De PVV komt niet meer voor in de rapporten van minister Ter Horst

Begin november was er gedoe rond een concept-rapport over radicalisering, opgesteld voor het ministerie van Binnenlandse Zaken. Als de PVV niet staatsgevaarlijk was of systeemhaat mobiliseerde, dan was ze in elk geval minstens extreemrechts. Inmiddels heeft minister Ter Horst drie Kamerstukken over radicalisering verstuurd waarin het woord PVV niet voorkomt. Wat is hier aan de hand? In beide gevallen speelt het politieke proces tegen Wilders een rol. In december 2008 leek het nog een goed idee om de PVV het etiket extreemrechts op te plakken. Nu beseft de minister vermoedelijk dat ze zich daarmee in de eigen vingers snijdt.

Voor de rechtbank aan de Parnassusweg in Amsterdam-Zuid ontmoette ik gistermiddag een voormalig journalist van het communistische dagblad De Waarheid. Verder werd ik aangesproken door een linkse en zeer atheïstische vrijdenker. Later raakte ik in gesprek met een ex-raadslid van de PvdA. Daarnaast maakte ik kennis met enkele voormalige ‘linksmensen’, die inmiddels in de rechtse ‘blogosfeer’ zijn beland, een enkeling voorzien van een smalend gezicht.

Wat zou onderzoeker Jaap van Donselaar hiervan vinden? Deze expert van het extremisme hanteert de theorie van de politieke aantrekkingskracht. Volgens deze theorie is een partij extreemrechts als zij een magneetwerking uitoefent op activisten uit andere extreemrechtse groeperingen.

Maar wat als een partij ook mensen op de been brengt die vroeger de linkse zaak waren toegedaan? (In veel gevallen niet eens uit sympathie voor deze partij zelf, maar zoals in mijn geval uit bezorgdheid over de vrijheid van meningsuiting.) Gaat het dan om een linkse stroming? Als Van Donselaar, monitor van extreemrechts namens de Anne Frank Stichting en de Universiteit Leiden, consequent is moet hij de PVV van Geert Wilders links noemen.

Bij het extremisme-onderzoek van Van Donselaar speelt immers ook het partijprogramma een rol. Wanneer ‘rechtse’ punten als bestrijding van criminaliteit en nationale identiteit op de agenda van een partij staan, is het fascisme nooit ver weg volgens deze twijfelachtige redenering. Maar wat als een partij tevens staat voor linkse thema’s?

De strijd tegen religieuze intolerantie bijvoorbeeld is bij uitstek een linkse zaak. Dat was zo in de negentiende eeuw in de tijd van schrijver Multatuli en oersocialist Ferdinand Domela, maar ook nog ver in de twintigste eeuw met de blasfemieaffaires rond de schrijvers W.F. Hermans en Gerard van het Reve en de rel rond het VARA-item Beeldreligie. Het kan toch niet zo zijn dat ongezouten kritiek op het christendom links is en ongezouten kritiek op de islam rechts? In dat geval moet Van Donselaar toch eens uitleg geven over de door hem gehanteerde onderzoekscriteria.

Linkse republikeinen liepen ooit voorop bij het leveren van kritiek op het koningshuis. Domela kreeg zelfs een politiek proces aan zijn broek. Hij moest daadwerkelijk ‘zakjes plakken’ in de strafgevangenis van Utrecht. Zo geredeneerd zijn Wilders’ aanvallen op de majesteit zeer links. De ‘linkse’ hermelijnvlooien, die tegen het multiculti-koningshuis aanschurken, zou ik juist ‘rechts’ willen noemen.

Verzet tegen de verhoging van de AOW-leeftijd geldt eerder als links dan als extreemrechts. Gisteren ontmoette ik een demonstrante uit de libertarische hoek die Wilders te links vindt vanwege zijn ‘collectivistische’ standpunten.

Daarom ben ik benieuwd wat Van Donselaar hierover zegt in een volgende Monitor Racisme & Extremisme. Tenminste, als hij er wat over zegt. Tot dusver negeert de Leidse onderzoeker hooghartig alle kritiek op zijn pseudowetenschappelijke aanpak. De politiek en de media laten hem er mee wegkomen.

