De Arabieren klappen niet langer voor Obama

Cartoon: Martin Kozlowski
Een buitenlands beleid van schuldbekentenis heeft Amerika geen vrienden opgeleverd.

“Hij praat te veel,” zei een Saoedische academicus in Jeddah onlangs tegen mij met het oog op Barack Obama. Ooit viel hij voor de 44e president van Amerika, maar inmiddels is het nieuwtje eraf en doet de Obama retoriek hem niets meer.

Deze academicus is bepaald niet de enige. In de eindeloze discussies in deze regio en in de commentaren die te vinden zijn in de media overheerst de teleurstelling. In de Arabisch-islamitische wereld is Barack Obama weer een gewone sterveling.

Hij heeft geen nieuwe wereld geschapen, de geschiedenis heeft zich niet gericht naar zijn wensen, India en Pakistan is te kennen gegeven dat ze de kwestie Kashmir zelf moeten oplossen, het Israelisch-Palestijnse conflict is dezelfde hardnekkige botsing van twee onverenigbare nationalismen en de theocraten in Iran hebben hun ‘ijzeren greep’ niet losgelaten, evenmin als ze hun nucleaire ambities hebben opgegeven.

Obama kan weinig doen aan deze ontnuchtering. Hij kan niet afreizen naar Turkije om de islamistische leiders en politieke klasse te zeggen dat tien jaar anti-Amerikaanse zondebok retoriek geheel vergeven is en het produkt was van het Amerikaanse beleid – dat heeft hij al gedaan. Hij kan niet afreizen naar Cairo om de vermaarde ‘Arabische straat’ te zeggen dat de Irak-oorlog een verkeerde oorlog om de verkeerde reden was en dat Amerika alle woede vanuit de Arabische wereld heeft verdiend – ook dat heeft hij al gedaan. Hij kan moslims niet zeggen dat Amerika geen oorlog voert tegen de islam – evenals zijn voorganger heeft ook hij dat al vele malen verkondigd.

Tijdens de regeerperiode van Bush was het onder Amerikaanse ‘liberals’ de norm om te zwaaien met het onderzoek van Pew Global Attitides dat gericht was op het verval van Amerika in de ogen van andere naties. Die verkondigden wat de ‘liberals’ wilden horen.

Eenzelfde onderzoek gedaan in 2009 bevestigt dat in de islamitische wereld de animositeit richting de VS niet echt gewijzigd is door de opkomst van Obama. In de Palestijnse gebieden heeft 15% een positief beeld van de VS, tegenover een negatief beeld bij 82%. De speech die Obama hield in Ankara lijkt niet te hebben geholpen in Turkije, waar het percentage goedgunstigen 14% is, tegenover 69% die onverzoend blijven ten opzichte van de VS. In Egypte, een land dat bijna 40 jaar Amerikaanse hulp heeft geoogst, is de stand nagenoeg gelijk gebleven: 27% heeft een positief beeld van de VS terwijl dit ontbreekt bij 70%. In Pakistan, een veelbetekenende plaats als het gaat om Amerikaanse macht, is onze status verminderd: 63% denkt in negative termen over de VS, een stijging van 5% ten opzichte van het eerdere onderzoek.

De verkiezing van Obama heeft de poelen aan anti-Amerikanisme niet uitgedroogd. Dat anti-Amerikanisme tiert welig in deze regio; het schept een alibi en een zondebok voor landen en hun heersers die niet bereid zijn los te breken uit de greep van politieke autocratie en economische mislukking. Dat was al aanwezig voor het presidentschap van George W. Bush en het woekert voort tijdens het presidentschap van Obama.

Ooit brachten we andere landen dat typisch Amerikaanse verschil – het geloof in vrijheid, een noodzakelijke onschuld om uit te spelen tegen de gevestigde en zelfgenoegzame werkwijze van oudere naties. De benadering van Obama verschilt hiervan.

Ondergedompeld in een allesoverheersend Amerikaans schuldbesef boden Obama en zijn entourage slechts een doctrine - en een beleid - van Amerikaanse boetedoening. Niemand vertelde Obama dat in deiIslamitische wereld, waar de Amerikaanse aanwezigheid aan beperking onderhevig en kwetsbaar is, kwaadspreken van je eigen stam als slechte manieren of zelfs als een grote morele misstap wordt gezien als je dit doet op andermans gebied.

Het publiek mag dan enthousiast zijn geweest over de hooghartige wijze waarop de nieuwe Amerikaanse gezagvoerder refereerde aan zijn voorganger, maar in de besloten ruimte van hun eigen taal stelden ze ongetwijfeld vraagtekens bij zijn karakter en zijn trouw. “Mijn broer en ik tegen mijn neven, mijn neef en ik tegen de vreemdeling,” zo luidt een van de meest geliefde spreuken uit de Arabische wereld. De vreemdeling die zich tussen hen voegde en kwaad sprak over zijn eigen landgenoot was gedoemd een verdacht persoon te worden.

