmaal op eigen benen staan, en zo voort. Lenen voor een vakantie of om de gewone uitgaven te betalen, leidt onverbiddelijk tot financiële ontsporing. Het is geen oplossing, maar een duur paardenmiddel om te proberen de pijn van de oplossing nog even uit te stellen. De oplossing wordt er uiteindelijk alleen maar pijnlijker door.

Voor de overheid is het niet anders. Overheden die geld lenen om dat in de maatschappij te investeren zodat er ergens een opbrengst tegenover staat, daartegen kan nooit veel bezwaar zijn te maken. Maar lenen om de pensioenen te kunnen betalen (waar zijn die premies dan eigenlijk gebleven?), of om ambtenarensalarissen en uitkeringen op peil te kunnen houden – dat is een langzame weg naar een onoplosbare crisis.

Generaties van beleidsmakers, journalisten en intellectuelen zijn, net als ik, desalniettemin opgevoed met de instructie dat de overheid onbeperkt mag lenen. Wie dat niet begreep, was dom en had niet voldoende wiskunde en hoofdrekenen in zijn pakket gehad.

Maar het zou zo maar kunnen dat niet de domoren dom zijn geweest, maar de regeerders van Amerika en Europa. Het zou zo maar kunnen dat er dringende ‘wiskundige redenen’ bestaan waarom een overheid even voorzichtig moet zijn met geld lenen als een alleenstaande bijstandsmoeder met drie kleine kinderen.

Het was achteraf een verstandig besluit om met Arabisch verder te gaan, en niet met economie. Met economie zou ik wel eens nog minder vrienden hebben kunnen maken dan met Arabisch.

14 opmerkingen:

  1. Helaas Meneer Jansen,

    Uw economie leraar was wel erg slecht. Vooral over het ontaan van de staatsschuld zit u er helemaal naast.
    Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Begrotingstekort#cite_note-0

    E.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Specifieker:

    Zie:
    Relatie tot andere macro-economische grootheden
    Statistisch gezien is het begrotingstekort ruwweg het verschil tussen het saldo van de betalingsbalans en de nationale besparingen. Dit verschil wordt, zoals internationaal afgesproken, door het Centraal Bureau voor de Statistiek bij het opstellen van de Nationale Rekeningen gebruikt om het begrotingstekort definitief te bepalen. Opmerkelijk is dat bij deze internationale definitie de inkomsten noch de uitgaven van de overheid een rol spelen.

    E.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Als snotneus en rechtenstudent deed ik in Leiden later dezelfde cursus en herinner mij dat ik mijn twijfels had over de assumptie dat kopers in vrijheid aanschaffen wat de laagste prijs heeft en het meeste voordeel brengt. Milton had in 1986 in Leiden overigens al enig gezag naast Maynard gekregen, maar vast nog niet aan de UVA. Die opleiding leverde inderdaad in korte tijd een goed stel ankers, maar waarom de beloning van onderwijspersoneel in de politiek vaak een 'investering' wordt genoemd, heb ik nog nooit begrepen. Meer en betere parkeerwachters. Dat betaalt zich wel terug.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Eduard: Haal je begrotingstekort en staatsschuld nu niet door elkaar? Aan de andere kant: Je zou economie leraar moderne staatshuishoudkunde moeten worden: Omdat je beweert dat inkomsten noch uitgaven van de overheid invloed hebben op het begrotingstekort. Dat zou even fijn zijn.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Grappig, iedereen die economie heeft gestudeerd, of er een boek over heeft gelezen, heeft zo zijn eigen mening en denkt te weten hoe het in elkaar steekt.

    Economie schijnt vele vaders te hebben.

    Ik vind het dan ook vreemd dat schijnbaar niemand (op een enkeling na) deze financiële ramp aan zag komen.

    Of zag men het wel en waren er 'belangen' in het spel?

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Deze reactie is verwijderd door een blogbeheerder.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Deze reactie is verwijderd door een blogbeheerder.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. @ Hecatonchir,

    "Ik vind het dan ook vreemd dat schijnbaar niemand (op een enkeling na) deze financiële ramp aan zag komen."

    Er zagen heel veel economen deze ramp aankomen. Alleen werden deze economen niet gehoord omdat het niet in het belang van de staat en de centrale bank was, terwijl de linkse media hen verdacht vonden omdat deze economen tevens voorstanders zijn van een vrije markt. Maar geloof me: heel veel economen, die geen volgelingen zijn van Keynes, zagen het aankomen.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Het interessante van dit geheel is dat het allebei de standpunten een beetje waar zijn en ook niet waar. Het geldt namelijk alleen in zekere mate. Als een overheid een heel klein beetje leent dan is dat niet erg, maar als het om bedragen gaat zoals in Amerika dan is het dom. Dan heeft men niet begrepen via welk mechanisme het werkt. Dan zijn er onverantwoordelijke mensen in de weer geweest.

    Ik zal een ander verhaal als voorbeeld nemen, als een heel land zich moet inspannen om er bovenop te komen (na een oorlog of een ramp) dan komt er voortspoed. Want het land een beetje in puin zorgt voor bedrijvigheid. Maar als de hele economie kapot is dan komt er helemaal geen opbloeien van de economie meer. Na de Twin Towers-aanslag had Amerika heel wat te verwerken, de ramp was maar ca. 6 miljard, maar de bedrijvigheid die de wederopbouw genereerde was goed voor paar honderd miljard Dollar. Vervolgens is Amerika de fout in gegaan, door een veelvoud van deze bedragen er door heen te jagen met zaken die geen opbrengst hebben.

    Alles moet met mate, een heel klein beetje lenen kan, een kleine conflict zorgt voor bedrijvigheid. Een beetje lenen mag, maar als men overdrijft dan krijgt men een zelfde resultaat als dat de hele economie in puin ligt.

    Overigens hoe is het mogelijk dat die hooggeleerde docent geen normaal verstand heeft, en alleen het trucje kent, maar niet de complexe achterliggende systemen doorziet?

    BeantwoordenVerwijderen
  10. In 1997 verscheen frank partnoy's boek over het immorele gedrag van banken en andere fin instellingen en de gevolgen ervan.
    Das zo'n 14 jaar geleden.
    Ik ben vandaag niet verrast, noch verbaasd.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Bij elk maatschappelijk probleem reageert de overheid met een verdere machtsuitbreiding ten koste van de vrijheid. (leger, politie en centrale bank)
    Bij elke dergelijke stap nadert het eind van de staat.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @vanhetgoor

    "Overigens hoe is het mogelijk dat die hooggeleerde docent geen normaal verstand heeft, en alleen het trucje kent, maar niet de complexe achterliggende systemen doorziet?"

    Als je het weet, vertel het mij.

    Als de ene hoogleraar een verhaal vertelt en een andere geleerde het tegendeel beweert, wat moet ik daar dan mee?

    Het begint op de discussie over de 'opwarming van de aarde' te lijken.

    BeantwoordenVerwijderen