Verkiezingen op komst - waar blijven de waarnemers uit Zimbabwe?

Mede dankzij de allochtone kiezers haalde de PvdA een reusachtige overwinning bij de raadsverkiezingen van 2006. In Rotterdam had burgemeester Opstelten (VVD) geen zin in een onderzoek naar vermeende onregelmatigheden zoals het ronselen van stemmen. In Amsterdam kwam er tegen de zin van burgemeester Cohen (PvdA) toch een rapport. De uitkomsten waren onthutsend, maar werden snel vergeten. Zijn er op de Nederlandse stembureaus ook internationale waarnemers nodig?

Bij mijn naspeuringen naar de troebelen in de PvdA-afdeling Feijenoord stuitte ik op een sensationele uitspraak in de Rotterdamse editie van het Algemeen Dagblad. De krant berichtte op 3 mei 2006 over de bestuurscrisis, die destijds uitbrak nog voor de drie beoogde dagelijkse bestuurders van deze deelgemeente waren geïnstalleerd.

De drie kandidaten werden in eerste instantie via een geheime stemming afgeserveerd. Enkele anoniem gebleven PvdA-raadsleden stemden tegen de benoeming van hun eigen partijgenoten. Hoewel de 'daders' nooit zijn gevonden, ging iedereen er van uit dat de interne oppositie uit de hoek kwam van de zes Turkse leden van de veertien mensen tellende PvdA-fractie.

Gezien de zwijgzaamheid van alle PvdA-raadsleden ging de verslaggever op pad langs Turkse theehuizen aan het Afrikaanderplein. Tussen de rummikub spelende oude mannen trof hij de GroenLinkser Yusuf Tahiroglu, die wel een mening wilde geven over de kwestie. Daarbij kwam het gesprek ook over het verloop van de kort daarvoor gehouden raadsverkiezingen.

Zeker acht van de veertien PvdA-zetels in Feijenoord waren afkomstig van de Turkse achterban, meldde Tahiroglu. “Sommige vrienden van mij hadden drie stembiljetten: een stem ging naar GroenLinks, twee naar de PvdA.”

Hierover schreef ik mijn vorige blog, waarvan de eerste alinea’s plus een link werden overgenomen op de website van Leefbaar Rotterdam (LR). In de discussie hierover stelde iemand de vraag aan LR-voorman Ronald Sörensen, waarom deze ‘fraudepraktijken’ destijds niet aan de kaak zijn gesteld.

Daarop reageerde een insider, die op 2006 aanwezig was op het stembureau Afrikaanderplein. De ‘reaguurder’ met nickname ‘sojowo’: “Dat van de drie stembiljetten (eigen stem + 2 volmachten) is aangekaart. Voor het stembureau op het Afrikaanderplein stonden Nederlanders van Turkse afkomst met stapels blanco volmachten landgenoten te ronselen. Doordat, in tegenstelling tot 3 maart a.s., het toen nog niet nodig was een kopie van het legitimatiebewijs van de volmachtgever te tonen, konden wij deze aktie op het stembureau niet voorkomen. Een van de huidige deelraadsleden van Turkse afkomst heb ik persoonlijk uit het stemlokaal verwijderd. Helaas waren alle bescheiden binnen een paar dagen vernietigd zodat onderzoek niet meer mogelijk was. De pers (kranten) waren eveneens niet bereid aandacht aan dit fenomeen te besteden.”

Desgevraagd wees ‘sojowo’ in een volgende reactie het PvdA-deelraadslid Ertugrul Gültekin aan als een van de stemmenronselaars. Het raadslid is in voor een volgende termijn. Tijdens de roerige afdelingsvergadering van 2 december 2009 werd de PvdA-lijst volledig omgegooid door de Turkse achterban. Dankzij deze ‘coup’ steeg Gültekin van plaats 14 naar plaats 11.

‘Sojowo’ wist nog meer details over de stembusgang van 2006. “Voor alle duidelijkheid, het ronselen gebeurde voor de deur (dus net buiten het stemburo). Het verwijderen vond plaats op grond van beïnvloeding van kiezers (tot in het stemhokje) en het negeren van vriendelijke verzoeken van de stembureauleden dergelijke handelingen te staken. Hij hoorde echter duidelijk bij het groepje ronselaars voor de deur.”

Sörensen zelf reageerde ook op deze kwestie. Volgens zijn bijdrage heeft VVD-lijsttrekker George van Gent op de eerste dag na de verkiezingen een brief over mogelijke malversaties gestuurd aan burgemeester en partijgenoot Ivo Opstelten. Sörensen bijna vier jaar later: “Ik heb een onderhoud aangevraagd en mondeling mijn verontrusting uitgesproken. Opstelten had er absoluut geen zin in omdat bij aangetoonde fraude of misbruik van machtigingen de totale verkiezing over zou moeten, die onder zijn verantwoording gehouden zijn. Mooi afscheid! Zo ligt het! Daarnaast zou de pers een officiële klacht, die gezien de houding van de burgemeester geen schijn van kans maakte, als verkiezings kinnesinne verklaard hebben.”

Hoe omvangrijk de door Van Gent en Sörensen veronderstelde onregelmatigheden waren, kan ik nergens terugvinden. In Rotterdam kwam er uiteindelijk geen onderzoek, hoewel de PvdA en Leefbaar Rotterdam elkaar tijdens de verkiezingscampagne van 2006 op het scherpst van de snede bevochten.

