Pralines en waterzooi

Door Dick Gilsing

Ooit gingen we, als student, naar België om een letterkundige te halen, die verder keek dan de literatuur zelf. Hij woonde ergens ten oosten van Oostende. We werden gastvrij onthaald door Bert Vanheste, gepromoveerd op een literatuursociologische studie (1971 –Literatuur en revolutie). De volgende dag waaiden we uit op de pier van Oostende, trots en tevreden dat het ons was gelukt de innemende Vlaming te strikken. We bezochten het huis van de schilder Ensor (in 2010 door de RQB-groep geportretteerd voor AVRO’s Close-up in Duivels die mij sarren), slenterden over de boulevard waar ook de expressionist Permeke in zijn jeugd had rondgedoold evenals een halve eeuw later de Belgische schrijver en filmkenner Eric de Kuyper (Met zicht op zee. Aan zee – veertig jaar later, 1988) – dat Charlotte Mutsaers haar hart aan Oostende zou verpanden, wisten we toen nog niet - , om terug te keren naar ons instituut Stella Maris aan de Van Schaeck Mathonsingel in Nijmegen, waar vanaf dat moment een andere wind zou gaan waaien. Bert bracht literatuur anders dan we gewend waren en hij bracht België in Nijmegen, materieel geconcretiseerd in Het Vlaams Cultureel Kwartier aldaar, zoals andere Belgen de Vlaamse cultuur in Nederland bekend en geliefd zouden maken.

Zondag 13 februari is op BRT EEN de 9-delige dramaserie De Ronde gestart. Arena is de ronde van Vlaanderen en alles speelt zich op één dag af, vaak gelijktijdig zoals dat in films als Magnolia en Babel gebeurt. De serie is een treffende metafoor voor de Vlaamse identiteit anno nu. Regisseur Jan Eelen spreekt in een interview van een tragikomische toon die in elke aflevering aanwezig is en die hij typerend vindt voor veel films en cabaretvoorstellingen in Vlaanderen. Eén van de figuren in de serie wordt gespeeld door Wim Helsen, voor mij de verpersoonlijking van die typisch Vlaamse tragikomische toon. Hij is een rasacteur en uitzonderlijk cabarettalent, meester van het Vlaamse absurde theater. Drie steeds – ook in Nederland – uitverkochte cabaretshows heeft hij op zijn naam staan. Voor de laatste kreeg hij bij ons de Poelifinario prijs. Hij speelde de rol van stuntman in de Belgisch film Dirty mind (Pieter van Hees 2009) en figureert nu dus in de tv-serie De Ronde. Hilarisch was

de laatste jaren Het programma van Wim Helsen op Canvas. Uniek in zijn soort. Onnavolgbaar absurd. In de studio voert Helsen dwaze discussies met medepresentatrice Sien Eggers. Hoogtepunt vormt het bezoek aan de verschillende kamertjes, waar één of meer personen hun probleem voorleggen of hun kunsten vertonen. A l’ímproviste creëert Wim van Helsen dan een fantasierijke en absurde vertoning waarin hij soms de grenzen van het betamelijke opzoekt, nooit met leedvermaak maar altijd met mededogen voor de kandidaten en met inbegrip van eigen kwetsbaarheid. Een geheel eigen Vlaamse stijl en humor, zoals die ook te proeven is in andere tv-programma’s als de quiz De slimste mens ter wereld en het (dating)programma Mag ik u kussen? Een Nederlandse versie van deze Vlaamse quiz is geflopt. De AVRO is nu bezig een eigen versie van Mag ik u Kussen? te ontwikkelen. Ik geef ze niet veel kans. Dat unieke Belgische tragikomische is in Nederland niet zo maar herhaalbaar. Die mengeling van humor, een vleugje absurdisme en lichte tragiek lijkt ons niet gegeven. Zo verwordt op dit moment het Belgische format Benidorm Bastards, waarin oudjes er met de verborgen camera op uittrekken om niets vermoedende passanten te choqueren, in de RTL 4 – versie op de zaterdagavond helaas tot een platte eendimensionale enscenering.

Intussen ligt de tragische humor in België ook op straat. Donderdag 17 februari brak België het wereldrecord formeren. Van alles is geprobeerd. De baard laten staan zolang er geen nieuw kabinet is. Vrouwen roepen op - zoals in de oude Griekse komedie Lysistrata van Aristophanes – tot een seksloos leven, totdat België weer geregeerd wordt. Aansluiting bij Nederland misschien? Alles is geopperd. Maar Belgische politici doen alsof hun neus bloedt en blijven gewoon verschijnen in De slimste mens ter wereld. De politici lachen met de Belgen en de Belgen met de politici. Kamagurka wordt er moedeloos van. Maar hij levert nog wel een spotprent af, waarop je een mannetje ziet staan onder de kop België. Daaronder alleen de tekst: Iemand suggesties?

Wij hebben in Nederland Youp van ’T Hek, maar in België namen halverwege januari vier cabaretiers (De Neveneffecten, met hun eigen satirische tv-programma Basta) het op voor de klant die de wachttijden bij telefoonproviders zat is. Ze installeerden zich met telefoons in een container en lieten deze pal voor de ingang van de Belgische provider Mobistar plaatsen. Niemand kon de cabaretiers waarnemen; op de container stond alleen een telefoonnummer. De dienstdoende bewaker besloot dit nummer te bellen. Enfin, vier uur later en vele wachtmuziekjes verder werd zijn verzoek om de container weg te halen ingewilligd. De door de cabaretiers verfilmde versie van dit frustrerende telefonische wachten vertoonden ze in hun programma Basta. Mobistar heeft inmiddels vijftig medewerkers extra in dienst genomen.

Ook cinematografisch is Vlaanderen de laatste jaren een hotspot. Ben X (Nic Balthazar 2007), Aanrijding in Moscou (Christophe van Rompaey 2008)en De helaasheid der dingen (Felix van Groeningen 2009) trokken veel kijkers en wonnen internationale prijzen. Loft (Erik van Looy2009) werd een kaskraker in België en geremaked in Nederland. Het is overigens interessant om dit Belgische verhaal te vergelijken met het verhaal van regisseur Billy Wilder in The appartment (1960): een soortgelijk gegeven maar verpakt in het genre van de romantische komedie en geplaatst in een heel andere tijdgeest en in andere sociale verhoudingen.

Ook het toneel in Vlaanderen kent inmiddels coryfeeën die ook elders in de wereld gevraagd worden. Luk Perceval (met bv Ten Oorlog van Tom Lannoye), Guy Cassiers (met De man zonder erigenschappen), Dirk Tanghe (met vele gedenkwaardige voorstellingen bij De Paardenkathedraal in Utrecht) en Ivo van den Hove (Toneelgroep Amsterdam en regelmatig aan het werk bij de New York Theatre Workshop). Antwerpen en Gent zijn twee bloeiende theatersteden, waar je altijd wel een mooie Vlaamse toneelvoorstelling kunt bezoeken. Wat je vooraf kunt doen? Lees en loop één van de ‘leeswandelingen’ die door Bert Vanheste zijn uitgeschreven, in Brugge of Gent. Neem daarna een koffie met heerlijke Belgische pralines. Vat een pint Zottegems bier. Eet wat waterzooi en frites. En ga dan naar een voorstelling van NT Gent of Het Toneelhuis in Antwerpen. Plezanter kan het niet. België heeft veel te bieden. En die regering komt nog wel.