Herlezen – Introductie

De enthousiaste lezers die ik ken zijn ruwweg in te delen in twee categorieën. Je hebt lezers die een boek één keer lezen en je hebt herlezers. Natuurlijk, ook hier heb je te maken met overlappingen, maar proefondervindelijk kan ik bevestigen dat deze tweedeling toch aardig overeenkomt met de werkelijkheid.

Zelf behoor ik duidelijk tot de tweede groep. Eigenlijk wil ik elk boek waarvan ik de zekerheid heb dat ik het nooit zal herlezen direct uit mijn boekenkast verwijderen, dit mede vanwege het inmiddels nijpende ruimtegebrek en de nooit aflatende wens nieuwe boeken te kopen, ook al staan er nog zoveel ongelezen meesterwerken op de planken.

Naast die ongelezen meesterwerken is er de – immer groeiende en immer imaginair blijvende – lijst van boeken die op de nominatie staan voor herlezing. En dan heb je de eredivisie; boeken die ik al vaak heb gelezen – laat ik zeggen minimaal drie keer – maar die ik morgen zo weer op kan pakken om ze vervolgens met ongetwijfeld hetzelfde enthousiasme opnieuw te lezen. De brievenboeken van Reve – Op Weg naar het Einde en Nader tot U, Villa des Roses, maar eigenlijk het hele werk van Elsschot, Couperus’ Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan – missschien wel het mooiste boek ooit geschreven, zeker in de Nederlandse taal. De lijst is lang, en dan noem ik hier alleen nog maar titels uit de schat aan onze vaderlandse letteren.

Ik moet toegeven dat ik mij vaak moet inhouden; ik zou wel alles willen lezen wat me ook maar zijdelings interesseert of ter ore komt, maar een mens moet een keuze maken. Er moet tenslotte ook nog gewerkt worden en het sociale leven wil ook wat, of we daar nou altijd zin in hebben of niet. Daarnaast deel ik de mening van Seneca, die in zijn Brieven aan Lucilius zegt dat ‘een veelheid aan boeken iemand alleen maar in de weg zit’ en dat ‘overal willen zijn’ betekent dat je ‘nergens’ bent. Ik vind het triest wanneer ik mij van een leeservaring van pak ‘m beet 15 jaar geleden bar weinig weet te herinneren. Liever pak ik Turks Fruit nog een keer uit de kast, ook al moet ik het inmiddels zo’n tien keer hebben gelezen en kan ik het verhaal bijna dromen. Maar het is een puur genot, alsof je oude vrienden tegenkomt. En ondanks die vele eerdere leeservaringen is er toch altijd weer die ene zin of die ene passage die je nog nooit was opgevallen – in het geheel niet of niet op die manier.

Het stoort me altijd dat je in kranten en tijdschriften bijna alleen maar nieuwe boeken of uitgaven besproken ziet. Het Parool had tegen het einde van de vorige eeuw een mooie serie van de 100 beste boeken van de eeuw (als ik me goed herinner) en hier in Australië heeft de Sydney Morning Herald in de culturele bijlage een serie waarin een voor- en een tegenstander een boek uit de internationale literaire canon tegen het licht houden. Ik ben een liefhebber van dergelijke rubrieken en ik voeg daar graag mijn eigen tips aan toe, ook omdat ik me vaak stoor aan diezelfde ‘canon’, waarin zo veel boeken staan die dat volgens mij helemaal niet verdienen en waarin je tegelijkertijd tevergeeefs zoekt naar vele absolute meesterwerken. Daarom zal ik mij vanaf nu op Hoeiboei naast andere zaken richten op werken die ik herlezen heb, boeken waarvan ik denk dat velen ze met bijzonder veel plezier zullen lezen of boeken waarvan ik me nu – vele jaren later – afvraag waarom ik ze toen zo goed, lezenswaardig, interessant, boeiend of wat dan ook vond, want er vindt in de loop der jaren ook een verandering plaats in de waardering, al blijft gelukkig veel hetzelfde. Niet alles wat ik van plan ben te bespreken zal altijd even makkelijk verkrijgbaar zijn, maar soms ligt het enorme plezier van een nieuw boek juist in die ene vondst, na veel zoeken eindelijk aangetroffen in een antiquariaat. Ik kan me zelf in ieder geval weinig aangenamers voorstellen.

Kees Bakhuyzen