Een kwestie van sociale stijging

Onlangs kwam op deze site het volkskrantartikel Groot tekort aan allochtone medische specialisten (10 okt) ter sprake. Daarin valt te lezen, dat uit een onderzoek van hoogleraar Tineke Abma in het VUmc blijkt, dat het aantal allochtone medisch specialisten blijft steken op 5 a 6 procent, terwijl ongeveer eenderde van de studenten medicijnen in de grote steden niet-westers is. Dat zou kunnen betekenen dat allochtone artsen moeilijk een plek kunnen bemachtigen op de opleidingen tot specialist of niet zo maar worden toegelaten tot de groep van medisch specialisten. Dat verschijnsel kenden we al uit
onderzoeken naar studenten uit arbeidersgezinnen. Ook toen al had de medische stand ‘de neiging zichzelf te klonen’, zoals Abma dat noemt. In zijn promotie-onderzoek Doorzetters (2010) toont Mick Matthys aan, dat de integratie van arbeiderskinderen in het voor hen nieuwe universitaire milieu een dubbelzinnige ervaring is/was. Op het werk, en zeker in medische specialisaties, gaat het namelijk niet alleen om professionele competenties maar ook om netwerken en de juiste culturele codes. De codes van ‘ons soort mensen’ wel te verstaan.

W.F. Hermans zei ooit: “Romanschrijven is wetenschap bedrijven zonder bewijs.” De romans Extra tijd (2012) van Anton Dautzenberg en Het Gym (2011) van Karin Amatmoekrim gaan beide over sociale stijging en het verschil in codes tussen OSM (‘ons soort mensen’) van de eigen groep en OSM van de andere groep.

Anton Dautzenberg geeft in zijn autobiografische roman een beeld van een Zuid Limburgs arbeidersgezin. De spagettiwestern is er de hoogste vorm van cultuur en alles draait om Roda JC. De hoofdpersoon Marcel Meulenberg vertoont overeenkomsten met de auteur: hij schrijft gedichten en hij heeft een universitaire studie genoten. De ouders van hoofdpersoon Marcel Meulenberg hebben geen opleiding gedaan. Zijn vader werkte vanaf zijn vijftiende in de fabrieken van Philips, zijn opa’s ploeterden onder de grond, in de mijnen. Over Marcel schrijft Dautzenberg: “Een studentje. In een arbeidersmilieu is dat geen compliment. Je bent een bedreiging, je maakt dat sluimerende minderwaardigheidsgevoel wakker. (…) Hard werken en voetbal, dat waren de levenslessen die Marcel als kind van zijn vader kreeg en waarmee hij aandacht kon genereren.” En over zijn studietijd: “Tegen het doctoraal zag hij op. De sociale codes die daarbij hoorden, boezemden hem angst in. De dubbele agenda’s, de ongeschreven regels – hij kon er niet aan wennen. Voor het eerst werd hij met zijn arbeiderskomaf geconfronteerd en had hij er geen antwoord op.” Maar terug kan hij ook niet meer: “Marcel ergerde zich kapot aan de oerwoudgeluiden die vanaf de tribunes klonken wanneer Meijer aan de bal was. Het deed hem voor het eerst serieus twijfelen aan zijn liefde voor de sport. Een twijfel die daarna niet meer verdween. De vernielingen, de vechtpartijen, de antisemitische leuzen. Een sport die zoveel dommigheid aantrekt, kan die deugen? “ En in de collegezalen voelt hij dan weer de mal waarin hij daar moet passen. Hij pendelt tussen de serviele dienstbaarheid van de onderklasse van zijn jeugd en de arrogante kapsels en zelfverzekerde Lacoste-sweaters op de universiteit. “Waarom was hij economie gaan studeren? Als hij eerlijk was, moest hij toegeven dat hij zijn familie wilde laten stijgen op de sociale ladder. Dat verdienden ze.”

Een dergelijke observatie sluit aardig aan bij de studie van Matthys, waarin een respondent (een arts) opmerkt dat hij niet past in de codes van ‘ons soort mensen’: “Ze hebben wel respect voor mij maar ik hoor er niet bij, en dat wordt me heel subtiel duidelijk gemaakt. (…) Ze zijn niet vijandig, integendeel, ze hebben een soort welwillende beminnelijke houding waarin een spoor van superioriteit zit.“ Daar voel je je dus niet gemakkelijk bij.

Karin Amatmoekrim beschrijft in haar autobiografische roman Het gym iets soortgelijks, maar dan over een twaalfjarig Surinaams meisje dat naar het gymnasium gaat. De schrijfster zelf is ook opgegroeid in een ‘gribusbuurt’, in IJmuiden, ging naar het gymnasium en deed daarna een universitaire studie. Haar roman beschrijft alleen de brugklasperiode, waarin hoofdpersoon Sandra Spalburg eveneens tussen de wal en het schip van OSM valt. Buurtgenoten kladderen op de muur van haar flat kreten als “nepkakker” en “stuudje ga terug naar je eigen land” en bij klasgenootjes wordt ze ontvangen met teksten als “Ik weet zeker dat je heel erg goed kunt dansen” en “Zo doen jullie dat toch”, terwijl ze iets raars doen met hun heupen. Met complimenten ook waarvan de eigen superioriteit afdruipt: “Jullie zijn zo één met de natuur, hè. Jouw volk is echt nog heel oer. Mooie, mooie mensen. Dat zijn jullie toch.” 

Het lijkt me dat Abma er met haar constatering in dat artikel in de Volkskrant, dat één van de redenen van het lage percentage allochtonen onder medisch specialisten zou kunnen zijn dat de medische stand geneigd is ‘zichzelf te klonen’, er niet zo heel erg veel naast zit. “Ze zoeken mensen zoals zij zelf, witte mannen vooral”. Het zijn de woorden van Tineke Abma trouwens . Niet van de Volkskrant, zoals op deze site gesuggereerd werd. En dan nog: wie kun je dan ‘rassisme’ verwijten? De Volkskrant of Tineke Abma of die groep van vooral ‘witte mannen’? ‘Witmensen’, zoals ze in Alleen maar nette mensen van Robert Vuijsje worden genoemd. Dautzenberg en Amatmoekrim zijn overigens goed terecht gekomen, zij het niet in de medische stand.