Komt er een atheïstische partij? Of blijft het bij een lobby?

De PVV bereikte zondag een nieuw record in de politieke peilingen. Komen die virtuele 32 zetels alleen van onvervalste Geert-aanhangers? Een groeiende bezorgdheid over de vrijheid van meningsuiting is, aldus de politicologen, een belangrijke oorzaak van deze groei. Burgers ergeren zich aan het steeds vaker en harder klinkende geluid van religies. Maar niet alle ontevredenen en verontrusten voelen zich thuis bij Wilders. Is er wellicht ruimte voor een nieuwe seculiere partij?

Verlichtingshumanist Joep Schrijvers signaleerde als een van de eersten het politieke gat in de markt. “In Amsterdamse kroegen wordt gesproken over de oprichting van een seculiere linkse partij”, schreef hij eind 2007 in een beschouwing over 'de religieuze staat der Nederlanden'. "Het gat dat de PvdA door haar vrijage met de islam en het christendom laat ontstaan zou wel eens sneller gevuld kunnen worden gevuld dan gedacht. Heel wat linkse mensen zijn door het verraad van links ontheemd geraakt en zoeken naar een partij die zowel links als seculier is.”

In maart 2008 waren het de ‘liefdevollen’ - de dissidente PvdA’ers Job van Amerongen, Marcel Duyvestijn en Eddy Terstall - die het idee lanceerden van een vrijzinnige hergroepering. “Misschien moeten we hardop nadenken over een progressieve, partijoverstijgende beweging die alle punten omarmt die moderne vrije mensen lief zijn. Weg van het ‘benauwende nationalisme’ van Wilders en Verdonk. Maar even ver verwijderd van het verstikkende conservatisme van oud-links.” Terstall dacht daarbij overigens niet aan een nieuwe partij, maar naar een breed samenwerkingsverband van vrijheidslievende en seculiere burgers, afkomstig uit alle politieke partijen. Meer een lobbygroep dan een partij, als ik hem goed begrepen heb.

Beide ideeën, een nieuwe seculiere partij en een seculiere lobby/beweging, kwamen afgelopen zaterdag (28 maart) aan de orde op een bijeenkomst die werd georganiseerd door de atheïstisch-humanistische vereniging De Vrije Gedachte. In Rotterdam discussieerden enkele tientallen belangstellenden over het voor en tegen van beide opties. De meerderheid van de aanwezigen toonde zich sceptisch over een nieuwe partij. Frans van Dongen, de gangmaker van een mogelijke Atheïstisch-Seculiere Partij (ASP), vond niettemin een zestiental medestanders met wie hij zijn initiatief verder gaat uitwerken.

Voorzitter Lex Hagenaars van De Vrije Gedachte ziet geen brood in zo’n partij. Vrijdenkers en atheïsten kunnen elkaar vinden op bepaalde punten, zoals de scheiding van kerk en staat, betoogde hij. Maar over alle andere onderwerpen zijn ze zo sterk verdeeld, dat duurzame en succesvolle partijvorming hem onmogelijk lijkt. Hagenaars voelt veel meer voor een seculiere lobby. De voorlopige plannen hiervoor werden ontvouwd door Sarah Strous. De nieuwe organisatie wil dat er op het Binnenhof, maar ook in de media, meer aandacht komt voor atheïstische en seculiere standpunten. De beweging in oprichting zal Seculier Nederland heten, en kan rekenen op de steun van gezaghebbende humanisten als Paul Cliteur. Strous is voormalig fractiemedewerker van D66 en het levende bewijs voor de stelling, dat niet alle D66-leden het dwaallicht Alexander Pechtold blindelings volgen in zijn flirt met religie.

Er volgde een pittige discussie door het voornamelijk mannelijke gezelschap. Dat de meerderheid weinig zag in een atheïstische partij, kwam in elk niet door tevredenheid over de bestaande partijen. Op papier seculiere partijen als PvdA, GroenLinks, D66, VVD en SP buigen te vaak voor de wensen van christelijke partijen en islamitische kiezers, zo was de vrijwel algemene opvatting. Voorstanders van een partij lieten zich niet uit het veld slaan door het argument dat deze een ‘one issue-partij’ zal worden. Zoals een van hen het verwoordde: “Het onderwerp van de vrijheid van meningsuiting overstijgt op dit moment alle andere politieke onderwerpen.”

Zelf hoor ik overigens tot de sceptici. De ervaring leert dat het zeer moeilijk is om een duurzame nieuwe politieke partij van de grond te tillen. Bijna alle partijen in de Tweede Kamer zijn voortzettingen van langer bestaande partijen. De enige uitzonderingen zijn D66, dat in haar 43-jarig bestaan diverse keren bijna kopje onder ging, en de SP, die er meer dan 20 jaar over deed om landelijk door te breken. De PVV zit nu ruim twee jaar in de Kamer. We moeten nog maar afwachten of deze partij een lange adem heeft, of uiteindelijk dezelfde weg zal gaan als Boerenpartij, ouderenpartijen, LPF of Leefbaar Nederland.

Eerlijk gezegd zie ik ook nog niet de mensen, die een atheïstische partij kunnen dragen. Ik vrees dat men niet ver komt, als het draagvlak alleen bestaat uit de eigenzinnige en excentrieke achterban van De Vrije Gedachte. Zal de partij charismatische aanvoerders en lijstduwers kunnen aantrekken, die hier net zo veel aanzien genieten als bijvoorbeeld Richard Dawkins en Pat Condell in Groot-Brittannië? Ik vrees van niet. Het zal ook een krachttoer zijn om sympathie in de media te winnen. Het politiek-journalistieke complex zit niet te wachten op een vrijzinnige partij, die stemmen dreigt weg te halen bij de PvdA, D66 en GroenLinks. Het zit er dik in dat een Atheïstisch-Seculiere Partij door de politiek correcte elite zal worden weggezet als een ‘linkse Wilders-partij’, zodra ze zich kritiek veroorlooft op de islam.

Eén functie kan een seculiere partij wel vervullen: het bij de les houden van bestaande partijen. Tot het zo ver is, zullen we het vooral moeten hebben van een krachtige lobby: Voor belangrijke items als de vrijheid van mening, de scheiding van kerk en staat, de gelijkheid van man en vrouw en van homo en hetero, en de bescherming van afvalligen, ongelovigen of niet-orthodox gelovigen tegen de intolerantie en sociale druk van fanatieke gelovigen.

Carel Brendel

Carel Brendel is auteur van Het verraad van links (Uitg. Aspekt)