Brezjnev aan de Amstel, met een vleugje Berlusconi

PvdA-top steunde onreglementaire voorstellen bij reddingsactie voor Marcouch

Brezjnev aan de Amstel lijkt terug van weggeweest. Openlijke kritiek op de lokale PvdA-leiding geldt als schadelijk voor de politieke, en mogelijk zelfs voor de maatschappelijke carrière. Uit angst blijven de interne tegenstanders van Ahmed Marcouch ondergronds. Landelijk voorzitter Lilianne Ploumen probeerde het boegbeeld te redden door de huisregels van haar partij overboord te zetten. Ook opmerkelijk: Een politieke concurrent kreeg vlak voor de uitzending te horen dat hij niet met de lokale partijleider Lodewijk Asscher mocht debatteren op de gemeentelijke zender AT5.

In het politieke praatprogramma Waterloo van de Amsterdamse stadszender AT5 stond maandagavond (16 november) ‘de crisis rond Marcouch’ op het programma. Zoals bekend ging een meerderheid van het bestuur van de PvdA-afdeling Nieuw-West aanvankelijk niet akkoord met het lijsttrekkerschap van Ahmed Marcouch.

Onder zware druk van de landelijke en stedelijke partijtop staat de voorzitter van het stadsdeel Slotervaart alsnog op de eerste plaats. De ledenvergadering heeft in december het laatste woord. Het afdelingsbestuur ging hiermee akkoord na intensieve bemoeienis van partijvoorzitter Lilianne Ploumen, die in deze affaire optrad als politiek buurtregisseur, en van Lodewijk Asscher, wethouder van onderwijs in de centrale stad en sterke man in de hoofdstedelijke PvdA.

Onbekend is dat de uit Rotterdam afkomstige landelijk partijbestuurder Marja Bijl meehielp aan de voorlopige oplossing. Door haar tussenkomst werd een door Ploumen gesteund onreglementair voorstel, waarmee de serieuze concurrenten van Marcouch bij voorbaat zouden zijn uitgeschakeld, naar de prullenbak verwezen. Daarover straks meer.

Eerst even terug naar AT5. Asscher heeft zijn politieke lot verbonden aan dat van Marcouch. Het was dus een logische zaak om hem uit te nodigen voor Waterloo. Daar zou de wethouder de discussie aangaan met Marcel Duyvestijn, ’liefdevol’ lid van de PvdA, schrijver van kritische blogs over Marcouch, maar desondanks voorstander van zijn lijsttrekkerschap.

Als tweede opponent was aanvankelijk Clyde Moerlie gevraagd. Hij is een van de drie seculiere PvdA’ers, die zich uit protest tegen de 'religieuze koers' van Marcouch heeft afgescheiden. De drie oppositieleden kondigden onlangs de oprichting aan van de lokale partij Tulpen voor Amsterdam, die in het stadsdeel Nieuw-West èn in de centrale stad aan de verkiezingen zal deelnemen. Moerlie is de beoogde lijsttrekker voor de stedelijke raadsverkiezingen.

Ongeveer anderhalf uur voor het begin van de uitzending kreeg Moerlie een onverwacht telefoontje van AT5. Zijn aanwezigheid bij Waterloo werd niet meer op prijs gesteld. Hij mocht nog wel twee minuten iets inspreken, maar voor die eer bedankte hij. Ook Duyvestijn werd afgezegd, of toch niet uitgenodigd.

In hun plaats kwam Bas Soetenhorst, redacteur van Het Parool - de wakkere stadskrant, die in de afgelopen twee jaar weinig heeft geschreven over de botsingen tussen Marcouch en de seculiere oppositie over kwesties als het koranonderwijs op openbare scholen of de verwelkoming van een moskee van de Moslimbroeders. Soetenhorst maakte overigens kritische opmerkingen en nam geen genoegen met dooddoeners.

Asscher had kennelijk geen zin in een directe confrontatie met Moerlie, die als deelraadslid in Slotervaart het nodige had kunnen vertellen over de crisis rond Marcouch. Ernstiger is dat de lokale tv-zender AT5, eigendom van de gemeente Amsterdam, gevoelig lijkt voor politieke pressie. Een vleugje Berlusconi aan de Amstel.

Aan de Amstel is ook Leonid Brezjnev weer neergestreken, het spookbeeld uit de verkiezingscampagne van 1990. In dat jaar had de hoofdstedelijke PvdA 21 van de 45 raadszetels. De partij ging de verkiezingen in onder aanvoering van wethouder Walter Etty. Zijn dictatoriale regime stuitte echter op grote weerstand.