Obama kon geen beslissing nemen: Hij was één met ‘het volk’ en met de heersers die hen onderdrukte. Het volk van Iran dat de afgelopen zomer de straat opging werd verraden door deze ongelukkige diplomatie – Obama trachtte ‘het gesprek aan te gaan’ met de vreselijke heersers waar miljoenen Iraniërs met alle macht van verlost wilden worden.

Op 4 november, op de 30e verjaardag van de bezetting van de Amerikaanse ambassade in Iran, vormden de in het nauw gedreven hervormers die opnieuw de straat op waren gegaan een genant dilemma voor Amerikaanse diplomatie: “Obama, Obama, je bent of voor ons of voor hen,” zo scandeerden zij. Door niet in te gaan op deze leuzen en door te volharden in een ‘poging tot dialoog’ met Teheran’s moorddadige regime had hij zijn keus duidelijk gemaakt. Het was bepaald niet een van Amerika’s beste diplomatieke momenten.

Obama heeft de wanorde van zijn buitenlands beleid aan zichzelf te danken. Het Amerikaanse leger had een degelijke overwinning behaald in Irak, maar Obama wilde dat niet op zijn conto schrijven – het was de oorlog van zijn voorganger. Onder de vorige regering had waakzaamheid het Amerikaanse thuisland zeven lange jaren gevrijwaard van een nieuwe terroristische aanslag, maar hij kon het beleid van Bush nooit de eer en het krediet verlenen dat het verdiende. Hij had Afghanistan een noodzakelijke oorlog genoemd, maar het lijkt erop of hij is gericht op een uitweg, zelfs nu hij een troepenvermeerdering heeft aangekondigd.

Tijdens zijn geestdriftige presidentscampagne vorig jaar was hij er snel bij om te verklaren dat zijn diplomatie in Zuid-Azië zou beginnen met de impasse in Kashmir. De realiteit was echter dat India niet was geïnteresseerd in een internationale arbitrage van Kashmir. Wat bepaald was in de verdeling in 1947 moest zo blijven. Onlangs deed Obama afstand van zijn eerdere ambities. “Er zijn uiteraard historische conflicten tussen India en Pakistan,” zei hij. “Het is niet aan de VS om van buitenaf te proberen die conflicten op te lossen.”

Evenmin liet hij zich leiden door de vele ‘vredesplannen’ die gedurende decennia zijn voorgesteld om het gevecht tussen Arabier en Jood over het land tussen de Jordaan en de Middenlandse Zee op te lossen. Waar George W. Bush de Palestijnen duidelijkheid bood – een eigen staat maar alleen na het afzweren van terreur en een breuk met extremisme – daar toonde Obama een terugkeer naar de doodlopende weg van het verleden: een vredesproces waarin Amerika zelf als makelaar en scheidsrechter optreedt.

De diplomatie van Obama maakte een bevriezing van de nederzettingen tot haar uitgangspunt waar dit precies de verkeerde plek was om te beginnen. Israel heeft in het verleden al nederzettingen opgegeven aan het altaar van de vrede – denk aan de historische overeenkomst met Egypte een kwart eeuw geleden. De juiste weg was om de kwestie van de nederzettingen opzij te schuiven om zich te richten op de grotere uitdaging die het radicalisme in de regio stelt - de dreiging en grootspraak van Iran, het arsenaal van Hamas en Hezbollah, de weigering van de Arabische machtsorde om voor het aanzien van de gehele wereld de kwestie van vrede met Israel te omarmen.

De zwaartekracht, het gewicht van de geschiedenis en van traditie, hebben vat gekregen op het presidentschap van Obama. De tijd van opzwepende toespraken is voorbij. De nieuwigheid van de Obama-benadering en de persoon Obama is eraf. Er is een lange Amerikaanse diplomatieke traditie waar we ons op kunnen richten – overeenkomsten die gesloten zijn, wijsheid die verkregen is gedurende decennia en, inderdaad, rekeningen die moeten worden vereffend met schurkenstaten en dictators. Dat alles kan deze regering helpen een uitweg te vinden uit het labyrint waarin ze zichzelf heeft verstrengeld.

Fouad Ajami

Fouad Ajami is professor aan de Johns Hopkins School of Advanced International Studies en een vooraanstaand academicus aan het Hoover Instituut van de Stanford Universiteit. Zijn laatste boek is ‘The Foreigner’s Gift: The Americans, the Arabs, and the Iraqis in Iraq’ (2007).

(Deze tekst verscheen in de Wall Street Journal van 29 november.)

Vertaling: Kees Bakhuyzen (Hoeiboei)