Hoe staat het eigenlijk met het onderzoek voor minister Guusje ter Horst (PvdA), waaraan Van Donselaar - samen met de Leidse hoogleraar Bob de Graaff en de Tilburgse radicaliseringsdeskundige Hans Moors - zou bijdragen? Op 31 oktober 2009 bracht de Volkskrant opzienbarend voorpaginanieuws onder de kop ’Wilders ondermijnt democratie’.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zou in zijn maag zitten met de conclusies van het drietal, dat de PVV van Geert Wilders als een extreemrechtse partij zou omschrijven. De PVV zou ‘islamofobie’ en ‘systeemhaat tegen de overheid’ mobiliseren, en daarmee de sociale cohesie en de democratie ondermijnen. Samengevat: “Ergo: hij vormt een gevaar voor de staatsveiligheid.”

D66-leider Alexander Pechtold kraaide van plezier omdat er nu eindelijk een wetenschappelijke onderbouwing zou zijn voor zijn stelling dat Wilders een racist en extreemrechts is. Minister Eberhard van der Laan (PvdA) suggereerde dat een grote aanhang van de PVV gevaarlijk zou zijn voor de rechtsstaat.

Vele anderen zagen het concept-rapport, of wat er van was uitgelekt, juist als een aanslag op de democratie. Vooral de term ‘systeemhaat tegen de overheid’ wekte verbijstering. De term deed denken aan bepalingen uit het wetboek van strafrecht van de voormalige Sovjet-Unie. “Het benoemen van de PVV tot gevaar voor de staatsveiligheid is een autoritaire methode om de oppositie monddood te maken”, schreef ik in een opiniestuk voor de Volkskrant.

Moors was de enige van het drietal die met de media wilde praten. Tegenover de Volkskrant wilde hij in eerste instantie weinig kwijt, maar beaamde wel dat onderdelen, zoals de kwalificatie ‘extreem-rechts’ gevoelig lagen. “De minister moet haar standpunt bepalen op grond van ons stuk. Zij kan zeggen: die Van Donselaar, De Graaff en Moors zijn zo gek als een deur. Maar ze mag niet aan ons onderzoek komen.”

Enkele dagen later (3 november) berichtte NRC Handelsblad dat er sprake was van ‘voorbarige ophef’. “Is er wel een rapport met een dergelijke inhoud?“ vroeg de krant zich af. “Radicaliseringsdeskundige Hans Moors, een van de drie onderzoekers, zegt dat er een concept is, vooralsnog zonder conclusies. De eindversie moet over circa drie weken klaar zijn. Er staat volgens hem niet in dat Wilders de democratie ondermijnt of staatsgevaarlijk is. Moors noemt het rapport een ‘invuloefening’ en een ‘geactualiseerde versie’ van de in december 2008 door de Anne Frank Stichting uitgebrachte monitor over extremisme en radicalisering. Daarin werd de PVV al extreemrechts genoemd.”

Even verderop schrijft de NRC: “Volgens onderzoeker Hans Moors wordt in het concept opnieuw gesteld dat Wilders onder de noemer ‘extreemrechts’ valt. En dat hij bijdraagt aan de polarisatie. Moors ontkent dat er onenigheid is met het ministerie. Er is alleen discussie geweest over sommige definities.” Daarna volgt een quote van de Tilburger: “Wij wetenschappers hanteren soms andere definities dan de overheid. Maar dat is een wetenschappelijke, onderzoeksmatige discussie, geen politieke.”

De bijdrage van de drie wetenschappers, zo maakte Moors verder duidelijk, was niet meer dan een onderdeel van een jaarlijkse trendanalyse, waarin ook islamitische radicalisering, dierenactivisme en links extremisme worden behandeld.

In de bewuste monitor was de PVV overigens door Van Donselaar tot extreemrechts verklaard op grond van kenmerken, waarmee je ook de SP in de rechts-extremistische hoek kunt zetten. In de trendanalyse van 2008 kwam de PVV niet voor. In een weblog stelde ik daarom de vraag: Wie gaf de opdracht om ook de PVV in de nieuwe analyse te betrekken en Van Donselaar een grotere rol in het geheel te geven?