De journalist Martin van Amerongen, hoofdredacteur van weekblad De Groene, muntte toen de term ’Brezjnev aan de Amstel’. Van Amerongen later in een terugblik: “Nu je erover begint: ik heb een keer de landspolitiek echt beïnvloed, dat was met mijn Paradiso-lezing. Brezjnev aan de Amstel. In die periode was de PvdA zo godverlaten zelfgenoegzaam dat hardhandig optreden geboden was… Ik vond het wel leuk hoor. Er zaten hooguit vijftig man in de zaal, maar de hoofdstedelijke PvdA tuimelde van 24 (sic) naar 12 zetels. En dat heeft zich landelijk voortgeplant. Ja, dat was mijn schuld!”

De herinnering aan ’Brezjnev aan de Amstel’ kwam gisteren (17 november) weer boven toen ik achtergrondinformatie ontving over de bestuurscrisis in het Amsterdamse stadsdeel Nieuw-West. De informatie kwam los naar aanleiding een opmerking van Parool-journalist Soetenhorst in zijn AT5-discussie met Asscher: ”Het is lastig om binnen de PvdA critici van Marcouch te vinden die zich bloot durven te geven.”

Bij de weging van wat nu volgt, mag u meenemen dat dit alles afkomstig is van één partij in het conflict. Daar staat tegenover dat het andere kamp alle mogelijke ingangen heeft bij de gevestigde media. Ploumen (Goedemorgen Nederland) en Asscher (AT5) hebben hun verhaal kunnen doen. Het steekt de oppositie dat de partijtop bij die gelegenheden de gang van zaken onjuist zou hebben weergegeven.

De eerste vraag is natuurlijk waarom de oppositie ondergronds blijft. Het antwoord: In de Amsterdamse PvdA van Asscher zou kritiek inmiddels gelijkstaan aan excommunicatie. Als je je inkomen verdient bij een (mede) door de gemeente gecontroleerde instantie, dan is ontslag niet uitgesloten, vrezen de tegenstanders. “Feit is dat in de PvdA Nieuw-West en deels ook daarbuiten iedereen ‘weet’ dat openlijk verzet tegen Marcouch je heel duur te staan kan komen.“

Over het waarom van de grote weerstand tegen Marcouch heeft collega-weblogger Joost Niemöller vorige week uitvoerig geschreven. Duidelijk is dat de partijtop niet heeft willen zien, dat Marcouch in zijn eigen stadsdeel veel minder draagvlak heeft dan in het land.

Ploumen beweerde dat de tegenstanders van Marcouch handelden in strijd met de partijstatuten. Volgens mijn informant waren het juist Ploumen en Asscher, die de spelregels wilden veranderen om hun zin te krijgen.

De selectie voor de PvdA-lijst in dit nieuwe stadsdeel (een fusie van Marcouch’ Slotervaart met de belendende wijken Osdorp en Geuzenveld-Slotermeer) begon op 25 juni 2009. Op die dag werd de nieuwe partijafdeling Nieuw West opgericht. Tegelijk werd besloten een adviescommissie in te stellen van vijf partijleden, afkomstig uit andere stadsdelen. Kandidaten voor de nieuwe deelraad moesten zich begin september aanmelden, en de bijbehorende intentieverklaring en gedragscode ondertekenen. Daarop volgden de sollicitatiegesprekken.

In het verslag van de vergadering van 25 juni staat letterlijk: “De commissie heeft als opdracht kandidaten te selecteren en adviseert aan het bestuur. Het bestuur is verantwoordelijk voor de voordracht aan de ledenvergadering.“

Het afdelingsbestuur beslist dus over de voordracht van de adviescommissie en heeft het recht hiervan af te wijken. In de praktijk gebeurt dat ook. Peter de Jong presenteerde maandag ‘met trots’ de benoeming van Fatima Elatik tot aanvoerder van de concept-kandidatenlijst voor de verkiezingen in Amsterdam-Oost. Verderop schrijft afdelingsbestuurder De Jong: “Het gezamenlijk bestuur was unaniem in haar (sic) besluit om de door de adviescommissie opgestelde kandidatenlijst met enkele wijzigingen over te nemen.” Diezelfde De Jong is lid van de adviescommissie in Nieuw-West, die boos was omdat daar het afdelingsbestuur van het advies wilde afwijken.

Uiteraard is het veranderen van de lijsttrekker een zwaardere ingreep dan het omwisselen van de nummers 16 en 17. Maar dat neemt niet weg dat uiteindelijk het afdelingsbestuur beslist.

