Qutb

De Egyptische literator Sayyid Qutb (1906-1966) behoorde niet tot het gilde der Ulama. Hij heeft een lerarenopleiding Arabisch gevolgd, en bijna twintig jaar als ambtenaar bij het Egyptische ministerie van onderwijs gewerkt. Desalniettemin is hij de auteur van een van de meest gelezen islamitische boeken aller tijden, zijn korancommentaar ‘In de schaduw van de koran’, Fī Zilāl al-Qur'ān. Deze omvangrijke commentaar is ook in een groot aantal talen vertaald, en op het internet makkelijk te vinden.

Qutb is de belangrijkste ideoloog van het moderne islamitische radicalisme. Kern van zijn visie is dat de huidige islamitische wereld niet echt islamitisch is maar, althans zo lang de islam niet in zijn geheel wordt toegepast, ğāhilī, dat wil zeggen ‘onwetend’, ‘heidens’, ’barbaars’. Dit impliceert dat een goede moslim tegen de hem omringende heidense maatschappij strijden moet, met het doel deze maatschappij te islamiseren, zoals ook Mohammed in Medina gestreden heeft tegen het heidendom dat hem en de zijnen omringde.

De commentaar van Sayyid Qutb lijkt weinig op de traditionele commentaren. Het boek ziet er meer uit als een kolossale verzameling preken. Voor buitenstaanders is dat misschien saai, maar voor moslims die revolutionair gezind zijn helemaal niet. De preken van Qutb veroordelen het Westen in detail, en dat is voor veel lezers een van de grote charmes van deze tekst. In de bespreking van 5:44 (ook voor Ibn Taymiyya en Ibn Kathir al een belangrijk vers) en 5:50 ‘Is het dan de bestiering van de heidentijd die zij begeren’ blijkt dat Qutb van oordeel is dat God ‘de parlementaire democratie, de klassenheerschappij en de dictatuur door een individu’ veroordeelt. Dat wil zeggen, alle staatsvormen uit zijn tijd, binnen en buiten de islamitische wereld, zijn volgens Qutb als niet-islamitisch en eigenlijk zelfs anti-islamitisch door het hoogste gezag veroordeeld.

Het kan niet anders of veel moslims die deze commentaar van Sayyid Qutb lezen, kennen gezag toe aan de opvattingen van Qutb. Veel lezers van Qutb zullen op den duur geen scherp onderscheid meer maken tussen de eigenlijke tekst van de koran en het enthousiasmerende betoog van Qutb daaromheen. Dat betekent dat ze haast zonder het te merken zijn gaan geloven dat de koran een fel anti-westers boek is. Het gezag dat toekomt aan het woord van God is dan sluipenderwijs overgenomen door de woorden van de anti-westerse activist Sayyid Qutb. Dat Qutb als martelaar voor zijn gedachtegoed is gestorven (hij is op 29 augustus 1966 door het regime van Nasser opgehangen, na een dubieus proces) draagt uiteraard bij aan zijn invloed.

Nederlandse politici van islamitische komaf die zich in Nederlandse kranten uitgebreid laten fotograferen met een goed herkenbare luxe editie van de korancommentaar van Sayyid Qutb op schoot, geven daarmee een signaal af aan moslims, dat de meeste buitenstaanders wel zal ontgaan.

Conclusie

Over een zo belangrijke ideoloog als Sayyid Qutb is uiteraard veel geschreven. Dat kan, en hoeft, hier niet allemaal samengevat of herhaald te worden. Waar het om gaat, is dat de koran voor moslims uit de aard der zaak veel gezag heeft, maar dat de koran waar het gaat om de schier eindeloze lijst opvattingen en aspiraties die mensen nu eenmaal koesteren, dat gezag deelt met de Hadith, de sharia, fatwa’s en korancommentaren, waarbij vooral in dat laatste genre veel anti-westers gedachtegoed wordt aangetroffen dat gelet op de plaats waar het wordt aangetroffen, in de ogen van de moslimse lezer ongewoon gezaghebbend is.

Het hele systeem lijkt er haast op gericht zichzelf zo min mogelijk te veranderen of aan te passen aan veranderde omstandigheden. De verschillende genres gezaghebbende teksten ondersteunen elkaar, en houden elkaar in stand. Alle teksten samen vormen een hecht en eeuwenoud gebouw dat al menige poging tot hervorming of uitholling heeft weten te weerstaan. In elk gebouw zit een zekere mate van flexibiliteit, ook in het gebouw van de islam. Desalniettemin staat het gebouw van de islam, onafhankelijk van wat de bewoners doen of nalaten, stevig overeind. De kleinste verbouwing stuit direct al op grote moeilijkheden omdat alle muren, ramen, deuren, vloeren, balcons en trappen nauw met elkaar samenhangen. Het is haast een wonder dat er af en toe bewoners zijn die een kleine verbouwing zelfs maar overwegen. Het is daarentegen helemaal geen wonder dat er regelmatig bewoners het hele gebouw als onbewoonbaar beschouwen en er na lange aarzeling toch maar uit trekken.

Hoe het ook zij, dat de koran een soort bijbel van de islam zou zijn, is een te ongenuanceerde opvatting van zaken. De islam en het christendom zitten zo anders in elkaar dat elke vergelijking van iets uit de ene godsdienst met iets uit de andere, meer misverstanden oproept dan dat het iets verheldert.


Uit: Zelf koranlezen - Hans Jansen
Pag. 42-44
Uitgeverij De Arbeiderspers
Amsterdam - Antwerpen
16 euro 95
Bol.com