Minister Ter Horst stuurde op 11 november een brief hierover aan de Tweede Kamer. “Mijn ministerie heeft geen opdracht gegeven de Partij voor de Vrijheid of enige andere politieke partij te laten onderzoeken. De onderzoeksopdracht bevatte het verzoek om een rapportage over recente trends op het brede terrein van polarisatie en radicalisering (moslimradicalisme, rechts-radicalisme, dierenrechtenextremisme en linksextremisme). De onderzoekers geven onafhankelijk uitvoering aan deze opdracht.”

Een cynische lezer zou kunnen concluderen dat Ter Horst geen opdracht hoefde te geven om de PVV te onderzoeken. Gezien de inhoud van de achtste Monitor Racisme & Extremisme van december 2008, waarin de PVV als extreemrechts werd bestempeld, kon de minister er op rekenen dat de onderzoekers de PVV uit eigen beweging in hun rapport zouden opnemen.

Na zo veel rumoer zou je denken dat het definitieve rapport op een brede belangstelling van de media zou stuiten. Maar hier doet zich iets merkwaardigs voor. Op 18 december 2009 stuurde Ter Horst drie stukken naar de Tweede Kamer: een Operationeel Actieplan 2010, een Voortgangsrapportage 2009 en een Aanbiedingsbrief voor beide documenten. Vier dagen later volgde een persbericht over het zelfde onderwerp. In geen van deze vier documenten komt de naam PVV voor. Een trendanalyse ontbreekt. Wel wordt er in de andere stukken aandacht besteed aan radicalisering onder moslimjongeren, rechts-radicalen en extreemlinkse dierenactivisten.

Wat is hier aan de hand? Er zijn verschillende mogelijkheden.

1. Er zijn problemen rond de redactie van de trendanalyse met als gevolg dat men deze achterwege heeft gelaten in het jaarlijkse overzicht over polarisatie en radicalisering. Wellicht komt er alsnog een trendanalyse, maar dan is het merkwaardig dat Ter Horst niet over het uitstel heeft bericht.

2. De onderzoekers hebben op de valreep besloten de PVV niet mee te nemen bij hun invuloefening gezien alle deining over het concept en de eerdere kritiek op de omstreden Monitor

3. De minister of haar directe ondergeschikten vinden dat de PVV niet thuishoort in een rapport over extremisme; bijvoorbeeld omdat zij de argumentatie uit de Monitor ondeugdelijk vindt.

4. Het eerste bericht in de Volkskrant was een hoax. Maar dat kan hooguit gelden voor de vergaande conclusies over systeemhaat en ondermijning van de democratie. Onderzoeker Moors heeft namelijk tegenover de NRC bevestigd dat in zijn concept-rapport Wilders wel degelijk als extreemrechts werd bestempeld.

Vreemd is het allemaal wel. In december 2008 kwam de Monitor Racisme & Extremisme als geroepen voor de vijanden van Wilders. Ook de timing was uitstekend. De verschijning van deze Monitor viel samen met een hoorzitting bij het Amsterdamse gerechtshof over een eerdere beslissing van het openbaar ministerie om de PVV-leider niet te vervolgen. Zoals bekend besloot het gerechtshof dat Wilders alsnog moest worden gedagvaard.

De partij van Wilders schommelde in die tijd rond de 15 zetels in de peilingen van Maurice de Hond. Veel tegenstanders van de PVV verkeerden in de veronderstelling, dat de partij over haar hoogtepunt was en nog meer schade zou lijden als gevolg van het etiket 'extreemrechts'. Inmiddels is gebleken dat Wilders juist dankzij het nu begonnen proces is uitgegroeid tot de virtueel grootste partij van Nederland. Hoe vaker hij wordt vergeleken met Hitler, of zijn partij met de NSB, hoe vastberadener zijn aanhang lijkt te worden, en immuun raakt voor kritiek op bedenkelijke voorstellen als de ‘kopvoddentax‘.

Of hij wordt veroordeeld of niet, Wilders dreigt de winnaar te worden van het politieke proces dat tegen hem is aangespannen. Nu de inzet van een politiek gestuurde justitie op een debacle dreigt uit te lopen, is het kennelijk niet meer opportuun om gebruik te maken van de politiek gestuurde wetenschap van Jaap van Donselaar.

Hopelijk komt er snel opheldering over deze vreemde zaak.

Carel Brendel