Op donderdag 5 november presenteerde voorzitter Margreet Elings van de adviescommissie haar lijst aan het afdelingsbestuur. Daarbij prees ze eerst de Osdorpse wethouder Ahmed Baâdoud ("de beste die erbij zat" en "de man die in de ogen van de overgrote meerderheid van de commissieleden de ideale lokale lijsttrekker is"). Maar vervolgde ze: “Marcouch is nu eenmaal heel bekend. Wij hebben als commissie ook signalen gekregen dat je niet heen kunt om Marcouch. En daarom heeft de commissie na rijp beraad besloten Marcouch op één te zetten en alle leden van het dagelijks bestuur in een aparte pool, buiten de lijst.”

Uit die pool zou de partij kunnen putten bij de benoeming van leden voor het nieuwe stadsdeelbestuur in Nieuw-West. De verbijstering was groot bij het afdelingsbestuur. De PvdA-procedure kent maar twee lijsten bij de kandidaatstelling. Een genummerde lijst met de door het bestuur gewenste kandidaten, en een alfabetische lijst. Daarop staan de kandidaten, die niet worden aanbevolen door het bestuur, maar via de afdelingsvergadering alsnog een kans maken. Plaatsing in de pool betekende echter dat het onmogelijk zou worden voor Baâdoud of andere concurrenten van Marcouch om überhaupt nog op de kieslijst terecht te komen.

Alleen de uit Slotervaart afkomstige afdelingsvoorzitter Hans Aertsen was voorstander van de pool en steunde het voorstel, dat in strijd was met de PvdA-statuten. Een compromis met Baâdoud op 1 en Marcouch op 2 (of omgekeerd), en de andere dagelijkse bestuurders op de alfabetische lijst, met de uiteindelijke beslissing bij de leden, wees de voorzitter af. Daarop stemden de aanwezige afdelingsbestuurders met 7 tegen 1 voor Baâdoud.

Aertsen raakte in paniek, belde met Lilianne Ploumen en belegde een nieuwe bestuursvergading op zaterdag 7 november. De andere bestuurders werden niet vooraf op de hoogte gesteld van de komst van de partijvoorzitter, die ging optreden als politiek buurtregisseur. Over het verloop van dat weekeinde werd eerder al gelekt naar Niemöller (Operatie-Ploumen).

Na de ongekende maar toch mislukte pressie van Ploumen werd de lokale partijleider Asscher op maandagavond 9 november in stelling gebracht. Hij steunde evenals Ploumen een opnieuw onreglementair voorstel om alleen de genummerde lijst en niet de alfabetische lijst voor te leggen aan de afdelingsvergadering. De zaak bleef vastzitten.

De oplossing kwam uiteindelijk van de kant van oud-wethouder Jaap van der Aa en vooral van landelijk partijbestuurder Marja Bijl. Zij stelde vast dat er een rechtmatig meerderheidsbesluit lag over een onrechtmatig advies, dat onrechtmatig werd gesteund door de lokale en de landelijke partijtop. Daarop kwam een variant op het eerder door het lokale afdelingsbestuur aangenomen besluit weer op tafel: Marcouch op 1, Baâdoud op 2, en de andere stadsdeelbestuurders op de alfabetische lijst.

Tot zo ver de (eenzijdige) lezing van het andere kamp. Je kunt natuurlijk de opstelling van de Baâdoud-aanhang afdoen als bekrompen dorpspolitiek van lokale politici, die niet willen inzien wat Ahmed Marcouch betekent voor de partij en voor het land. Dat neemt niet weg dat het voor een democratische partij dodelijk is om de eigen reglementen naar willekeur om te buigen.

Er rijst al met al een treurig beeld op. Een PvdA-top die de herverkiezing van een ongeliefde kandidaat langs slinkse wegen wil verzekeren. Opposanten van de partijtop die uit angst alleen ondergronds kritiek durven te leveren. Een lokale tv-zender, eigendom van de gemeente, die op de valreep een uitnodiging aan een concurrent van de lokale partijchef afbelt.

In 1990 hadden de tegenstanders van Brezjnev aan de Amstel nog één troost. Vanuit de media en de lokale intelligentsia kwam er ruimschoots weerwerk. Martin van Amerongen zwengelde de zaak aan. De weekbladen volgden en ook Het Parool stond vol kritische artikelen over Walter Etty en de PvdA.

Twintig jaar later zijn de lokale media gouvernementeel ingesteld. Een nieuwe Martin van Amerongen heeft zich nog niet gemeld. Bij de komende verkiezingen in Amsterdam staat meer op het spel dan alleen de politieke carrière van Ahmed Marcouch. Het gaat vooral om het functioneren van de democratie in onze hoofdstad.

Carel Brendel

Carel Brendel is auteur van Het Verraad van links