Was het inderdaad kinnesinne van een heetgebakerde verliezer? Daarmee zou je het kunnen afdoen als er niet soortgelijke zaken hadden gespeeld in Amsterdam. In de hoofdstad kwam er namelijk wel een onderzoek. Het stadsdeel Bos en Lommer schakelde de gemeentelijke ombudsman Ulco van de Pol in na klachten over het verloop van de verkiezingen, waarbij voor de eerste maal een stemcomputer werd gebruikt. De voorzitter van het hoofdstembureau had waargenomen, dat kiezers werden geholpen bij het stemmen, en dat in sommige gevallen iemand anders de stem uitbracht. Soms brachten toevallige passanten een stem uit voor iemand anders.

In stadsdeel Geuzenveld, zo meldde Van de Pol in een column, waren mogelijk kiezers toegelaten met meer dan twee machtigingen. “Iemand zou zelfs zonder machtigingen meerdere keren hebben kunnen stemmen. Dit kan gewoonweg niet, de Kieswet is hierover ondubbelzinnig.”

Rond de Amsterdamse raadsverkiezingen werden meer onregelmatigheden vermoed. De website van Elsevier meldde dat buurtvaders in Slotervaart allochtone kiezers hadden geholpen met de stemcomputer. In Osdorp zouden machtigingen verkeerd zijn gebruikt.

De ombudsman kwam in september 2006 met zijn rapport over Bos en Lommer. Hij stelde vast dat inderdaad in diverse stembureaus kiezers tegen de regels in waren geholpen met stemmen. Daarnaast gebeurde het regelmatig, dat gebrekkig Nederlands sprekende kiezers ter plekke een andere persoon machtigden om hun stem uit te brengen. De ombudsman: “Het is echter aan de wetgever, en niet aan de stembureaus zelf, om de regels van de procedure aan te passen als een grote groep kiezers vanwege onvoldoende taalbeheersing geen gebruik kan maken van het stemrecht.”

Het rapport van Van de Pol over Bos en Lommer was tamelijk onschuldig. De Amsterdamse ombudsman kreeg vervolgens, tegen de zin van burgemeester Job Cohen, toestemming van de gemeenteraad om de gang van zaken in de hele stad te onderzoeken. Bij dat onderzoek werden tevens de landelijke verkiezingen van november 2006 meegenomen.

Dit keer waren de conclusies heel wat ernstiger. Op veel plaatsen constateerde de ombudsman onregelmatigheden en overtredingen van de Kieswet. “Strikte naleving van de regels door de stembureauvoorzitters zorgde voor onoverzichtelijke situaties, irritatie en zelfs agressie op de stembureau.”

Op 22 november 2007 citeerde ik in een weblog enkele bevindingen. Leden van stembureaus grepen niet in als niet Nederlands sprekende personen van echtgenoten, kinderen of anderen te horen kregen op wie ze moesten stemmen. In andere gevallen leidde wel ingrijpen tot agressief gedrag van mannelijke begeleiders. De ombudsman spreekt van ‘een grimmige sfeer’ in sommige kieslokalen. Een Marokkaanse man in djellaba, die beweerde ‘buurtvader’ te zijn, was in een van de stembureaus uren bezig met het ronselen en begeleiden van kiezers. Leden van stembureaus werden voor ‘racist’ uitgescholden als ze tegen dergelijke praktijken wilden optreden. “Allochtonen zijn de baas in Amsterdam. Zo gedragen zij zich ook op het stembureau”, rapporteerde een voorzitter van een stembureau aan ombudsman Van de Pol. In talloze bureaus werd melding gemaakt van gerommel met machtigingen.”

Het rapport baarde heel eventjes opzien, maar was snel weer vergeten. Alleen Parool-verslaggeefster Addie Schulte ging op de kwestie door. Ze schreef (6 oktober 2007) een kritisch artikel over het raadsdebat, waarin de conclusies van de ombudsman werden besproken. Nederlanders denken dat verkiezingen in ons land perfect verlopen en reizen graag af naar verre landen om daar als waarnemer op te treden. Deze zelfingenomenheid was volgens Schulte door de ombudsman omvergekegeld.

Schulte: “De stemcomputer is inmiddels afgedankt. En de euforie over de hoge opkomst van allochtonen bij de raadsverkiezingen van vorig jaar komt hiermee in een wat ander daglicht te staan. Mooi natuurlijk, dat mensen gaan stemmen. Maar het moet in vrijheid gebeuren. Verreweg de meeste allochtonen stemden op de PvdA. Gemeen vraagje: hoeveel stemmen heeft die partij aan het 'begeleid stemmen' te danken?”

Cohen beloofde om de aanbevelingen over te nemen om van het gezeur af te zijn. VVD-raadslid Bas van 't Wout stelde voor om voortaan alleen Nederlands te spreken op het stembureau. Dat wilde Cohen niet. Wel mompelde hij wat over inburgeringcursussen, waar de nieuwkomer kon leren wat stemmen is.

Schulte: “Kost wat kost wil Cohen een discussie over de uitslag vermijden. De ombudsman begint daar ook niet aan. Vanwaar deze zwijgzaamheid? De regels werden in sommige stembureaus enkele tientallen malen overtreden. Daarmee is een uitslag op deelraadsniveau zeker te beïnvloeden, vooral als het om voorkeurstemmen gaat. Als er inderdaad in sommige gevallen bepaalde types lange tijd rond een stembureau hingen en kiezers bewerkten, dan is het best mogelijk dat ergens iemand in een deelraad zit die er bij vlekkeloos verlopen verkiezingen niet in was gekomen.”

Sinds 2006 zijn de regels rond het stemmen bij volmacht aangescherpt. Maar aan de vooravond van nieuwe verkiezingen kan het beslist geen kwaad om nog eens aan de toestanden van vier jaar geleden te herinneren. En als dat niet helpt, moeten we toch maar eens een beroep doen op onafhankelijke waarnemers uit Moldavië, Wit-Rusland en Zimbabwe.

Carel Brendel